3.2 Crisis en ontevredenheid

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Het interbellum

3.2 Crisis en ontevredenheid

Doel van de les

Je kan de staatkundige kaart van Europa, behorend bij deze periode herkennen en veranderingen verklaren.

Je kan enkele bepalingen van de Vrede van Versailles herkennen en noemen.

Je kan de gevolgen van de economische crisis voor het vertrouwen in de democratie in Europa en in het bijzonder voor Duitsland herkennen en beschrijven.

Welke straffen kreeg Duitsland in het Verdrag van Versailles?

De Vrede van Versailles

Duitsland wordt zwaar gestraft

• Duitsland moet grondgebied afstaan aan Frankrijk (Elzas-Lotharingen) en andere buurlanden.
  

• Duitsland moet zijn kolonies afstaan.
• Duitsland mag enkel een beroepsleger hebben van 100.000 soldaten en geen luchtmacht.
• Duitsland moet hoge herstelbetalingen doen.
  

De Vrede van Versailles

Gevolgen van de Vrede van Versailles

• Het Rijnland en Rurhgebied worden door Frankrijk bezet om herstelbetalingen af te dwingen.
• Er is hyperinflatie (extreme stijging van de prijzen) omwille van de herstelbetalingen.
• Er is een zware economische crisis.
• Er is politieke onrust in de jonge democratie (bv. mislukte staatsgreep Nazi's in 1923)

Republiek van Weimar

Ontstaan

• Opgericht in 1918 na het aftreden van keizer Wilhelm II.
  
• Parlementaire democratie met een president als staatshoofd.

Zelfstandig

Lees Republiek van Weimar blz.75

Maak vraag 2 +3b tm d  blz. 78

Republiek van Weimar

Problemen

Economische onrust door herstelbetalingen WO I:

• Regering liet geld bijdrukken om herstelbetalingen te betalen.
• Hierdoor ontstond hyperinflatie.

Politiek onrust:

• Pogingen tot staatsgrepen van communisten, nationalisten, separatisten, ...
• Bierkellerputsch in Munchen (1923): poging tot staatsgreep door NSDAP

Hitlers mislukte staatsgreep

Dolkstootlegende

In Duitsland ontstaat de dolkstootlegende:

Het Duitse leger had de oorlog kunnen winnen maar werd verraden door zijn eigen regering. Die regering sloot, tegen een hoge prijs, vrede met de Geallieerden.

• Dit is een legende. Het Duitse leger was uitgeput en er heerste hongersnood.
• Wantrouwen tegenover democratische regering.
• Hitler gelooft heel sterk in deze legende.
  

Maak opdracht 4 blz. 78

Hitlers mislukte staatsgreep

Bierkellerputsch (1923)

Wat?

• NSDAP pleegt in München een staatsgreep onder leiding van Hitler.
  
• Leger steunt de staatsgreep niet en neemt Hitler gevangen.
  
• Hitler wordt veroordeeld voor 5 jaar... maar komt na 1 jaar vrij.
  

Gevolgen?

• Het proces geeft Hitler nationale bekendheid.
  
• Hitler schrijft Mein Kampf (mijn strijd).
  

Dawesplan

Problemen

Problemen voor Duitsland

• Duitsland kent economische crisis
• Duitsland kan zijn herstelbetalingen niet doen wegens te lage belastingopbrengsten.

Problemen voor VS

• Frankrijk en Groot-Brittannië hebben oorlogsschulden bij de VS.
• Weinig handel (export) tussen Europa en VS.

Dawesplan

Schema

DUITSLAND

FRANKRIJK

VS

herstelbetalingen uit belastingsgeld

oorlogsschulden

+ handel met VS

leningen voor opbouw economie

Dawesplan

Problemen

Oplossing

• De VS leent geld aan Duitsland om de economie opnieuw op te bouwen.
• Duitsland heeft meer belastinginkomsten (betere economie) en kan herstelbetalingen doen.
• Frankrijk kan oorlogsschulden in VS aflossen en Amerikaanse producten kopen.

Hierdoor herleeft de Duitse economie en komt er politieke rust in de Weimarrepubliek.

Crisis in de Verenigde Staten

Beurskrach van Wallstreet

• Overproductie in landbouw.
• Overwaardering aandelen:
    1. Mensen kopen met geleend geld aandelen, waardoor de prijs van aandelen stijgt.
   2. Mensen kopen nog meer aandelen, waardoor de prijs van aandelen verder stijgt.
   3. Bedrijven zijn op papier meer waard dan in werkelijkheid
   4. Mensen dumpen massaal hun aandelen, waardoor de prijs van aandelen keldert.
   5. Mensen kunnen leningen niet langer terugbetalen en banken gaan failliet.

Crisis in de Verenigde Staten

Gevolgen crisis

hogere belasting

minder winst

arbeiders ontslagen

stijging

werklozen

minder koopkracht

daling verkoop

En dezelfde crisis treft DL

Waarom is in Duitsland de crisis erger dan in andere Europese landen?

Een sterke leider

Onvrede bevolking

In Duitsland verlengt men opnieuw naar een sterke leider in plaats van naar democratie:

• Economische crisis VS (1929) treft ook de rest van de wereld.
• Gekrenkte trots door Vrede van Versailles.

aan de slag

Vraag 5, 6 a, b, c, d, 7 blz. 78/79

Fascisme

Benito Mussolini

In 1922 grijpt Benito Mussolini de macht in Italië. Het land wordt een totalitaire dictatuur:

• Einde democratie met Mussolini als leider.
• Censuur en propaganda zorgen voor indoctrinatie.
• Tegenstanders worden met geweld aangepakt.

Fascisme

Kenmerken

• Leider (Il Duce) is alleenheerser (leiderbeginsel).
• Nationalisme.
• Geweld wordt verheerlijkt.

In tegenstelling tot het nationaal-socialisme kent het fascisme in oorsprong geen rassenleer of anti-semitisme.

Fascisme

Kenmerken

• Leider (Il Duce) is alleenheerser (leiderbeginsel).
• Nationalisme.
• Geweld wordt verheerlijkt.

In tegenstelling tot het nationaal-socialisme kent het fascisme in oorsprong geen rassenleer of anti-semitisme.

Fascisme

Fascisme is een politieke stroming, 

en wordt ook wel extreem-rechts genoemd

De naam komt van het voorwerp dat je hier ziet: een fasces

Dit voorwerp, een bijl met takken, stond symbool voor

de macht van bestuurders in het Romeinse Rijk.

Benito Mussolini

Leider, of 'Il Duce',  van Italië (1922-1943)

Oprichter van de Fasci di Combattimento (Zwarthemden, knokploegen)

Na de Eerste Wereldoorlog en de Vrede van Versailles was er veel onvrede, 

en dat kwam door de onderhandelingen van de 'slechte' Italiaanse regering.

Fascisme in Europa

• 'Oplossing voor de crisis'

• Populair in de jaren ’20 en ’30 van de 20e eeuw

• Antwoord op slecht beleid van de democratische regeringen

• Niet alleen in Italië of Duitsland (NSDAP), ook in Engeland (BUF) en Nederland (NSB)

Kenmerken van fascisme (1)

• Fascisme is overal tegen: vooral dingen die vreemd zijn en andere culturen
  
• Fascisme is anti-democratisch: het volk hoeft niet mee te praten

• Er is één leider. Hij bepaalt wat goed is. (Leidersbeginsel/Führerbeginsel)
• Geweld is goed, geen woorden maar daden

Zelfstandig

Maak vraag 8 en 10 abc blz. 79-80

Klaar? Haal de invulsamenvatting over 3.2 op en begin hier vast mee.

Kenmerken van fascisme (2)

• Fascisme is nationalistisch: de eigen staat boven alles
  

• Fascisme gaat uit van ongelijkheid tussen mensen: de hoogontwikkelden moeten de laagontwikkelden leiden. (Het recht van de sterkste: Sociaal-Darwinisme)

Kenmerken van fascisme 

• Niet denken maar doen. Gevoel is belangrijker dan denken.

• Geweld is goed: geen woorden maar daden
  

• De vrouw is ondergeschikt: haar taak is het krijgen van kinderen.