WEEK 7: Muziek - Burgerlijke cultuur van Nederland

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Burgerlijke Cultuur

WEEK 7: Muziek

Pagina 56 - 59

De muziekles

Vermeer, 1665

• Wat zie je (voorstelling)? 
• Wat voor werk is dit?
• In dit schilderij is sprake van een vorm van selectief realisme. Waar?
• Muziek staat in de 17e eeuw symbool voor...

Weetje: 

In een kwart van alle schilderijen uit deze periode komen muziekinstrumenten voor.

De gitaarspeelster

Johannes Vermeer

De gitaarspeelster

Caroline Sikkenk

Opfrissen...

Muziek in de hofcultuur (renaissance / barok)

(oftewel: muziek in de katholieke delen van Europa)

Pak je telefoon en kom in de les.

Een instrumentale opening van een opera heet:

1. aria
2. recitatief
3. koorstuk
4. ouverture

De opera ontstond:

1. bij de oude Grieken
2. bij de Camerata in Florence
3. bij Johann Sebastiann Bach
4. bij de Romeinen

Je hoort:

lalala

1. een madrigaal
2. een motet
3. een chanson
4. een aria

Bij seconda pratica:

1. is de muziek belangrijker dan de tekst
2. is de tekst belangrijker dan de muziek

Je hoort (en ziet):

1. Een madrigaal
2. Een chanson
3. Een motet
4. Een aria

Wie wordt beschouwd als de grondlegger van de seconda pratica en een van de eerste operacomponisten?

1. Antonio Vivaldi
2. Claudio Monteverdi
3. J.S. Bach
4. C.P.E. Bach

Een dissonante samenklank is:

1. Een samenklank die prettig in het gehoor ligt. De beleving hiervan is door de eeuwen heen hetzelfde gebleven.
2. Een samenklank die onprettig in het gehoor ligt. De beleving hiervan is door de eeuwen heen hetzelfde gebleven.
3. Een samenklank die prettig in het gehoor ligt. De beleving hiervan is door de eeuwen heen veranderd.
4. Een samenklank die onprettig in het gehoor ligt. De beleving hiervan is door de eeuwen heen veranderd.

Een muzikant (of groepje muzikanten bestaande uit een akkoord- en een basinstrument) die een deels geïmproviseerde begeleiding speelt, heet:

1. motet
2. basso profundo
3. lopende bas
4. basso continuo

Je hoort hier:

1. polyfonie
2. homofonie
3. monodie
4. eenstemmigheid

Hoe noemen we het geheel van regels om een bepaalde emotie in muziek te verklanken?

1. Emotieleer
2. Algemene muziekleer
3. Affectenleer
4. Allegorieleer

Sinds Middeleeuwen:

-Menselijke stem = belangrijkste instrument 

-Muzieknotatie wordt uitgevonden (effect op muziek?)

-Polyfone muziek doet haar intrede

-Dissonanten zijn 'des duivels'!

Rond 1600:

-Claudio Monteverdi beschrijft prima pratica en secunda pratica

-Dissonanten mogen weer (als expressiemiddel)
-Meer expressie, tekst wordt belangrijker 

-Basso continuobegeleiding populair

-Opera (en oratorium) ontstaat

-Opleving affectenleer

Matthäus Passion -

J.S. Bach

• oratorium / passie
• verschillen met opera?
• opgebouwd uit aria's, recitatieven, koorstukken.
• Bach is meester in tekstuitbeelding, vb: 

Opdracht affectenleer

Beluister de aria 'Erbarme dich' van J.S. Bach uit de Matthäus Passion.

De aria wordt gezongen door Petrus die zich realiseert dat hij Jezus 3x heeft verloochend. Hij heeft spijt en is diep aangeslagen. 

Met welke muzikale middelen verklankt Bach Petrus' gevoel in muziek? Noem er minstens 4, maar liever meer. 

Gebruik je kunstanalyseschema (muziek) als hulpmiddel. 

Erbarme dich

• toonhoogte: veel dalende motieven (ook in de bas), zang blijft lang hangen op de hoogste noot (wanhoopskreet), veel dalende halve toonafstanden ('zuchten')
• maat: 12/8 maat (lange maatsoort = melancholiek)
• tempo: langzaam, soms kleine vertragingen
• instrumentatie / klankkleur: viool solo die de melodie speelt (benadrukt eenzaamheid). Viool heeft dunne, lichte klankkleur.
• toonsoort: mineur
• samenklanken: regelmatig dissonante samenklanken (vb. 3.55)
• ritme: constant ritme in de bas, als fundament. In de zang en vioollijn veel lange (hoge) noten, lettergrepen uitgerekt over meerdere noten (melismen). Veel korte noten in versieringen. 

Aan de slag

Huiswerk:

-Lezen en samenvatten pagina 61 (vanaf 'liederen en liedjes') t/m 66

-Maak vragenblok 5 blok 1 (calvinisten en humanisten) op de methodesite.

(of bij tijdgebrek: toegift Mike Boddé) 

Donderdag 30/3

Muziek deel 2

(blz. 59 t/m 66)

Muziek in de calvinistische kerk

De calvinisten hebben bezwaren tegen de polyfone muziek in het Latijn van de katholieke kerk.

 Leg uit waartegen de calvinisten precies bezwaar maken en wat als gevolg verandert. 

Noem 2 zaken. (blz. 59 in je boek)

De calvinisten hebben bezwaren tegen de polyfone muziek in het Latijn van de katholieke kerk.
Leg uit waartegen de calvinisten precies bezwaar maken en wat als gevolg verandert.

Noem 2 zaken. (blz. 59 in je boek)

Beschrijf de mechanische werking van het orgel (zie filmpje).

Jan Pieterszoon Sweelinck

 Grote invloed op de muzikale identiteit van Nederland in de 17e eeuw (overgang renaissance- naar barokmuziek).

Als stadsorganist speelt Sweelinck  improvisaties op bekende liederen in de Oude Kerk. Uiteindelijk worden dit georganiseerde concerten die razend populair worden in Amsterdam en omstreken.

Hij was zelf katholiek en mocht daarom niet tijdens de diensten op het orgel spelen.

Rollen van Sweelinck

• Populair stadsorganist en componist.
  
• Speelde bij belangrijke officiële Amsterdamse gebeurtenissen.
  
• Orgelkenner, werd veel gevraagd om advies (ook in Rhenen!).
  
• Leider van het Amsterdamse Collegium Musicum.
  
• Naast zijn improvisaties op bekende liederen componeerde hij aan het eind van zijn leven muziek voor bekende psalmteksten.
  

Muziek in huiselijke kring

• Er wordt overal en door iedereen gezongen
  
• Thuis: relatief eenvoudige muziek, moest speelbaar zijn voor amateurs
  
• Eenstemmig of eenvoudige meerstemmigheid (niet polyfoon)
  
• Instrumenten: luit, blokfluit, spinet / virginaal, viool
• Liedboeken (met moraal) (video v.a. 18.06 - 25.30 en 37:27-eind vlgd. dia)
• Collegium Musicum:  goede amateurs die samen spelen

      --> ontgroeit de huiskamer --> orkesten. 

• Muziekles hoort bij opvoeding bij de gegoede burgerij. 
  

www.npostart.nl

Beschrijf hoe Tim en Matthijs de thematiek van het originele 17e eeuwse lied in hun versie hebben verwerkt.
Benoem ook een verschil met de originele versie.

Aan de slag

Huiswerk voor donderdag 13 april:

-Maak vragenblok 5 (muziek) blok 2 en 3 (orgelspel en muziek buiten de kerk)

-oortjes voor pc meenemen

Zwaartepunten muziek voor centraal examen 

• Religieuze en wereldlijke muziek; muzikale genres voor de kleine kring.
• Rol van het orgel en samenzang binnen en buiten de kerk (Sweelinck).
• Calvinistische visie op muziek.
• Opdrachtgevers: overheden, gezelschappen, verenigingen, burgers.
• Openbare concerten (carillon)
• Musiceren in huiselijke kring en collegium musicum, liedboeken.

Toegift: Mike Boddé 

heeft zijn eigen persoonlijke variant op de 'affectenleer' 

Bezwaren en gevolgen

- Het gebruik van instrumenten (zoals het orgel) wordt gezien als ongepast en 'werelds', leidt af van de essentie van het woord. 

Gevolg: het orgel wordt in eerste instantie geweerd uit de dienst. 

- Polyfonie wordt in de ban gedaan omdat de gezongen teksten er onverstaanbaar door worden. Ook is veel wereldlijke muziek polyfoon; de kerk wil zich daarvan distantiëren.

Gevolg: muziek wordt homofoon, maar vaker nog eenstemmig.

 

- Kerkelijke gezangen moeten door de gelovigen zelf (verstaanbaar) worden gezongen.

Gevolg: het kerkkoor van geschoolde zangers verdwijnt en het niveau van de te zingen kerkmuziek wordt lager.