A03 - Erfelijkheid

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Welke deling produceert geslachtscellen?

1. Mitose
2. Meiose

Hoeveel chromosomen bevatten geslachtscellen van mensen?

1. 23
2. 46
3. 92
4. Dat is altijd verschillend

Hoe leer jij
(voor biologie)?

Best practices

• Leer elke keer een beetje (creëer volume)
  

• Kopjes, dikgedrukte woordjes en de plaatjes eerst!
• Begin vanuit de samenvatting en ga dan terug naar de tekst als je iets niet snapt
• Oefen met de diagnostische toets
• Oefen met oefenexamens
  

Erfelijkheid

Thema 3 - Blz. 102

Erfelijkheid

BS1: Genotype en fenotype

Hoe ontstaat een genotype?

Wat is een gen?

Een stukje DNA

Een gen is een stukje DNA wat een énkele erfelijke eigenschap beschrijft.

Kijk goed naar dit karyogram. Je krijgt er zo een vraag over.

Is dit karyogram van een man of van een vrouw? Leg uit!

BS2: Geslachtschromosomen

Kijk eerst goed naar dit plaatje. Je krijgt er straks een vraag over.

Wat "klopt" er niet in het karyogram?

1. Er ontbreken chromosomen
2. Sommige chromosomen zijn te klein
3. Chromosoom 21 komt drie keer voor
4. Er zijn geen geslachtschromosomen

BS3: Genenparen

Dominant en recessief

Dominant

Komt áltijd tot uiting

Symbool: HOOFDLETTER

Recessief (kleine letter)

Komt alleen tot uiting als er geen dominant gen aanwezig is.

Symbool: kleine letter

Intermediair fenotype

Soms zijn beide allelen even sterk en komen ze beide tot uiting in een heterozygoot genotype.

Bob is heterozygoot voor de eigenschap oogkleur. Hij heeft bruine ogen, en bruin is dominant.
Hoe schrijf je zijn genotype op?

1. BB
2. Bb
3. bb

Bob en Rita krijgen een kind. Het kind heeft blauwe ogen. Bruin is een dominante kleur, en blauw is een recessieve kleur. Hoe schrijf je het genotype op van het kind?

1. BB
2. Bb
3. bb

BS4: Kruisingen

😐

50%

50%

Nakomelingen krijgen de helft van het DNA van de vader en de andere helft van de moeder. In Dat betekent dat een ouder één van zijn/haar chromosomenparen meegeeft.

BS4: Kruisingen

• Nakomelingen krijgen één chromosoom van beide ouders
  
• Welke genen kunnen hier worden doorgegeven?
  

BS4: Kruisingen

BS4: Kruisingen

Voorbeeld: B = Bruine oogkleur & b = blauwe oogkleur

Genotype verhoudingen

Bb : bb = 1 : 1

Fenotype verhoudingen

Bruine ogen : blauwe ogen = 1 : 1

Maak opdracht 1

BS5: Stambomen

Stambomen laten alleen fenotypen zien; de genotypen moet je herleiden, en dat is niet altijd mogelijk.

Je kunt ontdekken welk gen recessief is door op zoek te gaan naar ouders met hetzelfde fenotype. Als zij een kind krijgen met een ander fenotype moeten de ouders heterozygoot zijn, én is het kind homozygoot recessief.

BS5: Stambomen

1. Zoek naar ouders met hetzelfde fenotype met een afwijkend kind.
   
   
2. Deze ouders zijn altijd heterozygoot en het kind homozygoot recessief.
   
   
3. Vul nu de rest van de stamboom in waar mogelijk / nodig.
   

Maak opdracht 2

Stambomen laten alleen fenotypen zien; de genotypen moet je herleiden, en dat is niet altijd mogelijk.

Je kunt ontdekken welk gen recessief is door op zoek te gaan naar ouders met hetzelfde fenotype. Als zij een kind krijgen met een ander fenotype moeten de ouders heterozygoot zijn, én is het kind homozygoot recessief.

BS6: Geslachtelijke en ongeslachtelijke voorplanting

= Genetische variatie

BS6: Geslachtelijke en ongeslachtelijke voorplanting

Stekken

Knollen

Weefselkweek

= Geen genetische variatie!

BS7: Mutaties

Mutaties ontstaan van nature, maar ook als gevolg van mutagene invloeden (asbest, uv- en andere stralingsvormen, sigarettenrook).

Een mutatie in een lichaamscel is enkelvoudig: het is maar één cel die is gemuteerd. Een mutatie in een geslachtscel zorgt ervoor dat het DNA in alle cellen van een nakomeling de mutatie bevat.

BS7: Mutaties

Goedaardige tumoren zaaien niet uit

Kwaadaardige tumoren (kanker) kunnen dat wel

Mutaties kunnen ertoe leiden dat cellen zich ongeremd gaan delen. Dat noem je een tumor (een gezwel), maar niet alle tumoren zijn kanker. Een goedaardig gezwel zaait niet uit; een kwaadaardig gezwel wel. Die verspreiding door het lichaam noem je ook wel metastase.

BS8: Erfelijkheidsonderzoek

Vlokkentest

Vruchtwaterpunctie

Echoscopie

NIPT

BS9: Biotechnologie

Bacterie of insulinefabriek?