Les 7: Muziek - Burgerlijke cultuur van Nederland

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Burgerlijke Cultuur

Les 7: Huis en Haard:

Muziek 

Pagina 114-117

De muziekles

Vermeer, 1665

• Wat zie je (voorstelling)? 
• Wat voor werk is dit?
• Zoek het 'foutje' in dit schilderij.
• Muziek staat in de 17e eeuw symbool voor...

Weetje: 

In een kwart van alle schilderijen uit deze periode komen muziek-instrumenten voor.

De gitaarspeelster

Johannes Vermeer

De gitaarspeelster

Caroline Sikkenk

Emblemataboeken

Voor burgers in de 17e eeuw was de onderliggende (vaak belerende) boodschap in schilderijen makkelijk te herkennen dankzij emblemataboeken die gemaakt werden door o.a. de Rederijkers.

Deze boeken waren enorm populair, dus iedereen begreep de symbolen.

Dit is het embleem passend bij de spreuk Festina Lente, oftewel Haast je langzaam. Deze spreuk wordt vaak afgebeeld door de schildpad met het zeil

Zwaartepunten muziek voor centraal examen 

• Religieuze en wereldlijke muziek; muzikale genres voor de kleine kring.
• Rol van het orgel en samenzang binnen en buiten de kerk (Sweelinck).
• Calvinistische visie op muziek.
• Opdrachtgevers: overheden, gezelschappen, verenigingen, burgers.
• Openbare concerten (carillon)
• Musiceren in huiselijke kring en collegium musicum, liedboeken.

MUZIEK sinds Middeleeuwen:

-Menselijke stem = belangrijkste instrument 

-Muzieknotatie wordt uitgevonden (effect op muziek?)

-Polyfone muziek doet haar intrede

(bezwaren van de kerk?)

-Dissonanten zijn 'des duivels'!

MUZIEK rond 1600:

-Meer expressie, tekst(uitdrukking) wordt belangrijker 

-Affectenleer: regels voor het koppelen van muzikale elementen aan gevoelens

-Dissonanten mogen weer (als expressiemiddel)

-Opera en oratorium (kerkelijke variant van opera) ontstaan in Italië

Wat is polyfonie?

1. het ritmisch gelijk klinken van verschillende stemmen
2. verschillende melodielijnen tegelijk met elkaar vervlochten
3. het na elkaar klinken van verschillende stemmen
4. eenstemmige samenzang

Homofoon of polyfoon?
(vanaf 3.26)

1. homofoon
2. polyfoon

Homofoon of polyfoon?
(laatste zin). Waarom
maakt Bach deze keuze?

1. homofoon
2. polyfoon

Je hoort hier:

1. polyfonie
2. homofonie
3. monodie
4. eenstemmigheid

Spotify playlist voor de 17e-eeuwer

• In deze opdracht ga je onderzoek doen naar muziek uit de 17e eeuw in Nederland. Jullie stellen een Spotify-playlist samen van 4 muziekstukken die representatief zijn voor de tijd. 
• Gebruik de genres: orgelmuziek, huiselijke muziek, kunstlied, psalmen.
• Gebruik het sjabloon (Teams) om je playlist samen te stellen. Vul per muziekstuk in: titel, componist, genre en waarom het stuk past in de 17e-eeuwse burgerlijke cultuur. Gebruik daarvoor de volgende slides, internet en je boek als bronnen.
• Schrijf een conclusie over hoe jullie gekozen muziek in de 17e eeuw de burgerlijke cultuur weerspiegelt. Denk aan het gebruik van muziek in huiselijke omgevingen, kerkdiensten, openbare concerten en het Collegium Musicum. Koppel aan muzikale aspecten.
• Stuur de link naar jullie Spotify-playlist naar je docent via een Teams-chatbericht, samen met je opdrachtenblad. 

Muziek in de calvinistische kerk

De calvinisten hebben bezwaren tegen de polyfone muziekin het Latijn en tegen het orgelgebruik  van de katholieke kerk.

 Leg uit waartegen de calvinisten precies bezwaar maken en wat als gevolg verandert. 

Bezwaren en gevolgen

- Het gebruik van instrumenten (zoals het orgel) wordt gezien als ongepast en 'werelds', leidt af van de essentie van het woord. 

Gevolg: het orgel wordt in eerste instantie geweerd uit de dienst. 

- Polyfonie wordt in de ban gedaan omdat de gezongen teksten er onverstaanbaar door worden. Ook is veel wereldlijke muziek polyfoon; de kerk wil zich daarvan distantiëren.

Gevolg: muziek wordt homofoon, maar vaker nog eenstemmig.

 

- Kerkelijke gezangen moeten door de gelovigen zelf (verstaanbaar) worden gezongen.

Gevolg: het kerkkoor van geschoolde zangers verdwijnt en het niveau van de te zingen kerkmuziek wordt lager.

Jan Pieterszoon Sweelinck

Had grote invloed op de muzikale identiteit van Nederland in de 17e eeuw (overgang renaissance- naar barokmuziek). Componeerde orgelwerken en psalmbewerkingen. Als stadsorganist speelt Sweelinck  improvisaties op bekende liederen in de Oude Kerk. Uiteindelijk worden dit georganiseerde concerten die razend populair worden in Amsterdam en omstreken.

Hij was zelf katholiek en mocht daarom niet tijdens de diensten op het orgel spelen.

Rollen van Sweelinck

• Populair stadsorganist en componist.
  
• Speelde bij belangrijke officiële Amsterdamse gebeurtenissen. 
• Leider van het Amsterdamse Collegium Musicum.
  
• Naast zijn improvisaties op bekende liederen componeerde hij muziek voor bekende psalmteksten.
  
• Orgelkenner, werd vaak om advies gevraagd.

Muziek in huiselijke kring

• Er wordt haast overal en door iedereen gezongen
  
• Thuis: relatief eenvoudige muziek, moest speelbaar zijn voor amateurs
  
• Eenstemmig of eenvoudige meerstemmigheid (niet polyfoon)
  
• Instrumenten: luit, blokfluit, spinet / virginaal, viool
• Liedboeken (met moraal) (video 1 bij verdiepingsstof v.a. 18.06 - 25.30 en 37:27-eind)
• Collegium Musicum:  goede amateurs die samen spelen

      --> ontgroeit de huiskamer --> worden orkesten. 

• Muziekles hoort bij opvoeding bij de gegoede burgerij. 
  

Liedjes

Er wordt veel gezongen in de 17e eeuw. We onderscheiden o.a.:

-volkse (wereldlijke) liedjes

-propagandaliedjes

-zeemansliederen (beluister de voorbeelden bovenin)

-godsdienstige liederen (ook buiten de kerk)

-liefdesliedjes (serenades)

Het kunstlied

De intellectuele elite ontwikkelt daarnaast het kunstlied: complexere liederen, uitgevoerd door meer geschoolde musici (bv. Collegium Musicum). Beluister het voorbeeld.

In De Muiderkring (een groep kunstenaars / dichters en schrijvers / componisten rondom P.C. Hooft op het Muiderslot worden deze liederen gezongen door onder andere Maria Tesselschade (een vrouw!). 

Hoogher Doris niet, mijn gloetje

Vergelijk de zeemansliederen van slide 4 met het kunstlied van slide 5. Waaraan kan je horen dat het kunstlied een hoger muzikaal niveau vraagt van de zangers / muzikanten dan de zeemansliederen? Geef 3 argumenten.

Hoogher Doris niet, mijn gloetje

Verdieping

1. Docu: 'De Gouden Eeuw' met info over liedboeken

2. (orgel)muziek van Sweelinck

3. Filmpje over de beiaard / het carillon

4. Mike Boddé heeft zijn eigen persoonlijke variant op de 'affectenleer' 

5. Meer Sweelinck

6. Het orgel (Klokhuis)

www.2doc.nl

0

Muziek in de calvinistische kerk

• De protestantse kerk is tegen meerstemmige muziek, zou onverstaanbaar zijn.
  
• Gezangen zijn gebeden en moeten verstaanbaar en eerbiedig gezongen worden.
  
• Koren werden afgeschaft.
  
• Zang eenstemmig in de volkstaal.
  
• Orgels leiden te veel af.