§1.1 Gebergten ontstaan, gebergten verslijten & §1.2 Gesteente verandert

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Myanmar

§1.1 Gebergten ontstaan, gebergten verslijten

Leerdoelen

•  Je kunt op een foto fossielen en het stollingsgesteente graniet herkennen.
•  Je begrijpt hoe uit oceaanbodem en vulkanisme bergen kunnen ontstaan.
• Je weet de verschillen tussen een jong- en een oud gebergte. 

Wat weet jij van bergen?

Hoe ontstaan bergen?

Welk begrip past daarbij?

Wat weet jij van,
bergen?

Hoe ontstaan bergen? Welk begrip past daarbij?

Krachten die de aarde veranderen

Exogene krachten;

Krachten die de aarde van binnenuit veranderen. Bijv: platentektoniek.

ZWARTE PIJL.

Krachten die de aarde van buitenaf veranderen. Bijv: neerslag.

RODE PIJL.

Endogene krachten

Oceaanbodem of berg?

• In de Himalaya heb je verschillende gesteenten. Hier tref je fossielen in aan. Dit zijn eeuwen oude overblijfselen van zeediertjes.
  

• Hoe komen fossielen hoog in het gebergten terecht?

Tussen India en Azië lag vroeger een oceaan. Rivieren die op deze oceaan uitkwamen, namen veel zand en klei mee. Dit materiaal kwam op de bodem van de oceaan terecht. De lagen zand en klei zijn bij het sluiten van de oceaan in verdrukking gekomen en samengeperst tot gesteenten. Het gesteente werd onder enorme druk geplooid (ofwel: tot een gebergte gevormd).

Steen uit vulkanen

• In gebergten komen niet alleen gesteente voor dat uit de oceaanbodem komt. Door de enorme krachten in de aarde komt er ook, magma mee omhoog. Dit vloeibare materiaal stolt. Hierdoor ontstaan stollingsgesteente, bijv. graniet.

Zoek de verschillen tussen jong en oud gebergte op

Jong vs oud gebergte

Jong	Oud
Hoge pieken	Afgeronde toppen
Steile hellingen	Flauwe hellingen
Erg hoog	Lager
Tientallen miljoenen jaren oud	Honderden miljoenen jaren oud

Jonge en oude gebergten

• Door allerlei factoren (exogene krachten, bijv. neerslag) worden de gebergten beetje bij beetje afgebroken. Dit gaat erg langzaam.

• De Himalaya & Andes is een voorbeeld een hooggebergten, kenmerkend door hoge scherpe toppen en diepe dalen. Beiden gebergtes zijn voorbeelden van een jong gebergte.

• De Schotse Hooglanden is een oud gebergten. Miljoenen jaren geleden was dit ook een hooggebergten, maar door de exogene processen is dit gebergte afgesleten. Kenmerkend voor oude gebergtes zijn afgeronde toppen.

Jong gebergte

Oud gebergte

Scherpe punten

Afgevlakt door verwering en erosie

Leerdoelen

•  Je kunt op een foto fossielen en het stollingsgesteente graniet herkennen.
•  Je begrijpt hoe uit oceaanbodem en vulkanisme bergen kunnen ontstaan.
• Je weet de verschillen tussen een jong- en een oud gebergte. 

Gesteente verandert

Leerdoelen

Aan het einde van de les kun je…

• Uitleggen wat het verschil is tussen endogene en exogene krachten
• Uitleggen wat het verschil is tussen hoogteligging en reliëf
• Uitleggen hoe de verschillende soorten verwering ontstaan en wat de gevolgen ervan zijn

Krachten die de aarde veranderen

Krachten die de aarde veranderen

Endogene krachten:

Def.: Krachten die de aarde van binnenuit veranderen

Krachten die de aarde veranderen

Endogene krachten:

Def.: Krachten die de aarde van binnenuit veranderen

Exogene krachten:

Def.: Krachten die de aarde van buitenaf veranderen

Exogene krachten

Verwering

• mechanische verwering
• chemische verwering

Erosie

• water
• wind
• ijs

Endogene krachten

• Platentectoniek
  
• Aardbevingen
  
• Vulkanisme
  
• Gebergtevorming
  

Veel reliëf

Hoogtepunt: Hoogte van 1 punt

Er is sprake van veel reliëf als er veel verschil in hoogte is.

Gebergten veranderen

Een gebergte brokkelt langzaam af. Verwering is hier de oorzaak van.

Verwering: Het afbrokkelen van gesteente onder invloed van het weer of planten en dieren

Twee soorten verwering:

• Mechanische verwering
• Chemische verwering

Mechanische verwering

Vorstverwering

• water in spleten bevriest en zet uit
  

Verwering door temperatuursverschillen

• steen is overdag heet en zet uit, snachts koud en krimpt
  

Biologische verwering

• wortels persen zich in spleten en drukken stenen uit elkaar
  

Chemische verwering

Verwering waarbij de samenstelling van het gesteente verandert als gevolg van de werking door zuurstof en vocht met zuren

In een warm en vochtig klimaat verweert gesteente sneller (chemisch) dan in een koud en droog klimaat

Op deze manier worden grotten gevormd

Kalksteen grotten

Hoe ontstaan deze grotten (kalksteen)?

Dit komt door chemische verwering. Via scheuren en spleten in het gesteente sijpelt het regenwater door het kalksteen naar beneden. Door plantenwortels wordt dit water zuurder. Het zure water lost het kalksteen op waarbij grotten ontstaan. In dit soort grotten zie je ook vaak stalagmieten en stalactieten.

Vragen?