Taalverzorging C samenstellingen Havo3

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Taalverzorging C samenstellingen

Leerdoelen

Wat behandelen we vandaag?

• Je weet hoe je een samenstelling schrijft;
• Je kan correcte samenstellingen maken en foute samenstellingen verbeteren;
• Je kan bijzonderheden uitleggen in de schrijfwijze van samenstellingen;
• Je kan zelf nieuwe voorbeelden van juiste of onjuiste samenstellingen vinden en bedenken. 

Samenstellingen

Schrijf woorden zoveel mogelijk aan elkaar: 

Bijvoeglijke naamwoorden: derdewereldland, lichtgeel

Werkwoorden: lesgeven

Getallen: honderdvier, vijfendertig

Bijwoorden: hiervandaan, aangezien, waarheen

Engelse woorden: flatscreen, feelgoodmovie 

Samenstellingen uit elkaar

Eigen namen: Anne Frankhuis. Dode Zeezout.

Afhankelijk van de betekenis: Uitzicht en uit zicht. Meedoen en mee doen. 

Het koppelteken (liggend streepje)

Bij sommige samenstellingen wordt een koppelteken gebruikt.

1 Bij klinkerbotsing.

2 Bij de achternamen van getrouwde mensen.

3 Tussen twee gelijkwaardige delen die omwisselbaar zijn.

4 In samenstellingen met cijfers, letters of symbolen.

5 In samenstellingen met St. of Sint.

6 Bij sommige voor- en achtervoegsels (raadpleeg woordenlijst.org).

7 Bij vaste uitdrukkingen die één geheel vormen.

Klinkerbotsing

 Je kunt het woord verkeerd uitspreken. Om dat te voorkomen, gebruiken we een koppelteken.

Radio + omroep = radio-omroep (radioomroep)

Milieu + inspectie = milieu-inspectie (milieuinspectie)

Politie + agent = politie-agent (politieagent)

Dubbele achternaam

Meneer Berg-Aanhof

Mevrouw Peters-de Groot

Afkortingen

• Als je de afkorting letter voor letter uitspreekt óf de afkorting heeft één of meer hoofdletters, dan gebruik je een koppelteken. Bijvoorbeeld: BMW-dealer, ov-kaart, vmbo-leerling

• Als je de afkorting uitspreekt als één woord, dan gebruik je geen koppelteken. Bijvoorbeeld: pincode, mavoleerling

*LET OP: uitspraakprobleem? Gebruik wél een koppelteken!

Bijvoorbeeld: mavo-examen

Gelijkwaardige delen

Gelijkwaardige delen waarbij de volgorde om te wisselen is. 

pianiste-componiste

hotel-restaurant

zwart-wit

cultureel-maatschappelijk

Voorvoegsels

In woorden met de volgende voorvoegsels: 

adjunct, aspirant, assistent, bijna, chef, collega, ex, interim, kandidaat, leerling, meester, niet, non, oud

ex-minister

kandidaat-notaris

oud-burgemeester

Vaste uitrukkingen

Tussen meer dan twee woorden die samen één woord vormen (samenkoppeling) vaste uitdrukkingen die een geheel vormen

een staakt-het-vuren

een kant-en-klare maaltijd

Geef aan: goed of fout?
flex-medewerkers

1. goed
2. fout

Geef aan: goed of fout?
koffie-automaat

1. goed
2. fout

Geef aan: goed of fout?
excollega

1. Goed
2. Fout

Geef aan: goed of fout?
West-Stellingwerver

1. goed
2. fout

Hoe schrijf je dit woord?

1. zonnebril
2. zonnenbril

Met of zonder tussen-n?

1. kattebak
2. kattenbak

Met of zonder tussen-n?

1. hogeschool
2. hogenschool

Met of zonder tussen-n?

1. spinnenwiel
2. spinnewiel

Waarom schrijf je maneschijn zonder tussen-n?

1. Je hebt er maar één van.
2. Het eerste deel heeft twee meervouden.
3. Het eerste deel heeft alleen een meervoud op -s.
4. Het juiste antwoord staat er niet tussen.

Waarom schrijf je horlogemaker zonder tussen-n?

1. Je hebt er maar één van.
2. Het eerste deel heeft twee meervouden.
3. Het eerste deel heeft alleen een meervoud op -s.
4. Het juiste antwoord staat er niet tussen.

Je schrijft een tussen-n in de samenstelling als...

1. het eerste deel een bn is dat eindigt op -en
2. het eerste deel een zn is
3. het eerste deel een zn is en het meervoud eindigt op -en
4. het eerste deel een zn is dat eindigt op -en

Wat moet je als eerste doen om te bepalen of de samenstelling geschreven wordt
met een tussen-n?

1. Je splitst de samenstelling in losse woorden.
2. Je kijkt of het eerste deel een meervoud heeft op -en.
3. Je kijkt of er bijzonderheden zijn.
4. Je kijkt of het eerste deel een zn is.

Aan de slag!

Lezen theorie handboek (184-186) + maken opdracht 3,4,5,8 van Taalverzorging C.

Huiswerk dinsdag 5 november:

Taalverzorging A: 4/5/6/7

Taalverzorging B: 4

Taalverzorging C 3/4/5/8