Histoire de la littérature française - Fin de Siècle

Romantiek : 1800 - 1850 

Victor Hugo - lyrisch gedicht  (Demain dès l'aube uit de bundel Les Contemplations)

Victor Hugo - Le roman social (Les Misérables)

Victor Hugo - historische roman die zich afspeelt in de middeleeuwen (Notre-Dame de Paris = De klokkenluider van de Notre-Dame)

Kenmerken van de romantiek voor jezelf noteren! 

Realisme 1850-1870

Het realisme was een reactie op de romantiek (waarin persoonlijke gevoelens centraal stonden). 

De realisten wilden de werkelijkheid juist onderzoeken en nauwkeurig beschrijven. Nieuw was dat ze vooral het gedrag van de mensen uit de laagste sociale klasse van de maatschappij onderzochten. 

De Naturalisten gingen nog een stap verder. Zij zochten naar een verklaring voor het gedrag dat de realisten beschreven. 

Ze gingen uit van de theorie van het Determinisme dat menselijk gedrag wordt bepaald door erfelijkheid, milieu en opvoeding.

Je lot wordt bepaald door je afkomst

In het realisme probeert men de lezer te overtuigen van het feit dat de verhalen waar gebeurd zijn door de werkelijkheid zo nauwkeurig mogelijk te benaderen met behulp van extreem veel details. Gustave Flaubert wordt gezien als inspirator van het Naturalisme en Émile Zola als de stichter van deze stroming in de literatuur waarin de hoofdpersonen vaak een nerveus gestel hebben en hun eigenschappen erfelijk bepaald zijn (gepredetermineerd). De Naturalisten houden de mens niet verantwoordelijk voor zijn daden. Darwins evolutieleer en de opkomst van de psychoanalyse vormden de basis voor de opvattingen van de Naturalisten. 

Émile Zola

Als Naturalist bij uitstek vond Zola dat de kunstenaar een wetenschapper was die een objectieve analyse van het menselijk bestaan moest geven. Het naturalisme in de literatuur zou volgens hem moeten zijn als gecontroleerde experimenten ("le roman expérimental") waarin de personages figureren als fenomenen. In deze tijd was het gebruikelijk om een persoon te beschrijven als onderdeel van de klassenmaatschappij.

De lezer moet zelf aan het werk

De verteller als gids voor de lezer verdwijnt met de intrede van de vrije indirecte rede als nieuw vertelperspectief, net als een optimistische afloop van het verhaal. De personages waren ook geen sociaalmaatschappelijke voorbeeldfiguren meer. De verhalen gingen over sloppenwijken, slonzen. prostituees, dronkaards en slaapkamers. Niet voor niets stonden de romans van Zola op de lijst van verboden lectuur. 

Fin de Siècle 1870-1900

• De ene uitvinding volgt de andere op (de industriële revolutie)
• Renovatie van Parijs onder het bewind van Napoleon  III is voltooid
• De bouw van de Eiffeltoren voor de wereldtentoonstelling van 1889 
• Le Symbolisme (Spleen) van Les Poètes Maudits met als belangrijkste vertegenwoordigers Rimbaud en Verlaine die hun inspiratie haalden uit het werk van Charles Baudelaire, wiens gedichten qua (traditionele) vorm en thematiek eigenlijk thuishoren in de Romantiek.
• Edmond Rostand met Cyrano de Bergerac 

Het Fin de Siècle-gevoel

Deze periode bracht mensen in grote verwarring door de diverse wetenschappelijke ontwikkelingen, die regelmatig in strijd waren met de bestaande orde. Zo was de evolutieleer van Darwin in strijd met de Bijbelse opvattingen, de opkomst van het socialisme bedreigde de macht van de bourgeoisie en de freudiaanse psychologie bewees dat de mens dingen in zich had, die hij liever ontkende. Door deze tegenstrijdigheden was er sprake van een ambivalente houding onder de burgerij. Men ging de nieuwe eeuw in met zowel verwachtingen als angst. 

Decadentisme

Decadentisme is een geestelijke stroming die in het laatste kwart van de negentiende eeuw vooral onder de ontwikkelden in West-Europa aanhang vond. Karakteristiek is de teleurstelling over de teloorgang van zekerheden, van verlies van duidelijkheid over de na te streven toekomst, maar ook van weerzin tegenover de blinde geldzucht van de burgerlijke maatschappij en het geloof dat de wetenschap en industrie alle problemen zullen oplossen. Kunst is een vrijplaats van die banale wereld. Uiterste schoonheid en zuiverheid moeten worden nagestreefd.

Spleen

Duidelijke uitgangspunten had deze in hoge mate uit zich bewust isolerende individuen bestaande stroming niet. Zij kenmerkt zich door negativiteit, Weltschmerz, 'spleen', het woord dat Baudelaire hiervoor introduceerde, existentiële verveling (ennui), vermoeidheid, stuurloosheid, maar ook een provocatief zoeken naar schoonheid als enige uitweg uit de banale- burgerlijkheid. Een zekere verwantschap met de periode van de Romantiek is onmiskenbaar aanwezig. Echter, de moderne tijd rukt op, vorm en inhoud krijgen een andere, vernieuwde invulling.

De wereldtentoonstellingen

De wereldtentoonstellingen werden het symbool van de vooruitgang. De Eiffeltoren werd gebouwd als toegangspoort voor de wereldtentoonstelling van 1889, honderd jaar na de bestorming van de Bastille.

https://youtu.be/7K4-aurPDn0

nieuws.heineken.nl

Le Symbolisme

Literaire stroming die de objectieve weergave van de werkelijkheid van het realisme en het naturalisme verwierp. In de poëzie werd door middel van zelfbedachte symbolen getracht in contact te komen met een hogere werkelijkheid achter de waarneembare wereld. De dichter suggereert meer dan hij rechtstreeks meedeelt

Taal-artistieke middelen werden in de dichtkunst tot aan de grens van de magische bezweringskracht gedreven. Metaforen en synesthesieën waren de meest geliefde-stijlmiddelen. 

Analogie met een hogere werkelijkheid

Poëzie was voor de symbolist niet in de eerste plaats de uitdrukking van de eigen gevoelens. In plaats daarvan moest het gedicht voeren tot het hogere of ‘het schone’, bijvoorbeeld door symbolen of door het taalgebruik.

Symbolisten gaan ervan uit dat de wereld weliswaar chaotisch en verwarrend is, maar dat er een hogere wereld is waarin er wel orde en eenheid heerst. Zo weerspiegelt alles op aarde, tot in het kleinste regendruppeltje, die andere wereld: het heeft daar, een analogie mee, een ‘correspondentie’, zoals de Franse dichter Baudelaire schreef.

Plato's ideeënleer

in een metafysische, alleen voor het denken toegankelijke wereld, bestaan oervormen van de concrete, in de alledaagse werkelijkheid waar te nemen dingen.

Deze ideeënleer vinden we terug bij de symbolisten die de werkelijkheid ook zien als een onvolmaakte afspiegeling van een volmaakte bovenwereld.

Allegorie van de grot

In de allegorie van de grot van Plato illustreert hij de ideeënleer door ons te vergelijken met gevangenen in een grot. De gevangenen zien schaduwen op de muur van de grot, die zij beschouwen als de echte werkelijkheid. De filosoof is de gevangene die voor het eerst voet zet buiten de grot en de echte wereld waarneemt. Vervolgens keert deze terug naar de grot en probeert zijn medegevangenen te overtuigen van het feit dat zij zich bedienen van schijnkennis. Dat wordt hem door zijn grotgenoten echter niet in dank afgenomen, vertelt Plato.

Les Parnassiens 

De dichters van Le Parnasse zetten zich vooral in de vorm af tegen de Romantiek en propageerden het principe van l'Art pour l'Art (kunst omwille van de kunst): alleen dat wat zonder enig nut is kan mooi zijn. Gestreefd werd naar een poëzie met een zuivere vormschoonheid, zonder morele preoccupatie.

De beweging had sterke invloed op de iets latere Poètes Maudits, met Charles Baudelaire, Paul Verlaine, Arthur Rimbaud en Stéphane Mallarmé als belangrijkste vertegenwoordigers.

Poètes Maudits

De poète maudit plaatste zich buiten de samenleving, spotte met normen en waarden van de burgerij, schopte heilige huisjes omver, ging zich te buiten aan seksuele uitspattingen, brak met vertrouwde, literaire technieken, gebruikte verdovende middelen, richtte zich kortom te gronde – en overleed jong. 

Baudelaire voldoet helemaal aan dit profiel. Zijn persoonlijke geschiedenis werd bepaald door drugsgebruik, grote armoede en schulden, onstuimig liefdesleven, ziekte (m.n. syfilis).

Les Fleurs du Mal de Baudelaire

Met de scandaleuze publicatie Les Fleurs du Mal (1857) luidde Baudelaire een nieuwe fase in van de poëzie. In 1857 verscheen de eerste uitgave van Les Fleurs du mal.  In het heersende burgerlijke tijdperk werden Baudelaires gedichten als té vrijmoedig en grensoverschrijdend gezien. Uiteindelijk werden zes gedichten uit de bundel verboden, omdat ze 'obscene of immorele uitdrukkingen bevatten' en 'kwetsend voor de eerbaarheid' zouden zijn. Pas in 1949 werd het verbod opgeheven.

Verlaine en Rimbaud

Verlaine en Rimbaud maken kennis met Les Parnassiens, maar keren zich ook weer van hen af. Ook deze club beschouwden ze als stoffig en oubollig. Ze protesteerden tegen de classicistische poëzie van de Parnassiens met pornografische en politieke verzen.’ (Paul Claes)

‘De naam die ze een plaats heeft opgeleverd in de culturele geschiedenis – “Les Zutistes” – was een belediging aan het adres van het hele idee van culturele geschiedenis. Ze zaten zo diep in de avant-garde dat het voor sommigen van hen onwaarschijnlijk leek dat ze ooit publiceerbaar werk zouden produceren.’ (Graham Robb)

Schunnige poëzie

Quelques beaux poèmes 

• La chanson d'automne uit Poèmes Saturniens de Paul Verlaine (1866)
• Le dormeur du val d'Arthur Rimbaud (1870) - gedicht dat hij op 16 jarige leeftijd schreef voordat hij Verlaine ontmoette over een slachtoffer van de Frans-Duitse oorlog.
• Élévation uit Les Fleurs du Mal de Charles Baudelaire