Presentatie onderzoek

• Nederlands
• WO
• Studiejaar 3

Grensverkeer

Het overgangsgebied tussen lezen voor de onderbouw en bovenbouw

Maar ook...

Hoe praat je over verschillende leeservaringen en uiteenlopende meningen over een boek? 

En...

Waar ligt jouw grens en wanneer stap je uit je comfortzone?

Wat gaan we doen?

De leesclub (persoonlijk-ervaringsgerichte benadering i.p.v. structuur-analytische variant)

Stappenplan interne en externe dialoog (bladwijzer)

Schurende teksten en 'prompts'

Boekentips

Doel literatuur

'Ik wil gewoon lekker in een andere wereld duiken en kijken hoe de gedachtengang van anderen gaat, omdat je sommige dingen zelf gewoon niet meemaakt.'  (Mandy, 16 jr. 5H)

'Inzicht in jezelf en anderen opdoen door interactie, empathie ontwikkelen, persoonsvorming, horizon verbreden, grenzen verleggen, vooroordelen loslaten.' (docenten Y. en S.)

'Samen lezen is leuker dan alleen, omdat je er samen over na kunt denken en praten over wat je vreemd of bijzonder vindt.' (Niels, 16 jr. 4H)

Waar we tegenaan lopen

'Ik loop tegen grenzen aan, je hobbelt van club naar club, maar zolang je er niet bij zit, hebben ze zelf onvoldoende bagage om het gesprek voort te zetten en de diepgang te behouden.'  (docent Y.)

' Nog steeds heb ik de neiging om al rondlopend door die klas me met alles en iedereen  te bemoeien. Ik vertel teveel over wat ik vind van het boek, terwijl het juist zo goed is dat ik m'n klep hou, zodat leerlingen praten.' (docent S.)

'Bij ons viel het gesprek vaak stil en dan gingen we maar over het weekend praten en dan kwam jij (docent) er weer aan en dan konden we weer 5 tot 10 minuten verder praten.' (Elmo, 16 jr.)

Persoonsvormend literatuuronderwijs

Voorbereidende vierdelige lessenserie 'In dialoog met en over het boek tijdens de leerlinggestuurde leesclub'

Persoonlijk-ervaringsgerichte benadering i.p.v. structuur-analytische variant

Gebaseerd op: 

• 'Leesclub in de klas' - onderzoek van Anouk de Kleijn
• Interviews met leerlingen, Anouk de Kleijn en collega's
• Geraadpleegde bronnen van o.a.: A. De Kleijn, T. Janssen, M. Schrijvers, M. Koek, G. Biesta, T. Witte, J. Dirksen

'Hoe krijg je ze daar waar je ze hebben wil, namelijk een inhoudelijk gesprek voeren over het gelezene, je moet ze eerst gespreksvoering aanleren. 

 Maar hoe... hoe dan?' (docent Y.)

Ingrediënten voor een leerlinggestuurde leesclub:

• Schurende teksten 
• Stappenplan en 'prompts'

Geef de leerling handvatten om het zelf te doen -> voorbeeld van een leesclubgesprek laten zien, strategie modelen, aanleren & oefenen

- interne dialoog 

   ASSOCIEER: vooraf aan het lezen -> activeren persoonlijke voorkennis   

   BELEVINGSVRAGEN: tijdens het lezen -> reacties opmerken & noteren 

   TRIGGERVRAGEN: na het lezen -> eerste oordeel uitstellen en bijstellen door tegendenkactiviteiten 

- externe dialoog -> afspraken voor een VLOEI-end gesprek en bespreken belevingsvragen en

  'prompts' (kaartjes met filosofische, open vragen op ieder boek toe te passen)

• en... een coachende docent

Gespreksvaardigheden

Reacties opmerken, noteren en bespreken

Schurende teksten

'Ongemak moet je leren'  (Adriaan van Dis)

‘Wij hadden het vooral over vreemde dingen die je opvallen, daar ga je ’t eerder over hebben dan over personages, thema of perspectief ofzo.’ (Annelieke, 16 jr. 5A)

‘Als een boek poëtisch, controversieel is of veel open plekken heeft, dan kun je er beter over praten omdat de meningen dan meer verschillen. Dat maakt het interessant, want als iedereen het met elkaar eens is, wordt het gesprek saai.’ (Sophie, 17 jr. 5H)

Zwarte Sylvester 

 James Worthy

Teksten met provocerende hoofdpersonen, die aan de moraal morrelen.

‘De lezer moet een beetje uit zijn evenwicht raken, moet iets van zijn vanzelfsprekendheid kwijtraken, van zijn zekerheid.’ (Dirksen, 1999)

Het fragment gaat over Sylvester, een 17-jarige jongen die met zijn vader bij de dokter zit. Hij krijgt een vreselijke diagnose te horen: door een hersentumor, heeft hij nog maar heel kort te leven.

Hij heeft maar één plan: onsterfelijk worden

Aan de slag

1. Associeer: Noteer vooraf aan het lezen jouw eerste reactie op het thema: Onsterfelijkheid

2-3. Belevingsvraag: Tijdens het lezen noteer je minimaal één reactie (die bevreemdt, raakt, irriteert, laat schuddebuiken) om straks te bespreken. 

4. Triggervragen:                                                                                                                                                       

Noteer je eerste reactie na het lezen op de tekst, waaruit maak je dat op? 

Bedenk daarna een tegenovergestelde reactie of iets dat jouw eerste oordeel uitdaagt.         

Voorbeeld: brutaal (grote bek) – kwetsbaar ('Ik ben zeventien jaar en zal nooit een meneer worden, pap je moet me helpen.')

5. Bespreek met je groepje jouw belevings- en triggervragen. Leidt dit tot een ander inzicht als je het vergelijkt met je eerste spontane reactie?

6. Pak een 'prompt' wanneer het gesprek stilvalt of om meer verdieping in het gesprek te krijgen. 

'Prompts' - Vertel eens ...

• Aan welke karaktereigenschap (van iemand uit het boek) erger je je?
  

Wees eens eerlijk… is dit een karaktereigenschap die jij niet hebt, maar stiekem toch iets van zou willen hebben?

• In hoeverre bepaalt de afkomst van de hoofdpersoon hoe hij is en hoe hij/zij zich gedraagt?

Heeft hij de keuze om het anders te doen?

• Neemt de hoofdpersoon beslissingen vanuit zijn gevoel of vanuit zijn verstand?

Wat is beter volgens jou?

• Aan welke karaktereigenschap (van iemand uit het boek) erger je je?

Wees eens eerlijk… is dit een karaktereigenschap die jij niet hebt, maar stiekem toch iets van zou willen hebben?

• In hoeverre is de hoofdpersoon een optimist of een pessimist? Kun je daarvan een voorbeeld geven uit het boek?

Denk jij dat een optimist gelukkiger is dan een pessimist? Wat zegt dit antwoord over jou?

Belevingsvragen

Vragen over Sylvester  (hoofdpersoon uit Zwarte Sylvester - James Worthy) 

Belevingsvragen

Vraag over Jonathan (hoofdpersoon uit Muidhond - Inge Schilperoord)

Ervaringen leesclub

'Iedereen ziet bepaalde gebeurtenissen in zo'n boek op een andere manier, dat is leuk om te horen omdat het misschien wel heel anders is dan hoe jij het hebt ervaren.' (Annelieke, 16 jr. 5A)

'Ik vond de leesclub zo leuk, dat ik zelfs nu nog met mijn moeder samen boeken lees en dan gaan we d'r ook over praten.' (Elmo, 16 jr. 5H)

'Ik keek vanuit een psychologisch aspect naar een boek en wanneer anderen er overheen keken, zei ik: 'Hey, maar heb je wel eens nagedacht over dit en dat effect blabla of zo?' (Sophie, 17 jr. 5H)

Opmerking van een leerling

Boekentips van leerlingen

• Lieveling - Kim van Kooten (onderwerp: incest - leest gemakkelijk door luchtige en soms humoristische toon ondanks het zware onderwerp)
• De filosoof, de hond en de bruiloft - Barbara Stok (onderwerp: de eerste vrouwelijke filosofe - graphic novel - op versch. niveaus te lezen b.v. in 2 vwo maar ook in de bovenbouw)
• Muidhond - Inge Schilperoord (onderwerp: pedofilie, hoe sommige leerlingen halverwege het boek mededogen kregen met Jonathan)
• De belofte van Pisa - Mano Bouzamour  en Eus - Özcan Akyol (onderwerp: loskomen van vooroordelen over de Marokkaanse cultuur, Samir speelt klassieke piano en zit op het vwo)
• Auxiety - Dieuwertje Heuvelings (onderwerp: hip hop, de macht van Spotify, sociale media)

Tips: Leesafspraken laten maken -> niet verder lezen dan de afgesproken pagina's i.v.m. spoilen

           Tijdens het stillezen een concentratiemuziekje opzetten

Handige websites

• https://pratenoverfictiefragmenten.nl/  (vmbo en onderbouw havo/vwo). Op het YouTube-kanaal Praten over romanfragmenten staan videofragmenten van voorbeelden leesclubgesprekken van leerlingen.
• https://www.lezen.nl/sites/default/files/lessen-tanja.pdf
• https://pratenoverromanfragmenten.nl/ (bovenbouw havo/vwo)
• https://litlab.nl/leesclubs/ (bovenbouw havo/vwo)
• https://nederlands.vakdidactiekgw.nl/wp-content/uploads/sites/4/2019/02/Praten-over-literatuur.pdf
• https://didactieknederlands.nl/zo-kan-het-ook/2022/09/__trashed-2/

Irene Wymenga - [e-mail]