Romantiek en realisme

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Waarom is het realisme een logische tegenreactie op de romantiek?

Realisme

19e eeuw: naast de romantiek ook een andere stroming -> realisme

* nadruk op de betrouwbare weergave van de werkelijkheid

midden 19e eeuw: poëzie in Nederland -> domineespoëzie

* moralistisch getint (de lezer moest opgevoed worden)(bijv. vaderland, gezin, geloof) 

Kenmerken realistische literatuur

1. Realistische schrijvers streefden en streven ernaar hun teksten een zo getrouw mogelijke weergave van de werkelijkheid te laten zijn (realisme-effect).
2. Het realisme richtte en richt zich op de eigentijdse werkelijkheid, waarbij er aandacht is voor personages uit alle lagen van de bevolking.
3. Realistische schrijvers gaan uit van de (filosofische) aanname dat werkelijkheid en waarheid met de zintuigen kunnen worden gezien en blootgelegd (waarheid tonen). Ze omarmen de moderniteit  waarheid kennen en doorgronden met behulp van moderne wetenschap).
4. De teksten gaan over sociale mobiliteit en (in) stabiliteit.

Romantische en realistische literatuur

• Ontstonden niet na elkaar, maar naast elkaar.
• Kunnen beide voorkomen in het oeuvre van één schrijver (Beets).
• Ontstonden in de negentiende eeuw, maar ook nu worden er nog teksten geschreven die duidelijke romantische of realistische kenmerken hebben.

Camera Obscura

Hildebrand: pseudoniem voor Nicolaas Beets

Verhalenbundel over het alledaagse leven van de welgestelde burgerij

blz.

151

Een ander woord voor vluchten is

1. sciencefiction
2. industrialisering
3. escapisme
4. detectives

Historische roman

• aandacht voor het (vaderlandse) verleden (romantische onvrede) -> Nederland: middeleeuwen en Gouden Eeuw -> leerzame spiegel voor heden
• Sir Walter Scott: Ivanhoe (1820) -> Hermingard van de Eikenterpen van Aarnout Drost/ De roos van Dekema van Jacob van Lennep

Multatuli

• Eduard Douwes Dekker (1820-1887)
• mengeling van verschillende soorten teksten: exotische natuurbeschrijvingen, humoristische stukken en romantische passages -> betoog, bewijs, pamflet en geschiedenis.
• directe stijl en non-conformistische standpunten
• waarheidsvinding door literatuur

Romantiek en realisme

Romantiek in Nederland

Het realisme

Max Havelaar

Waar hebben we het de vorige les literatuurgeschiedenis over gehad?

Romantiek

Romantiek en realisme

Romantiek in Nederland

Het realisme

Max Havelaar

Wat is het belangrijkste kenmerk van het realisme (denk je)?

Verlichting 

•  Verstand
• Hersenen 
• Ratio 
• Gesloten
• Feiten 
• Optimisme 
• WETENSCHAP 

Romantiek

• Gevoelens
• Hart
• Emotie 
• Open
• Mening 
• Pessimisme 
• Zwarte romantiek 

Historische achtergrond

• in 1792 verovert Frankrijk Nederland
  
• daar zijn voor- en tegenstanders van
  
• voor en tegen de Fransen,
  
• voor en tegen het huis van Oranje
  
• het Franse leger wordt verslagen
  
• Nederland wordt voor het eerst in de
  
• geschiedenis een koninkrijk, met prins 
   Willem VI als soeverein vorst
  
• Hij noemt zich koning Willem I van
   Oranje-Nassau.

Soevereiniteit is het recht van een bestuursorgaan om het hoogste gezag uit te oefenen zonder dat verantwoording is verschuldigd aan een ander orgaan.

Historische achtergrond

• Willem I wordt opgevolgd door Willem II
• deze treedt nogal autoritair op
• daar steekt Thorbecke een stokje voor
• zijn grondwet beperkt de politieke rol
   van de koning
• opvolger Willem III is het er niet mee
   eens, maar kan er niets meer aan
   veranderen

het Indische cultuurstelsel

Dit cultuurstelsel hield in dat de inheemse bevolking 20% van de grond moest gebruiken voor producten voor de Europese markt, zoals indigo, thee, suiker en koffie. Nederland verkocht deze producten in Europa met veel winst. De inheemse bevolking ontving geen cent. Het leidde tot armoede en hongersnoden.

culturele en literaire achtergrond

Vrijheid, gelijkheid en broederschap: er is niets van terecht gekomen. Voor de kunsten betekende het dat de stemming omsloeg van een rationele en optimistische benadering naar een emotionele, pessimistische levensvisie. Van de kunstenaar werd verwacht dat hij een genie was, die zich bij voorkeur vreemd gedroeg. Hij was immers geen gewone burger? 

culturele en literaire achtergrond

Kunst hoefde geen verhaal meer te vertellen, maar moest de verbeelding prikkelen en heftige emoties oproepen. Dat zie je bij de Franse schilder Eugène Delacroix, die grote doeken maakt waarmee de kijker als het ware wordt ondergedompeld in de gewelddadige actie. Je hoort het ook in het werk van Beethoven, dat soms klinkt als een "geweld aan muziek". 

culturele en literaire achtergrond

Voor de literatuur golden dezelfde ideeën. Literatuur moest spanning brengen en emoties oproepen. Daarbij had de schrijver de taak om met zijn werk zijn levensvisie weer te geven. Schrijvers, componisten en beeldend kunstenaars kregen hierdoor dezelfde status als de filosoof. Ze waren in hun werk op zoek naar de inhoud van het leven en wilden weten welke emoties de mens tot mens maken.

culturele en literaire achtergrond

Weltschmerz en escapisme

Romantiek stond voor emoties, fantasie en het bizarre. Je had last van het leven zelf (Weltschmerz) en probeerde daaraan te ontsnappen (escapisme). Vluchten kon je in alcohol (absint), drugs (opium), de natuur, reizen, het spirituele en het spiritisme.

het realisme

Tegelijk met de romantiek was er ook een stroming die het realisme wordt genoemd. Binnen deze stroming wordt ervan uitgegaan dat het leven niet groter of spannender hoeft te worden gemaakt, het dagelijkse leven is interessant genoeg. Vooral de zware leefomstandigheden - na de industriële revolutie - van keihard werken vormen in het realisme een inspiratiebron. Het werk van Charles Dickens is er een goed voorbeeld van.

literaire genres

• historische romans
• sprookjes
• horror en sciencefiction
• komedie
• realisme
• sociaal realisme
• dominee-dichters

historische romans

Ten tijde van de Romantiek vluchtte men ook graag in het verleden. Vandaar de populariteit van de historische roman. Vooral Geertruida Bosboom-Toussaint schreef veel historische romans.

sprookjes

Interesse in sprookjes is ook typisch iets van de negentiende-eeuwse romantiek. Vooral de oude sprookjes waren populair. Via sprookjes kon je ook weer makkelijk wegvluchten van je eigen tijd. In Nederland was Waling Dijkstra een verzamelaar van sprookjes. In Duitsland zijn er de sprookjes van de gebroeders Grimm.

horror en sciencefiction

Vreemd genoeg zijn horror en sciencefiction nooit zo aangeslagen in Nederland. Daarentegen was de griezelroman in Engeland groot, met nog altijd bekende titels als Dracula en Frankenstein. Bekende sciencefictionromans vinden we in Frankrijk bij Jules Verne en ook weer in Engeland bij H.G. Wells.

komedie

Tijdens de romantiek krijgt humor een extra betekenis, want het wordt gezien als een mogelijkheid om te ontsnappen aan het dagelijkse leven. In Nederland vinden we komedie bij De Schoolmeester (knittelverzen) en bij Piet Paaltjens.

Piet Paaltjens

Piet Paaltjes is een pseudoniem voor

Francois Haverschmidt. Hij schrijft

gedichten met een grote zwaarmoedigheid

om alles wat in het leven maar tegenviel.

Het zou onleesbaar zijn als dat het enige was, 

maar gelukkig schrijft hij met veel zelfspot 

en humor. De titel van de gedichtenbundel 

zegt dat ook al: "Snikken en grimlachjes".

0

realisme

Het romantisch realisme vinden we in Nederland vooral bij Hildebrand (pseudoniem van Nicolaas Beets). Zijn belangrijkste werk is Camera Obscura (zo werden de eerste fotocamera's genoemd. Hierin legde hij het dagelijkse leven vast, maar dan met veel humor.

sociaal realisme

Een groot romanticus was Eduard Douwes Dekker, die onder het pseudoniem Multatuli schreef. Het belangrijkste werk is Max Havelaar. Dit boek kun je lezen als een sociaal-realistische roman omdat hij in dit werk de uitbuiting van de arme Javaanse boeren aan de kaak stelt. Vooral het verhaal van Saïdjah en Adinda is op die manier te interpreteren.

0

dominee-dichters

Deze schrijvende dominees waren een typisch Nederlands verschijnsel uit de romantiek. Overigens blijken ze meer een soort antiromantiek te propageren, want in hun - vaak religieuze - gedichten sporen zij aan om tevreden te zijn met een fijn gezinsleven. Aan de andere kant is het weer wel typisch romantiek om te vluchten in religie en een gezinsleven, om je zo te wapenen tegen de grote, boze buitenwereld. Toch zijn er in de negentiende eeuw veel mensen die kritisch staan tegenover het geloof. Wetenschappers kwamen erachter dat de aarde veel langer bestond dan in de Bijbel stond beschreven en Charles Darwin legde de evolutieleer uit.

https: