HC HS 5-7

• Maatschappijwetenschappen
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Hoorcollege HS 5-7.3

Veranderingen in:

Het welvaartsvraagstuk (hs 5)

Het bindingsvraagstuk (politieke (hs6) en sociale veranderingen(hs7))

HS 5

Veranderingen in het welvaartsvraagstuk 

5.1 Context

Jagers & verzamelaars maakten gebruik van samenwerking om schaarste tegen te gaan, 

- hun bestaansvoorwaarden veilig te stellen, 

- productiefactoren (arbeid, natuur, kapitaal) te verdelen

- reproductie te regelen.

(welvaartsvraagstuk)

Concepten H5

Samenwerking

Sociale cohesie

Conflict

Rationalisering

5.2 Samenwerking en conflict

Samenwerking leidt vaak tot het maken van (min of meer geformaliseerde) afspraken.

+ vertrouwen

+ wederzijdse acceptatie = stijging in sociale cohesie

Voor samenwerken moet je ook iets inleveren

5.2 Samenwerking en conflict

Jagers en verzamelaars hadden ook conflict. Bijv. met andere stammen.

Voorbeelden:

- oorlog

- sancties

- staking

- demonstratie

5.2 Samenwerking en conflict

Voor collectieve goederen/algemeen belang is samenwerking nodig (niemand kan hiervan uitgesloten worden). 

Bijv.: klimaat, schoon drinkwater, volksgezondheid, infrastructuur, veiligheid.

(private goederen: eten en drinken, smartphone, vakantie - je kan uitgesloten worden)

5.2 Samenwerking en conflict

Dilemma van collectieve actie: 

Collectieve goederen --> samenwerking nodig --> samenwerking kost wat --> niet meedoen = freerider

Een freerider heeft veel voordeel (geen input, wel collectief goed). Als iedereen freeride, is er geen collectieve actie.

 5.3 Theorie

Hoe gaan we om met maatschappelijke en economische problemen/belangenverschillen?

Harmoniemodel/ Poldermodel (NL): overleg & er samen uitkomen.

Bijv. vakbonden van werkgevers en werknemers en de regering overleggen bijv. over oplossing werkloosheid. Samenwerking  Compromissen & consensus.

 5.3 Theorie

Hoe gaan we om met maatschappelijke en economische problemen/belangenverschillen?

Conflictmodel: focus op het behalen van het eigen doel (ten koste van een ander)

Actiegroepen (Willem Engel?), Protesteren, staken

 en ideologie

• Samenhangend geheel van beginselen en denkbeelden
• meestal uitmondend in (leidend tot) de meest wenselijke politieke en maatschappelijke verhoudingen.

5.4 Rationalisering

Schaarste --> uitvindingen --> verandering in de samenleving 

= rationalisering.

5.4 Rationalisering

Het proces van het ordenen en systematiseren van de werkelijkheid	Jagers en verzamelaars zien dat zaadjes uitgroeien tot nieuwe planten
met als doel haar voorspelbaar en beheersbaar te maken	Ze gaan zelf zaadjes planten op één plek (beheersbaar)
EN	EN
van het doel gericht inzetten van middelen om zo efficiënt en effectief mogelijke resultaten te halen.	Ze leren waar planten het best groeien en gaan daar steeds nieuwe planten verbouwen --> landbouwsamenleving.

Rationalisering

Het proces van het ordenen en systematiseren van de werkelijkheid	Onderzoeken	Aantal besmettingen, verandering , etc
met als doel haar voorspelbaar en beheersbaar te maken	om de werkelijkheid te kunnen voorspellen & beinvloeden	hoeveel IC-opnames over 2 weken?/ En met lockdown? /Vaccins
EN	EN
van het doel gericht inzetten van middelen om zo efficiënt en effectief mogelijke resultaten te halen.	om middelen zo slim mogelijk in te zetten om zoveel mogelijk resultaat te behalen	ouderen eerst prikken/ massaproductie vaccins/

HS 6 

Politieke veranderingen in het bindingsvraagstuk

6.1 Context 

Boeren in NL moesten samenwerken tegen het water.

Hierdoor onstonden steeds meer regels over wie de macht had en beslissingen mocht nemen (politieke instituties)

Concepten H6

Macht

Formele/informele macht

Politieke/sociale institutie

Theorie van pluralisme/machtselitetheorie

Kenmerken van de staat

Soevereiniteit, intern en extern

Geweld/belasting monopolie

Staatsvorming

 6.2 Machtsbronnen

Affectief - invloed op grond van emoties.   

Cognitief - invloed op basis van kennis.

Economisch - invloed op basis van geld/schaarse goederen

Politiek - invloed van overheid of politieke machtsdragers (vastgelegd in politieke instituties)

Macht

Het vermogen om hulpbronnen in te zetten om bepaalde doelstellingen te bereiken EN de handelingsmogelijkheden van anderen te beperken of te vergroten.

 6.2 Machtsbronnen

Formeel: vastgelegd in regels en wetten

Informeel: niet vastgelegd. Bijv. door affectieve macht, charisma, bijzondere kennis of kwaliteiten.

Macht

Het vermogen om hulpbronnen in te zetten om bepaalde doelstellingen te bereiken EN de handelingsmogelijkheden van anderen te beperken of te vergroten.

6.2 Politieke institutie

• complex van = meerdere bij elkaar horende....
• min of meer geformaliseerde regels = meer of minder in regels vastgelegde / formele en informele regels
•  die het gedrag van mensen en hun onderlinge relaties rond politieke machtstuitoefening & besluitvorming reguleren = die regelen hoe mensen zich gedragen, wie de politieke macht heeft en hoe besluiten moeten worden gemaakt.

Voorbeelden:

Overheid

Parlementaire democratie (verkiezingen, verantwoordelijkheden ministers, gedragsregels 2e kamer)

Rechtsstaat

Koningshuis

Kabinet (alle ministers)

Gemeente

6.3 theorie van het pluralisme

- Verschillende groepen (met verschillende belangen)

- Iedereen mag proberen macht uit te oefenen

6.3 Machtselitetheorie

- 1 groepje (elite) heeft de macht.

- zitten op belangrijke posities (baas grote bedrijven, regering etc)

- het volk/het parlement kan hier niet tegenop

 7.3 Ideologie

6.4 Staatsvorming

gebrek aan samenwerking         

 behoefte aan regels/afspraken                 

Creëerden van staten

Kenmerken van een staat

- een groep mensen

- met een grondgebied

- er is een geweldsmonopolie en een belastingmonopolie

Monopolie

Geweldsmonopolie

Belastingmonopolie

Soevereiniteit

Interne soevereiniteit = de staat voldoet 

aan de drie kenmerken van de staat 

(zie hierboven)

Externe soevereiniteit = betekent dat het staatsgezag niet ondergeschikt is aan het gezag van andere staten. (non-interventie beginsel = staten bemoeien zich niet met de politiek van andere staten)

HS 7

Sociale veranderingen in het bindingsvraagstuk

Context

Religie als oorzaak voor de onafhankelijkheid van de Nederlanden

Religie kan zorgen voor sociale cohesie en voor conflict

Concepten H7

Binding

Sociale cohesie

Cultuur

Sociale institutie

Conflict

Gezag

Identiteit

7.2 Sociale institutie

Religie kan zorgen voor sociale cohesie

het aantal en de kwaliteit van de bindingen die mensen in een ruimer sociaal kader met elkaar hebben, bijv.:

1. het gevoel een groep te zijn/lid van een gemeenschap

2. verantwoordelijkheid te voelen voor elkaars welzijn

En/of

3. een beroep op elkaar kunnen doen

Samenwerking door verhalen

Grotere groepen mensen gingen samenwerken door gedeelde verhalen & 'geloof'. Religie, maar ook geld en 'de overheid' zijn gedeelde verhalen (instituties)

Religie hoort bij cultuur

Religie --> gedeelde normen en waarden --> gevoel een groep te zijn --) sociale cohesie

Religie kan zorgen voor conflict

Karel's doel was dat iedereen katholiek werd.

Protestanten wilden hun eigen religie behouden.

--> tegenwerking

Religie zorgde voor sociale instituties

Complex van min of meer geformaliseerde regels

die het gedrag van mensen en hun onderlinge relaties reguleren.

Regels voor het sociale leven bijv. huwelijk, taal, feestdagen

7.3 Ideologie

Je hoeft de theorieën niet te leren! 

Wel de ideologieën op p. 130 (z.o.z & op Peppels)

7.4 Natievorming

Naties: volken die hun eigen staat hebben of willen.

Voor heersers/overheden is het wenselijk dat er sociale cohesie is tussen de mensen. --> minder conflicten & meer gezag voor de heerser. 

Een gedeeld verhaal/nationale identiteit helpt hierbij.