H5 Examentrainer Thema 6

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Examentrainer

Thema 6

Tijdens zijn vakantie in de Verenigde Staten bezoekt Wouter het Grand Canyon National Park. In een van de parkwachtershutten hangt een informatiebulletin over de pest. ‘De pest komt toch al eeuwen niet meer voor?’ zegt Wouter tegen de dienstdoende parkwachter. ‘Toch wel,’ antwoordt deze. ‘Veel knaagdieren in verschillende staten zijn nog steeds drager van de ziekteverwekker van de pest.’ Zou dat dezelfde zijn als de ziekteverwekker die in de middeleeuwen de Zwarte Dood heeft veroorzaakt, vraagt Wouter zich af? Op Wikipedia vindt hij de informatie in bron 1.

In de veertiende eeuw is ongeveer een derde van de Europeanen tijdens een epidemie aan de Zwarte Dood gestorven. De ziekteverwekker is Yersinia pestis, een bacterie die wordt overgedragen van knaagdieren, via vlooien, op mensen. Symptomen in de eerste dagen na besmetting zijn rillerigheid en koorts. Als de infectie zich uitbreidt naar de lymfeklieren, zwellen deze op. Daarom wordt de ziekte ook wel builenpest genoemd. Bij tijdige behandeling, of als het afweersysteem de ziekte onder controle krijgt, verdwijnen deze builen en treedt genezing op. Indien de bacterie uit de lymfeklieren ontsnapt, kunnen organen zoals de longen worden aangetast of kan de bloedbaan geïnfecteerd raken.

1. Vlooien bijten hun slachtoffers om bloed op te zuigen uit de haarvaten.
In welke eigenschap verschillen haarvaten van aders en slagaders, waardoor haarvaten voor vlooien geschikter zijn om bloed uit op te zuigen?

1. De bloeddruk in haarvaten is lager dan die in aders en slagaders.
2. De stroomsnelheid van het bloed in haarvaten is lager dan in aders en slagaders.
3. De wand van haarvaten is dunner dan die van aders en slagaders.
4. De zuurstofconcentratie in haarvaten is hoger dan in aders en slagaders.

Sommige stoffen uit het opgezogen bloed worden in de darmen van de vlo enzymatisch verteerd zodat de vlo ze als bouwstof kan gebruiken. Vier stoffen of groepen van stoffen in het opgezogen bloed zijn: aminozuren, antistoffen, glucose en hemoglobine.

2. Welke van deze stoffen moeten worden verteerd zodat de vlo ze als bouwstof kan gebruiken?

1. Aminozuren en glucose
2. Aminozuren en hemoglobine
3. Antistoffen en glucose
4. Antistoffen en hemoglobine

3. De eerste dagen na besmetting is een patiënt rillerig en krijgt hij koorts.
Is er een verband tussen de rillerigheid en de koorts van de patiënt? Zo ja, wat is dan het verband?

1. Ja, doordat de normwaarde in het temperatuurcentrum hoger is afgesteld dan normaal, treden er rillingen op waardoor de lichaamstemperatuur wordt verhoogd.
2. Ja, doordat de normwaarde in het temperatuurcentrum lager is afgesteld dan normaal, treden er rillingen op waardoor de lichaamstemperatuur wordt verlaagd.
3. Nee, er is geen verband tussen deze twee symptomen.

In tegenstelling tot in de middeleeuwen is tegenwoordig behandeling mogelijk als iemand met de pestbacterie is besmet. Indien de infectie de bloedbaan bereikt, treedt bloedvergiftiging op. Als er in dat stadium niet snel met een behandeling wordt gestart, overlijdt de patiënt binnen enkele dagen doordat vitale organen worden aangetast.

4. 

− Verklaar waarom vaccinatie in dit geval geen zin heeft.

− Noteer een behandeling die in deze situatie wel geschikt is

Vraag 4:

Uit het antwoord moet blijken dat vaccinatie pas na enige tijd bescherming biedt.

Voorbeelden van een juiste behandeling:

− behandeling met antibiotica;

− toedienen van antistoffen;

− passieve immunisatie.

Als er alleen een juiste reden of alleen een juiste behandeling is, is het antwoord gedeeltelijk goed.

HPV-vaccinatie

Elk jaar wordt bij zeshonderd vrouwen in Nederland de diagnose baarmoederhalskanker gesteld. Jaarlijks sterven ruim tweehonderd vrouwen aan deze vorm van kanker. Belangrijkste boosdoener is het humaan papillomavirus (HPV), dat wordt overgebracht via geslachtsgemeenschap. De Gezondheidsraad heeft berekend dat landelijke vaccinatie van 12-jarige meisjes tot een halvering van dit sterftecijfer kan leiden.

In de havoklas van Ruby wordt veel gepraat over het al dan niet meedoen met de vaccinatie. Ruby wil zich niet laten vaccineren. Ze vindt dat ze al vaak genoeg is ingeënt, bijvoorbeeld tegen de bof, mazelen, rodehond en polio.

5. Waardoor biedt vaccinatie tegen een ziekte zoals mazelen, geen enkele bescherming tegen een andere infectieziekte, zoals rodehond? Gebruik in je antwoord de termen antigeen en antistof.

HPV-vaccinatie

Op internet zoekt Ruby informatie over HPV en vindt het volgende: ‘Vaak verloopt een HPV-infectie ongemerkt. De infectie wordt in de meeste gevallen door het afweersysteem ongedaan gemaakt. Soms kunnen in de baarmoederhals afwijkende cellen ontstaan. Meestal verdwijnen die afwijkende cellen weer, maar ze kunnen zich ook ontwikkelen tot baarmoederhalskanker. Het kan meer dan tien jaar duren voordat een HPV-infectie tot de ontwikkeling van kanker leidt.’

‘Een infectie met HPV kan soms vanzelf weer genezen.’ Ruby vraagt zich af hoe dat kan.

6. Hoe kan het best worden verklaard dat er dan geen geïnfecteerde cellen meer zijn?

1. De cellen die door het virus zijn geïnfecteerd, gaan door deze infectie dood.
2. De cellen die het virus bevatten, zijn herkend door het specifieke afweer en vervolgens opgeruimd.
3. De virussen buiten de cellen zijn allemaal opgeruimd door macrofagen.

Bij het vaccinatieprogramma van 2008 werd driemaal met hetzelfde type vaccin gevaccineerd. Een herhaling na de eerste vaccinatie vond minstens 21 dagen later plaats, maar niet langer dan drie maanden na de eerste injectie. De derde volgde een halfjaar na de eerste vaccinatie.

In de klas van Ruby laat de biologiedocent een grafiek zien van het verloop van de concentratie antistoffen tegen HPV in het bloedplasma na de eerste injectie. De grafiek stopt bij de tweede vaccinatie.

De docent vraagt de leerlingen de grafiek over te nemen. Op grond van hun kennis over de vorming van antistoffen bij vaccinaties tekenen ze het verdere verloop van de concentratie antistoffen in het bloedplasma na de tweede en derde vaccinatie. In afbeelding 1 zie je vier van de getekende grafieken.

7. Welke leerling heeft het verloop van de concentratie antistoffen in het bloedplasma juist getekend?

1. Leerling 1
2. Leerling 2
3. Leerling 3
4. Leerling 4

8. De Rijksoverheid roept tegenwoordig voor de HPV-vaccinatie alleen meisjes van 13 jaar op. In de klas ontstaat daarover een discussie. Ruby vindt het eerlijker om ook jongens van deze leeftijd tegen HPV te vaccineren.
Geef een biologisch argument dat ervoor pleit om ook jongens tegen HPV te vaccineren.