Laagland cursus 10 - Achttiende eeuw

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

De achttiende eeuw

historische context

Verhoudingen in de Republiek: 

• de Oranjepartij: de stadhouder en zijn aanhang
• de regenten: machtige stadsbestuurders, anti stadhouder
• de patriotten: emanciperende burgerij, anti stadhouder en regenten, wensten meer invloed op het dagelijks bestuur

historische context

Wereldwijd sfeer van onafhankelijkheid en opstand: 

• 1775: Amerikaanse Vrijheidsoorlog, resultaat: onafhankelijkheid VS
  
• 1789: Franse Revolutie, ontevreden burgers bestormen de Bastille, resultaat: afzetting en onthoofding Lodewijk XVI 
• 1799: Napoleon grijpt de macht

overige begrippen

• verfransing: regenten die zich in cultureel opzicht naar Frankrijk richten 
• pruikentijd: regenten dragen pruiken (Parijse mode)

Industriële Revolutie: in Engeland grote impuls, in Nederland stagneert de boel, regenten rentenieren en doen geen nieuwe inversteringen --> werkloosheid, onvrede stijgt 

Culturele context

Immanuel Kant:
- Wat kan ik doen, wat kan ik weten:

- kennis is zintuigelijke waarneming van afzonderlijke   

   verschijnselen: ervaring

Culturele context: Verlichting

- emancipatiebeweging van de burgerij

- bevrijden van traditionele visies en belangen op het gebied 

   van ethiek, geloof, politiek en rechtspraak

- bevrijding door ratio: zelfstandig en kritisch denken

DE VERLICHTING

• Onderwijs en de opvoeding van het kind is belangrijk
• geen onderdanigheid maar vrijheid
• in navolging van Jean-Jacques Rousseau
  
• en Montesquieu: verdraagzaamheid en godsdienstvrijheid, trias politica
• Kennis is sleutelwoord.
  

Cuturele context: Classiccisme

• Frans classicistisch toneel: personages met een duidelijk positief of negatief karakter, toneelhandelingen en taalgebruik beschaafd
• doel: morele (levens)lessen, bevordering deugdzaamheid
• Ook in schilderkunst: duidelijke lijnen, koele kleuren passen bij morele zuiverheid.
  

Culturele context: Classiccisme

• In schilderkunst: duidelijke lijnen, koele kleuren passen bij morele zuiverheid.
• Kunstenaar was opvoeder en opinievormer
• Muziek: van barok naar Weense school
  

literaire ontwikkelingen in de 18e eeuw

• zedenblijspel
  
• spectatoriaal geschrift
• kindergedicht
• imaginaire reisverhalen
  
• opkomst van de (brief)roman
  

Zedenblijspel / Frans classicisme

Het zedenblijspel is een toneelstuk
waarin de opvattingen en gewoontes
van een bepaalde tijd op de hak
worden genomen.

Het wederzijds huwelijksbedrog

Pieter Langendijk, 1714

'Kun je op grond van dit fragment iets zeggen over de functie van toneel in de achttiende eeuw?'

Spectatoriaal tijdschrift

Het spectatoriaal tijdschrift behandelt allerlei vraagstukken op het gebied van godsdienst, politiek, literatuur etc.

Het is bedoeld voor een breed publiek.

Justus van Effen

"De Hollandsche Spectator"

bestemd voor burgerij.

In dit tijdschrift kunnen zij

hun stem laten horen.

Van Effen heeft vooruitstrevende

standpunten

Spectatoriale tijdschriften

Tekstsoorten: 

1. karakterschetsen: menselijke eigenschappen uitvergroot en bekritiseerd of juist geprezen

2. moraliserende gedichten

3. lezersbrieven (ingezonden brieven)

Vanaf 1780 dalende populariteit: politieke kwesties mochten niet genoemd worden en de roman werd erg populair. 

Spectatoriale tijdschriften

Kinderliteratuur

• opvoeding en onderwijs --> verlichtingsidealen!
  
• Hieronijmus van Alphen (1746-1803)  --> belangrijkste auteur van kinderliteratuur
  

Proeve van kleine gedigten voor kinderen (1778)

- studie-ijver

- deugden: oprechtheid, gehoorzaamheid

- relatie ouder/kind

Van Alphens literatuur was populair, want: 

1. het kind verwoordt zelf de les of de moraal

2. Van Alphen gebruikt eenvoudige taal 

3. onderwerpen, zaken en gevoelens sluiten aan bij de belevingswereld van kinderen

Imaginaire reisverhalen

- verhaal over een reis naar een denkbeeldig land

- maatschappijkritiek --> populair bij Verlichtingsschrijvers

- want: via een denkbeeldig land kon een schrijver situaties in zijn eigen land bekritiseren

- satirisch

Reize door het Aapenland van Gerrit Paape

Bedoeling van Paape

- J.A. Schasz M.D --> patriottisch pseudoniem

- Nummer 1 apen: patriotten (vrijheid, gelijkheid, democratie) 

--> geven de apen de innerlijke vrijheid om mens te worden

- Nummer 5 apen --> orangjegezinden (koste wat het kost de macht behouden)

--> willen m.b.v. hun macht staarten afhakken 

Opkomst van de (brief)roman

- ca. 1780: roman wordt een volwaardig genre (i.t.t. 'romannetjes) 

Verlichting

--> psychologische verdieping romanpersonages (zelfbespiegeling, eigen gedrag)

--> zedenromans: heersende normen en waarden worden beschreven in brieven

Betje Wolff

Ze is een domineesvrouw.

Ze voelt zich aangesproken door
Rousseau die de vrijheid hoog in
het vaandel heeft staan.

Ze gaat schrijven.

Ze heeft hele andere ideeën dan van

een domineesvrouw wordt verwacht. 

Betje Wolff en Aagje Deken

Ze schrijven samen de

"Historie van mejuffrouw

Sara Burgerhart",

een briefwisselingsroman.

Het accent ligt op de vrijheid.

Geschreven met humor.

De Historie van Mejuffrouw Sara Burgerhart

auteurs: Betje Wolff en Aagje Deken 

kenmerken: 

- gewone burgers zijn hoofdpersoon, dagelijks leven centraal 

- doel: normen en waarden, een vrouw moet zich niet teveel bezig houden met werelds vermaak, maar zich richten op het geluk in huwelijk en gezin

 - programmanamen: Burgerhart, Edeling

De literatuur in de 18e eeuw is beïnvloed door:

1. de burgerij
2. de verlichting
3. de romantiek
4. de kinderen

De Hollandsche Spectator wordt uitgegeven door:

1. Pieter Langendijk
2. Hubert Corneliszoon Poot
3. Jean Jacques Rousseau
4. Justus van Effen

Een toneelstuk waarin allerlei opvattingen en gewoontes bespot worden, noemen we:

1. een burgerklucht
2. een burgerblijspel
3. een zedenblijspel
4. een zedenklucht

Het spectatoriaal tijdschrift richt zich vooral op:

1. burgers
2. vrouwen
3. kinderen
4. dichters

"Het wederzijds huwelijksbedrog" is geschreven door:

1. Hubert C. Poot
2. Jean J. Rousseau
3. Pieter Langendijk
4. Justus van Effen

H.C. Poot is vooral bekend van zijn:

1. streekromans
2. melancholische essays
3. natuurpoëzie
4. didactische poëzie

Hiëronymus van Alphen vindt dat kinderen:

1. slim moeten zijn
2. netjes moeten zijn
3. braaf moeten zijn
4. vrij moeten zijn

De belangrijkste les die "De pruimenboom" ons leert is dat:

1. Jantje zijn eigen inzicht volgt
2. Jantje zijn vader gehoorzaamt
3. Jantje goed opgevoed is
4. Jantje een keurige jongen is

De wijze les die we leren uit "Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart" is dat:

1. ook meisjes zich persoonlijk moeten ontwikkelen
2. meisjes voorzichtig moeten zijn in de liefde
3. er allerlei gevaren loerden in de 18e eeuw
4. meisjes zich niet mogen vermaken