2.1 Het zintuigstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Thema 8 Waarneming en gedrag

8.1 Zintuigen

Leerdoelen

• Je kunt de werking van zintuigen beschrijven en de relatie van het zintuigstelsel met het zenuwstelsel beschrijven.
• Je kunt de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven.
• Je kunt de delen van het oog en hun functie beschrijven.

Het zintuigstelsel

Prikkels

Zintuigen met receptoren die prikkels opvangen

• Externe prikkels: extern milieu, zoals geluid en geur
• Interne prikkels: intern milieu, zoals osmoreceptoren en pH-receptoren of proprioceptoren (spanning spier en stand lichaam)

Soorten receptoren

Mechanische receptoren: 

• Prikkel = mechanische energie
• Celmembraan buigt of strekt 
• Bijv: aanraking, druk, beweging, geluid

Soorten receptoren

Gehoor/evenwichts receptoren: 

• Prikkel = mechanische energie
• Vloeistof laat haartjes bewegen

Binas tabel 87D

Soorten receptoren

in de huid

Tast/druk receptoren: 

• Prikkel = mechanische energie
• Tast: vlak onder opperhuid
• Druk: dieper in de huid

Temperatuurreceptoren:

• Prikkel = warmte en kou boven of onder normwaarde

Pijnreceptoren:

• Prikkel = extreme druk, extreme temperaturen of door stoffen die vrijkomen bij beschadiging of ontsteking weefsel
• In het hele lichaam

Binas tabel 87A

Soorten receptoren

Chemische receptoren: 

• Prikkel = moleculen
• Bijv: smaak en reuk

Soorten receptoren

Lichtreceptoren (foto): 

• Prikkel = zichtbaar licht
• Bij mens in oog

Binas tabel 87C

Prikkeldrempel

Adaptatie/gewenning: de aanpassing van de gevoeligheid van een zintuig aan een aanhoudende prikkel

Het oog

125 miljoen zintuigcellen

verstelbare lens

2 miljoen neuronen

Bouw

• Harde oogvlies: bescherming binnenkant
• Traanklieren: bescherming tegen uitdroging/reiniging - staat in verbinding met traanbuizen en neusholte
• Oogspieren

• Hoornvlies: licht kan oog binnenvallen

1. Iris: gekleurde gedeelte (pigment)
2. Pupil: groter of kleiner oiv spieren iris

Het nut van wenkbrauwen en wimpers?

Doorsnede

(Binas 87C1+2)

• Glasachtig lichaam: gelei

Binnen harde oogvlies

• Vaatvlies: bloedvaten
• Netvlies: lichtreceptoren -> gele vlek
• Blinde vlek: oogzenuw

Voorkant

• Voorste oogkamer: hoornvlies - iris
• Achterste oogkamer: iris - ooglens

Leerdoelen behaald??

• Je kunt de werking van zintuigen beschrijven en de relatie van het zintuigstelsel met het zenuwstelsel beschrijven.
  
• Je kunt de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven.
  
• Je kunt de delen van het oog en hun functie beschrijven.

Het huiswerk

Bestudeer blz. 108 t/m 116.

Maken + nakijken opdr. 3 t/m 9.