Tijdvak 5: de tijd van ontdekkers en hervormers

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Klas 5   |   geschiedenis

Noem een kenmerkend aspect uit de tijd van jagers en boeren (mag in eigen woorden)

Noem een kenmerkend aspect uit de tijd van Grieken en Romeinen (mag in eigen woorden)

Noem een kenmerkend aspect uit de tijd van monniken en ridders (mag in eigen woorden)

Noem een kenmerkend aspect uit de tijd van steden en staten (mag in eigen woorden)

Het wereldbeeld van de middeleeuwen

§ 5.1 De renaissance

• 
  

• Twee ontwikkelingen: ontdekkingsreizen en kolonisatie
• Economisch motief: winstgevende handel + goud en zilver
• Religieus motief: andere volkeren bekeren tot christendom
• Politiek motief: vorsten wilden macht uitbreiden
• Wetenschap en nieuwsgierigheid waren drijfveer
• Technische ontwikkelingen maakten reizen mogelijk

§ 5.2 De Europese expansie

§ 5.1 De renaissance

• 
  

Kenmerkend aspect: Het begin van de Europese expansie overzee

• In de 15e eeuw maakten de Turks-Osmaanse veroveringen een einde aan de Europese handel in het oostelijk Middellandse Zeegebied. Op zoek naar goud en om specerijen uit Oost-Azië te halen verkenden Portugezen en Spanjaarden als eersten de kusten van Afrika, Azië en Amerika. Spanjaarden en Portugezen veroverden grote delen van Amerika waar ze kolonies stichtten. De indiaanse bevolking kwam grotendeels om. Aan het einde van de 16e eeuw reisden ook Nederlanders, Engelsen en Fransen naar Oost-Azië. Langs de Afrikaanse en Aziatische kusten stichtten Europeanen versterkte handelsposten. Tussen de vier werelddelen kwam een uitwisseling van personen, goederen en culturen op gang. 

§ 5.2 De Europese expansie

§ 5.1 De renaissance

• 
  

• Gevolgen van de ontdekkingsreizen:

1. Nieuw wereldbeeld

2. Verspreiding christendom

3. Een wereldeconomie

4. Kolonies

§ 5.2 De Europese expansie

§ 5.1 De renaissance

• 
  

De protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had 

• In de tijd van steden en staten had de rooms-katholieke kerk haar macht vergroot met nieuwe denkbeelden en gebruiken. Omstreeks 1500 groeide de kritiek hierop. Hervormers bepleitten een terugkeer naar het zuivere geloof, gebaseerd op de Bijbel. Door het kritisch optreden van Luther in 1517 en zijn uitzetting uit de kerk door de paus begon de Reformatie. Er ontstond een splitsing tussen katholieken die bij de roomse kerk bleven en protestanten die eigen kerken stichtten. De hervormer Calvijn kreeg veel aanhang in Nederland.  

§ 5.3 De kerkhervorming

§ 5.1 De renaissance

• 
  

§ 5.3 De kerkhervorming

• Tijdens middeleeuwen was invloed van de R.K. kerk erg groot
• Rond 1500 groeide de kritiek: 1) de kerk was afgedwaald van oorspronkelijke leer; 2) niet de kerk en haar sacramenten moesten centraal staan, maar de bijbel (gelovigen moesten in contact staan met God); 3) misdragingen van kerkleiders (aflaten, luxelevens, Paus gedraagt zich als wereldlijk vorst); 4) slechte opleiding parochiepriesters

§ 5.1 De renaissance

• 
  

§ 5.3 De kerkhervorming

• Veel critici wilden niet uit de kerk stappen, maar de kerk van binnen hervormen: reformatie
• Reactie kerk: kettervervolgingen (inquisitie) en brandstapel
• 1500: uitvinding boekdrukkunst maakt het onmogelijk hervormers monddood te maken

Erasmus

§ 5.1 De renaissance

• 
  

§ 5.3 De kerkhervorming

• Luther en Calvijn verschilden van mening over: 
• 1) kerkdiensten (niet alleen relikwieën en heiligen zijn slecht, ook geen kaarsen of orgelspel)
• 2) de weg naar de hemel (predestinatieleer)
• 3) de rol van de vorst (cuius regio, eius religio)

§ 5.1 De renaissance

• 
  

§ 5.3 De kerkhervorming

• Gevolgen van de reformatie: Godsdienstoorlogen in het Duitse rijk (1555 Vrede van Augsburg); de Contrareformatie & de Tachtigejarige oorlog (1568-1648)

De Nederlandse
Opstand

§ 5.1 De renaissance

• 
  

§ 5.4 De Nederlandse Opstand

• Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat Spaanse koning Filips II was landsheer van de Nederlanden. In 1568 kwamen Nederlanders onder leiding van Willem van Oranje in opstand tegen Filips vanwege zijn centralisatiepolitiek en zijn felle vervolging van protestanten. Gedurende de Opstand (Tachtigjarige Oorlog) breidden de opstandelingen hun gebied uit vanuit het westen van Holland en Zeeland yot vrijwel het huidige grondgebied van Nederland. In 1581 zetten de Staten-Generaal van de zeven opstandige gewesten Filips af als landsheer. In 1588 vormden ze de Republiek der Verenigde Nederlanden. In 1648 sloten de Republiek en Spanje de Vrede van Münster.
• 
  

1515

1555

§ 5.1 De renaissance

• 
  

§ 5.4 De Nederlandse Opstand

• Politieke oorzaak
• Religieuze oorzaak
• Aanleiding

Houdt op in mijn tuin te wroeten, Spaanse beren

Wilt uw varkensrug toch achterwaarts trekken,

Of mijn knots zal het u leren

Die u het hoofd zal breken en de hals zal rekken.

De edele prins waarmee u meent te gekken

Zal te water en te land u bespringen al,

Vertrekt met uw vuile zeugen en jongen spekken

Rent, guiten, rent voordat de geus u daartoe dwingen zal.

En wat ieder kan zien is, dat al deze verwarring en rampen, waar onze landen aan lijden veroorzaakt worden door deze boosaardige huichelaar, die al zijn geluk aanwendt tot het ongeluk van onze onderdanen. ... Zolang hij zich binnen onze landen zal ophouden, zal daar geen vrede noch enige rust te verwachten zijn.

Het is, nu we alles overzien, om al deze redenen billijk, redelijk en rechtvaardig: en daarbij gebruik makend van de autoriteit die we over hem hebben krachtens de eed van trouw en als soeverein van deze erflanden, en in het bijzonder acht slaande op zijn boosaardig handelen en op het feit, dat hij alleen het hoofd, de aanstichter en stimulans is van al deze onlusten, en de voornaamste rustverstoorder van al onze landen en staten, en in het kort: de algemene pest voor de Christenheid, dat we hem aanzeggen te zijn een misdadiger en verrader, en een vijand van ons en van onze landen.

En wij doen hem in de ban en verbannen hem hiermede voor altijd uit al onze landen, staten, koninkrijken en heerlijkheden. Wij verbieden al onze onderdanen, van welke rang of stand die ook zijn, met hem te onderhandelen, bij hem te verblijven, met hem te spreken of contact te onderhouden in het openbaar of in het geheim, hem te ontvangen in hun huizen, hem te voorzien van levensmiddelen, drinken, vuur of anders van dienst te zijn, op straffe dat wij onze toorn over hem zullen doen komen.

Wij beloven op ons woord van koning en als dienaar van God, dat, indien er iemand, ongeacht of deze onze onderdaan is of niet, zich zo edel van gemoed in onze dienst en in die van het algemeen welzijn zou gedragen, dat hij op één of andere manier dit bevel van ons zou kunnen doen uitvoeren, en ons zou verlossen van voornoemde pest, door ons deze dood of levend uit te leveren of door hem van het leven te beroven, wij hem en zijn erfgenamen zullen belonen met een bedrag van 25.000 gouden kronen, naar keuze in grond of in geld. Indien hij een misdaad begaan had, hoe groot deze ook mocht zijn, beloven wij dat deze dan zal zijn vergeven; indien hij niet van adel was, zullen wij hem in de adelstand verheffen op grond van zijn dapperheid; en voorzover hij zich heeft bediend van helpers, zullen wij ook deze belonen al naar gelang zij zich verdienstelijk hebben gemaakt; wij zullen hun misdaden vergeven en ook hen in de adelstand verheffen.

www.uitzendinggemist.net