UL 5.3 + 5.8 (2H)

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

4-cijferige code

DNA

Planning

• leerdoelen 5.3
• uitleg 5.3
• leerdoelen 5.8
• uitleg 5.8
• huiswerk opgeven (en daarna starten met maken ervan)

Leerdoelen 5.3

• Ik kan omschrijven wat genen en allelen zijn.
• Ik kan omschrijven wat een mutatie is.
• Ik kan omschrijven wat kanker is. 

Gen en allel

Een stukje DNA dat de code voor een  erfelijke eigenschap draagt noemen we een GEN.

Allel = de informatie in een gen

Voorbeeld van erfelijke eigenschappen:

haarkleur (blond, zwart, rood)

haarstijl (krullend of steil)

oogkleur (blauw, bruin, groen)

Van organisme tot basenparen

Basenparen en basen in DNA

Allel

Genvariant = allel.

Allelenpaar = 2 allelen op 2 chromosomen met info voor 1 gen 

Allelen 

allelenpaar 

= de 2 allelen van een gen

-Sommige allelen zijn sterker dan anderen.

-Het allel voor krullend haar is in dit voorbeeld sterker, en uit zich dus in het fenotype

De kleur, vorm en werking van je lichaam worden vooral geregeld door eiwitten.

Genen bevatten de informatie van het maken van die eiwitten.  

In een spiercel bijvoorbeeld is een gen actief dat de informatie bevat voor het maken van een spiereiwit. 

             Gen                            Eiwit                        Fenotype

Mutaties

Plotselinge verandering van het genotype (natuurlijk)

Een mutagene stof zorgt voor een mutatie.

Een organisme waarbij de mutatie tot uiting
komt in het genotype noemen we mutant.

Wat zijn mutagene invloeden?

Door straling en chemische stoffen kan er in je lichaam een mutatie ontstaan. Dit noemen we mutagene invloeden. 

                             Voorbeelden:

Laat aan de hand van een schema zien hoe mutaties kunnen worden doorgegeven aan het nageslacht.

Mutatie in lichaamscel

(meestal geen gevolgen)

Mutatie in geslachtscel

(kan grote uitwerking hebben)

Albinisme

Albino/ albinisme

                                                               Een mutatie (verandering) in het                                                                   gen voor pigment in je huid/                                                                             haren veroorzaakt albinisme. 

                                                               Een Albino kan geen pigment aanmaken en de huid en haren zijn helemaal kleurloos.

                                                               

Iemand met albinisme noem je een mutant.

Kanker

Mutatie in celdeling -> cel gaat te vaak delen -> tumor

goedaardig tumor (groot langzaam, verstoord niet)

kwaadaardig tumor (groot snel, verstoord wel), dit wordt kanker genoemd. 

leerdoel 5.8

Ik kan omschrijven wat homozygoot, heterozygoot, dominant en recessief betekenen. 

Homozygoot/heterozygoot

hom

Homozygoot / Heterozygoot

"Homo" betekent "Gelijk"

"Hetero" betekent "Verschillend"

Een homozygoot genotype is dus een genotype met TWEE DEZELFDE ALLELEN: bijvoorbeeld BB of bb.

Een heterozygoot genotype is dus een genotype met TWEE VERSCHILLENDE ALLELEN: Bb

Dominant/ recessief

Een dominant allel zie je altijd terug in het fenotype (ook als er maar één dominant allel is).

Dominante allel: HOOFDLETTER 

Recessieve allel: kleine letter

Dominant & Recessief

• Dominant: overheersende allel.
• Recessief: onderdrukte allel.
  
  
  
  
• Ofwel, wanneer je heterozygoot blauw/bruin bent, zal je bruine ogen krijgen. 

 Dominant & recessief

Gensymbool =

Letters

Dominant -> Hoofdletter

Recessief -> Kleine letter

Gensymbolen (genotype)

Als je homozygoot bent voor deze eigenschap heb je dus:

- of AA (fenotype zwart haar)   - of aa (fenotype blond haar)

Als heterozygoot heb je dan:  - Aa (fenotype zwart haar)

Huiswerk voor de volgende les 

Maak online van thema 5

• van basisstof 5.3 = opdracht 1 t/m 3 + 5 t/m 8
• van extra stof 5.8 = opdracht 1 t/m 3