Les 3+4: Platentektoniek

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

Startklaar

Startklaar (3 min)

Docent begroet leerlingen, instrueert alle leerlingen om startklaar te zijn en legt materialen klaar.

Leerlingen zorgen ervoor dat zij alle benodigde spullen op tafel hebben, jas uit, mobiel in tas. (Zorg voor een nette en georganiseerde ruimte.)

H1 Interne systeem aarde
H2 Externe systeem aarde
H3 Klimaat en landschap
H4 Natuurgeweld in de VS

Overzicht

LEZEN 10 min

Lezen

https://www.nu.nl/klimaat/6303415/al-een-jaar-recordtemperaturen-in-oceanen-tekenen-dat-opwarming-versnelt.html?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F

      Lesdoel

We zullen leren over het mechanisme dat platen laat bewegen.

Vandaag gaan we leren over platentektoniek: convergente, divergente, transformerende bewegingen. 

Het lesdoel (2 min) 

Docent benoemt het lesdoel en bespreekt kort wat de leerlingen zullen leren en waarom dit belangrijk is.

Leerlingen luisteren naar de leerdoelen en krijgen een duidelijk beeld van wat er van hen verwacht wordt tijdens de les. Uitleg van leerdoelen, korte discussie over belang van de leerdoelen

Voorkennis

1. De leerlingen weten wat de aarde bestaat uit lagen.

2. De leerlingen weten dat de aardplaten bewegen.

3. De leerlingen weten wat fossielen en gletsjers zijn.

Welke voorkennis is nodig voor het doel.
Controleer of de leerlingen deze voorkennis beheersten door het stellen van Controle van Begrip vragen

Platentektoniek

 = processen waardoor platen ontstaan, bewegen en weer verdwijnen.

Mechanismen achter de platentektoniek:

I. Convectiestromen

II. Ridge-push en slab-pull (zwaartekracht)

Asthenosfeer beweegt door inwendige warmte aarde:

1. heet materiaal komt omhoog
2. botst tegen lithosfeer
3. stroomt horizontaal weg
4. zakt na afkoeling (zwaarder) weer naar beneden

uitzondering: schilden

= oude stabiele kern van een plaat.

Grote plaatje

bewegingen van platen

Transform beweging

waar is transforme beweging?

Transforme breukzones

= langs elkaar 

=> aardbeving

VB: westkust VS - San Andreas breuk

Divergent beweging

Divergentie: uit elkaar

I. oceanische vs. oceanische = mid-oceanische rug

II. continentale vs. continentale = breukgebergte en riftzone

Breukgebergte 

     Kleine afsluiting

Kleine lesafsluiting (5 min) 

Docent controleert begrip door opdrachten of vragen die de begrippen en vaardigheden van het lesdoel toetsen.

Leerlingen werken zelfstandig of in een groepje aan opdrachten, kunnen vragen stellen aan de docent maar werken grotendeels zelfstandig.

Controle van begrip vragen

Zelfstandig werken

lees 1.3

maak de opdrachten 6, 7, 8 en 9 in 1.3 (blz.30-31)

Controle van 6b:
Leg uit met behulp van de platentektoniek uit waarom je in Kenia bij het breuksysteem vulkanen aantreft. Oorzaak-gevolg.

Continentverschuiving is de hypothese dat continenten niet vastliggen, maar langzaam over het aardoppervlak bewegen

Controle van 6d:
Wat zal er in de toekomst met de Oost-Afrikaanse Great Rift Valley gebeuren? Licht je antwoord toe.

Continentverschuiving is de hypothese dat continenten niet vastliggen, maar langzaam over het aardoppervlak bewegen

oceaanbodem

lithosfeer

asthenosfeer

convectiestroom

Controle van 7c:
Welke vulkaan in W17 is het oudst: X of Y?
Licht je antwoord toe.

Continentverschuiving is de hypothese dat continenten niet vastliggen, maar langzaam over het aardoppervlak bewegen

Controle van 8a:
Welke twee breuklijnen in W18 zijn
een transforme plaatgrens?

Continentverschuiving is de hypothese dat continenten niet vastliggen, maar langzaam over het aardoppervlak bewegen

breukgebergte 

breukgebergte 

plooingsgebergte 

plooingsgebergte 

Waar is Boven-Rijnse slenk? 

Boven-Rijnse slenk

Boven-Rijnse Slenk

oud, koud en zwaar

slab pull (trekkracht)

ridge push (duwkracht)

convectie

mid-oceanische rug

asthenosfeer

Convergente beweging

Convergentie

• naar elkaar toe

I. Oceaan vs. continent = subductie
II. Oceaan vs. oceaan = subductie van
oudere oceaanische korst
III. continent + continent = berg

I Oceanisch vs. Continentale

• subductie (oceanisch plaat duikt)
• trog
• gebergtevorming
• explosieve vulkanisme
• zware aardbewingen

Continentale plaat

Trog

Oceanische plaat

Vulkaan

Subductie

Diepzeetroggen

 Troggen bevinden zich altijd langs plaatgrenzen bij een convergente plaatbeweging.

Diepzeetroggen zijn super diepe inzinkingen van de zeebodem (stort in).

II Oceanisch vs. oceanisch

Oceanische plaat botst tegen oceanische plaat waarbij oudste, zwaardere plaat onder jongere plaat duikt. 

Kenmerken:

• trog
• achter trog vulkanische eilandenboog

Helleense boog

Waarom kent de buitenboog geen vulkanisme?

• bij de buitenboog duikt de Afrikaanse plaat nog niet zo diep onder de Egeïsche plaat (oorzaak)

• waardoor er bij de buitenboog te weinig druk- en temperatuur opbouw is voor het opstijgen van magma (gevolg)

III Continentaal vs. continentaal

Omdat platen dezelfde soortelijke massa hebben duiken ze niet weg. 

Kenmerken:

• plooiingsgebergten
• aardbevingen
• doordat continentale plaat nooit wegduikt, wordt deze ouder dan oceanische plaat

Geen vulkanisme!!!!

Gebergtevorming

Door plaatbegwegingen komt gesteente onder druk te staan.
- Plooiingsgebergten

- Breukgebergten 

Poiingsgebergte

jong: 

- spitse toppen

- diepe dalen 

- hoog

oud: 

- afgesleten toppen

- brede dalen 

- laag (soms heuvels)

Volgende le: door platentektoniek...

Bergen

Vulkanen

Aardbevingen

Zelfstandig werken

par 1.3 

opdrachten 2, 4 en 5

Zelf aan de slag

Bij een convergente plaatbeweging bewegen platen __________ elkaar.

Een divergente plaatbeweging leidt tot het ontstaan van __________.

Bij een transforme plaatbeweging schuiven platen __________ langs elkaar.

Vulkanen ontstaan vaak bij __________ plaatgrenzen.

beide

gletsjer

kustlijnen

Zelf aan de slag

beide

gletsjer

kustlijnen

Zelf aan de slag

beide

gletsjer

kustlijnen

      Grote afsluiting

We zullen leren over het mechanisme dat platen laat bewegen.

Vandaag gaan we leren over platentektoniek: convergente, divergente, transformerende bewegingen.

Het lesdoel (2 min) 

Docent benoemt het lesdoel en bespreekt kort wat de leerlingen zullen leren en waarom dit belangrijk is.

Leerlingen luisteren naar de leerdoelen en krijgen een duidelijk beeld van wat er van hen verwacht wordt tijdens de les. Uitleg van leerdoelen, korte discussie over belang van de leerdoelen

retrieval practice

https://quizlet.com/join/KpapAnNav?i=1fo1jg&x=1bqt

Retrieval practice (10 min)

Docent geeft de leerlingen de tijd om zelf te oefenen met de lesstof en biedt ondersteuning indien nodig.

Leerlingen oefenen zelf met de lesstof door begrippen te oefenen met Quizlet, flashcards te maken en zichzelf te overhoren of topografie spellen online te doen.

Quizlet, flashcards maken, zichzelf overhoren, topografie spellen online

quizlet.com

Vraag 1 

(R) 1 punt

Leg uit hoe platentektoniek wordt aangedreven. 

Zeebodemspreiding vindt plaats bij mid-oceanische ruggen, waar magma opwelt en nieuwe oceanische korst vormt.

Deze nieuwe korst duwt de oudere korst van de rug weg, waardoor de oceaanbodem zich naar buiten verplaatst.

Dit proces drijft de continenten die op de oceaanbodem liggen, waardoor ze langzaam bewegen.

Vraag 1 

(T1) 1 punten

Duizenden kilometers ten zuiden van ons ligt de Oost-Afrikaanse Riftvallei.

Stel dat een wetenschapper over 150 miljoen jaar een kaart tekent van het gebied bij de Oost-Afrikaanse Riftvallei. Wat verwacht je dan te zien op de plek waar nu de Oost-Afrikaanse Riftvallei ligt?

De overeenkomsten van fossielen

De aanwezigheid van gletsjer sporen in nu tropische gebieden

De magnetische patronen op de oceaanbodem

 Vraag 2

(R) 1 punt

In het Himalayagebergte vind je geen actieve vulkanen, zoals dat wel het geval is in het Andesgebergte, bij Japan of bij Indonesië. Geef hiervoor een verklaring.

Continentverschuiving is de hypothese dat continenten niet vastliggen, maar langzaam over het aardoppervlak bewegen.

Vraag 2 

(T1) 2 punten

Bij Alaska bewegen aardplaten ten opzichte van elkaar.

Welke twee gevolgen hebben deze bewegende aardplaten bij Alaska en de Aleoeten?

Fossiele overeenkomsten: Bijvoorbeeld dezelfde fossielen gevonden in Zuid-Amerika en Afrika.

Geologische structuren: Bergketens die doorlopen van het ene naar het andere continent, zoals de Appalachen en de Caledonische bergen.

Paleoklimatologische aanwijzingen: Sporen van gletsjers in nu tropische gebieden, zoals glaciaal afgezette rotsen in India en Zuid-Amerika.