Les 1: Opbouw aarde

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

Startklaar

Startklaar (3 min)

Docent begroet leerlingen, instrueert alle leerlingen om startklaar te zijn en legt materialen klaar.

Leerlingen zorgen ervoor dat zij alle benodigde spullen op tafel hebben, jas uit, mobiel in tas. (Zorg voor een nette en georganiseerde ruimte.)

LEZEN 10 min

Lezen

https://www.nu.nl/klimaat/6303415/al-een-jaar-recordtemperaturen-in-oceanen-tekenen-dat-opwarming-versnelt.html?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F

      Lesdoel

De leerlingen kennen ten minste de volgende onderdelen van de aarde: kern, mantel, aardkorst. 

Ze kunnen de verschillende zones van de aarde beschrijven op basis van samenstelling en viscositeit, en kunnen uitleggen hoe aardbevingsgolven en gesteente informatie geven over de opbouw en ouderdom van de aarde.

Het lesdoel (2 min) 

Docent benoemt het lesdoel en bespreekt kort wat de leerlingen zullen leren en waarom dit belangrijk is.

Leerlingen luisteren naar de leerdoelen en krijgen een duidelijk beeld van wat er van hen verwacht wordt tijdens de les. Uitleg van leerdoelen, korte discussie over belang van de leerdoelen

Voorkennis

1. De leerlingen weten wat de aarde bestaat uit lagen.

2. De leerlingen weten viscositeit betekent.

3. De leerlingen weten wat vast, plastisch, vloeibaar betekent.

Welke voorkennis is nodig voor het doel.
Controleer of de leerlingen deze voorkennis beheersten door het stellen van Controle van Begrip vragen

Opbouw aarde

Laag	Materiaal-type	Viscositeit	Kenmerken
Lithosfeer	Vast	Laag	Bestaande uit de aardkorst en het bovenste deel van de mantel; stijf en breekt gemakkelijk; vormt de aardplaten.
Asthenosfeer	Plastisch	Hoog	Gedeeltelijk gesmolten; stromingen in deze laag drijven de beweging van de tektonische platen.
Ondermantel	Plastisch	Zeer hoog	Hogere druk en temperatuur; convectiestromen mogelijk, maar trager dan in de asthenosfeer.
Buitenkern	Vloeibaar	Relatief laag	Bestaat uit vloeibaar ijzer en nikkel; bewegingen in deze laag genereren het aardmagnetisch veld.
Binnenkern	Vast	Zeer hoog	Bestaat uit een vaste bol van ijzer en nikkel; ondanks de hoge temperatuur, blijft het vast door de enorme druk.

*Hoe hoger de viscositeit, hoe dikker de vloeistof

Hoe hoge hoe kouder.

Hoe verder van de evenaar hoe kouder.

Viscositeit laag?

P- en S- Golven

Ontstaan bij o.a. aardbevingen

Primaire golven kunnen door
vast en vloeibaar

Secondaire golven kunnen

alleen door vast

Wind van noorden -> kouder

Warme zeestroom-> warmer

Lithosfeer

Continentale plaat	Oceanische plaat
Graniet	Basalt
Lagere dichtheid	Hogere dichtheid
Ouder	Jonger

Instructie (10 min)

Docent legt de nieuwe stof uit aan de hand van de lesdoel. Ondersteunt bij het maken van aantekeningen en het stellen van vragen. Gebruikt voorbeelden en bouwt de nieuwe stof op in kleine stukken.

Leerlingen luisteren naar de docent, maken aantekeningen en beantwoorden klassikale vragen van de docent.

Klassikale uitleg, aantekeningen maken, visueel en woordelijk, vragen stellen (onderwijsleergesprek), uitgewerkt voorbeeld laten zien.

Welke termen missen?

Ouderdom aarde

Geschatte leeftijd: 4,54 miljard jaar

Dateringsmethode
Radiometrisch	Afbraak radioactieve isotopen (Uranium-lood)
Stratigrafie	Fossielen in gesteentelagen

Instructie (10 min)

Docent legt de nieuwe stof uit aan de hand van de lesdoel. Ondersteunt bij het maken van aantekeningen en het stellen van vragen. Gebruikt voorbeelden en bouwt de nieuwe stof op in kleine stukken.

Leerlingen luisteren naar de docent, maken aantekeningen en beantwoorden klassikale vragen van de docent.

Klassikale uitleg, aantekeningen maken, visueel en woordelijk, vragen stellen (onderwijsleergesprek), uitgewerkt voorbeeld laten zien.

Controle van begrip:
Wat zijn de drie hoofdlagen van de aarde?

De drie hoofdlagen van de aarde zijn de kern, de mantel, en de aardkorst.

Seismische golven, zoals P-golven en S-golven, bewegen door de aarde en veranderen van snelheid en richting afhankelijk van de materialen waar ze doorheen gaan. Dit helpt wetenschappers te bepalen waar verschillende lagen beginnen en eindigen en geeft inzicht in de samenstelling van die lagen.

De mantel heeft een hogere viscositeit dan de aardkorst, wat betekent dat het materiaal in de mantel trager stroomt. De aardkorst is stijf en breekt gemakkelijk, terwijl de mantel deels vloeibaar is en langzame bewegingen mogelijk maakt.

Wetenschappers gebruiken stratigrafie om de volgorde van gesteentelagen te bestuderen en radiometrische datering om de ouderdom van gesteente te bepalen. Fossielen in de gesteentelagen helpen ook bij het dateren en geven inzicht in de geologische tijdschaal.

Controle van begrip:
Leg uit hoe seismische golven informatie
kunnen geven over de structuur van de aarde.

De drie hoofdlagen van de aarde zijn de kern, de mantel, en de aardkorst.

Seismische golven, zoals P-golven en S-golven, bewegen door de aarde en veranderen van snelheid en richting afhankelijk van de materialen waar ze doorheen gaan. Dit helpt wetenschappers te bepalen waar verschillende lagen beginnen en eindigen en geeft inzicht in de samenstelling van die lagen.

De mantel heeft een hogere viscositeit dan de aardkorst, wat betekent dat het materiaal in de mantel trager stroomt. De aardkorst is stijf en breekt gemakkelijk, terwijl de mantel deels vloeibaar is en langzame bewegingen mogelijk maakt.

Wetenschappers gebruiken stratigrafie om de volgorde van gesteentelagen te bestuderen en radiometrische datering om de ouderdom van gesteente te bepalen. Fossielen in de gesteentelagen helpen ook bij het dateren en geven inzicht in de geologische tijdschaal.

Controle van begrip:
Beschrijf de verschillen in viscositeit
tussen de mantel en de aardkorst.

De drie hoofdlagen van de aarde zijn de kern, de mantel, en de aardkorst.

Seismische golven, zoals P-golven en S-golven, bewegen door de aarde en veranderen van snelheid en richting afhankelijk van de materialen waar ze doorheen gaan. Dit helpt wetenschappers te bepalen waar verschillende lagen beginnen en eindigen en geeft inzicht in de samenstelling van die lagen.

De mantel heeft een hogere viscositeit dan de aardkorst, wat betekent dat het materiaal in de mantel trager stroomt. De aardkorst is stijf en breekt gemakkelijk, terwijl de mantel deels vloeibaar is en langzame bewegingen mogelijk maakt.

Wetenschappers gebruiken stratigrafie om de volgorde van gesteentelagen te bestuderen en radiometrische datering om de ouderdom van gesteente te bepalen. Fossielen in de gesteentelagen helpen ook bij het dateren en geven inzicht in de geologische tijdschaal.

Controle van begrip:
Hoe gebruiken wetenschappers gesteentelagen om de ouderdom van de aarde te bepalen?

De drie hoofdlagen van de aarde zijn de kern, de mantel, en de aardkorst.

Seismische golven, zoals P-golven en S-golven, bewegen door de aarde en veranderen van snelheid en richting afhankelijk van de materialen waar ze doorheen gaan. Dit helpt wetenschappers te bepalen waar verschillende lagen beginnen en eindigen en geeft inzicht in de samenstelling van die lagen.

De mantel heeft een hogere viscositeit dan de aardkorst, wat betekent dat het materiaal in de mantel trager stroomt. De aardkorst is stijf en breekt gemakkelijk, terwijl de mantel deels vloeibaar is en langzame bewegingen mogelijk maakt.

Wetenschappers gebruiken stratigrafie om de volgorde van gesteentelagen te bestuderen en radiometrische datering om de ouderdom van gesteente te bepalen. Fossielen in de gesteentelagen helpen ook bij het dateren en geven inzicht in de geologische tijdschaal.

Zelf aan de slag

De aarde bestaat uit drie hoofdlagen: de __________, de __________, en de __________.

Seismische golven veranderen van __________ en __________ afhankelijk van de materialen waar ze doorheen gaan.

De viscositeit van de mantel is __________ dan die van de aardkorst.

kern, mantel, aardkorst

snelheid, richting

hoger

Zelf aan de slag

De __________ mantel bevindt zich direct onder de aardkorst.

De buitenkern van de aarde is __________, terwijl de binnenkern __________ is.

Stratigrafie bestudeert de volgorde van __________.

bovenste

vloeibaar, vast

gesteentelagen

Zelf aan de slag

Radiometrische datering wordt gebruikt om de __________ van gesteente te bepalen.

Fossielen in gesteentelagen helpen wetenschappers de __________ van de aarde te begrijpen.

P-golven kunnen door zowel __________ als __________ materialen bewegen, terwijl S-golven alleen door __________ materialen bewegen.

ouderdom

geologische geschiedenis

vaste, vloeibare, vaste

     Kleine afsluiting

Kern

Mantel

Aardkorst

Seismische golven

Viscositeit

Stratigrafie

Radiometrische datering

Fossielen

Geologische geschiedenis

P-golven

S-golven

Kleine lesafsluiting (5 min) 

Docent controleert begrip door opdrachten of vragen die de begrippen en vaardigheden van het lesdoel toetsen.

Leerlingen werken zelfstandig of in een groepje aan opdrachten, kunnen vragen stellen aan de docent maar werken grotendeels zelfstandig.

Controle van begrip vragen

(Aan)tekeningen

Tekening 1.
Opbouw van de aarde

Tekening 2.
Mid-oceanische rug

Tekening 3.
Subductiezone

Zelfstandige verwerking (10 min)

Zelfstandig verwerken (ik → jij) 10 min. Docent laat leerlingen zelfstandig werken aan de eindopdracht of een debatstelling, beschikbaar voor hulp indien nodig.

Werken aan eindopdracht, zelfstandig of in groepen 

Oud examenvraag

Over dit onderwerp zijn geen specifieke examenvragen. Verondersteld wordt dat iedereen die examen doet, weet hoe de aarde is opgebouwd.

Zelfstandige verwerking (10 min)

Zelfstandig verwerken (ik → jij) 10 min. Docent laat leerlingen zelfstandig werken aan de eindopdracht of een debatstelling, beschikbaar voor hulp indien nodig.

Werken aan eindopdracht, zelfstandig of in groepen 

     Grote afsluiting

De leerlingen kennen ten minste de volgende onderdelen van de aarde: kern, mantel, aardkorst. 

Ze kunnen de verschillende zones van de aarde beschrijven op basis van samenstelling en viscositeit, en kunnen uitleggen hoe aardbevingsgolven en gesteente informatie geven over de opbouw en ouderdom van de aarde.

Het lesdoel (2 min) 

Docent benoemt het lesdoel en bespreekt kort wat de leerlingen zullen leren en waarom dit belangrijk is.

Leerlingen luisteren naar de leerdoelen en krijgen een duidelijk beeld van wat er van hen verwacht wordt tijdens de les. Uitleg van leerdoelen, korte discussie over belang van de leerdoelen

retrieval practice

https://quizlet.com/join/KpapAnNav?i=1fo1jg&x=1bqt

Retrieval practice (10 min)

Docent geeft de leerlingen de tijd om zelf te oefenen met de lesstof en biedt ondersteuning indien nodig.

Leerlingen oefenen zelf met de lesstof door begrippen te oefenen met Quizlet, flashcards te maken en zichzelf te overhoren of topografie spellen online te doen.

Quizlet, flashcards maken, zichzelf overhoren, topografie spellen online

quizlet.com

 Vraag 1

(R) 1 punt

De aarde is opgebouwd uit verschillende lagen. Het is belangrijk om te weten welke lagen dit zijn en wat hun eigenschappen zijn. 

Geef de drie hoofdlagen van de aarde en beschrijf kort hun samenstelling.

De drie hoofdlagen van de aarde zijn: de kern (binnenkern: vast, voornamelijk ijzer en nikkel; buitenkern: vloeibaar, voornamelijk ijzer en nikkel), de mantel (halfvloeibaar, voornamelijk silicaatgesteenten), en de aardkorst (vast, dun, verdeeld in continentale en oceanische korst).

Vraag 2 

(T1) 2 punten

Seismische golven bewegen door de aarde en veranderen van snelheid en richting afhankelijk van de lagen waar ze doorheen gaan. Dit geeft ons informatie over de interne structuur van de aarde.

Leg uit hoe seismische golven informatie geven over de opbouw van de aarde.

Seismische golven, zoals P-golven (primair) en S-golven (secundair), veranderen van snelheid en richting wanneer ze door verschillende materialen en dichtheden in de aarde bewegen. Door de manier waarop deze golven zich verspreiden en veranderen, kunnen wetenschappers bepalen waar de verschillende lagen beginnen en eindigen en inzicht krijgen in de samenstelling van die lagen.

Vraag 3 

(T2) 2 punten

De mantel en de aardkorst hebben verschillende eigenschappen die belangrijk zijn voor de dynamiek binnen de aarde, zoals hun viscositeit. 

Beschrijf de viscositeit van de mantel en leg uit hoe deze verschilt van de aardkorst.

De mantel heeft een hogere viscositeit dan de aardkorst, wat betekent dat het materiaal in de mantel trager stroomt. De aardkorst is stijf en breekt gemakkelijk, terwijl de mantel deels vloeibaar is en langzame bewegingen mogelijk maakt.

Vraag 4 

(T1) 3 punten

De aarde bestaat uit verschillende lagen. De buitenste laag van de aarde noemen we de __________, de middelste laag is de __________, en de binnenste laag is de __________. De kern is verder onderverdeeld in de __________ kern en de __________ kern. De mantel bestaat uit de __________ en de __________ mantel.

De aarde bestaat uit verschillende lagen. De buitenste laag van de aarde noemen we de aardkorst, de middelste laag is de mantel, en de binnenste laag is de kern. De kern is verder onderverdeeld in de buitenkern en de binnenkern. De mantel bestaat uit de bovenste en de onderste mantel.