formuleren en stijl: stijlmiddelen

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Taal: retorische middelen

Stijlmiddelen: hoe krijg je de vraag?

Welk stijlmiddel is gebruikt? Kies uit de volgende: anticlimax – eufemisme– hyperbool – paradox – repetitio – retorische vraag – woordspeling.

Let op: in je Vakboek vind je op p. 144-145 je alle retorische middelen die bij deze vraag  voor kunnen komen. Bij iedere vraag kunnen er boven de vraag andere retorische middelen staan. Eén antwoord  kan vaker ingevuld worden

anticlimax / climax / enumeratio / drieslag

Anticlimax: een opsomming (enumeratio) waarvan de betekenissen in kracht afnemen. Het is het tegenovergestelde van een climax.

Voorbeeld:

Hij is wereldberoemd, nou ja... in Nederland, in onze stad dan. Ik bedoel: ik heb van hem gehoord.

enumeratio: een opsomming kan indruk maken

anticlimax / climax / enumeratio / drieslag

Een drieslag past goed in een betoog of in een debat.

Het is een opsomming van drie zaken die de kernboodschap goed kunnen versterken. “Met dit voorstel verminderen we onze kosten, stijgt onze winst en kunnen we de concurrentie beter aan dan ooit!" Als de opsomming allitereert, worden de worden snel onthouden:
"heerlijk, helder ..."

Is er in de volgende zin sprake van een climax / anticlimax / enumeratio / een drieslag? Het gaat hem financieel al jaren zeer voor de wind, hij heeft een goed lopend bedrijf, een heel wagenpark, en een jacht in de Middellandse zee. Uit de jaaropgaven van zijn banken, blijkt dat al zijn rekeningen een negatief saldo kennen.

hyperbool / eufemisme / understatement / suggestieve opmerking  /  ironie / Litotes

Hij huilde een zwembad vol tranen.

De Duitsers waren in 1940 in ons land niet welkom.

Gisteren is onze lieve hond Robbie van ons heengegaan.

hyperbool / eufemisme / understatement / suggestieve opmerking  /  ironie / Litotes

Die Christiano Ronaldo kan wel een aardig balletje trappen.

Dat cijfer is niet verkeerd 

 ‘Je kletst me de oren van het hoofd’, zegt de leraar tegen het stille, verlegen meisje.

hyperbool / eufemisme / understatement / suggestieve opmerking  /  ironie / Litotes

"Sinds Rutte minister-president is, is het brood twee keer zo duur geworden". --> Deze zin roept bij de luisteraar de gedachte op dat het leven tijdens de kabinetten Rutte veel duurder is geworden. 

Zij zijn niet vies van uit eten gaan.

1. understatement
2. ironie
3. litotes
4. eufemisme

Mijn wortelkanaalbehandeling was een beetje vervelend.

1. understatement
2. ironie
3. litotes
4. eufemisme

Mijn zus zit tussen twee banen in.

1. understatement
2. ironie
3. litotes
4. eufemisme

Gisteren viel de regen echt met bakken uit de lucht.

1. eufemisme
2. hyperbool
3. woordspeling
4. paradox

anafoor / repetitio / tautologie?

Zonder jou is alles in mijn leven killer. Zonder jou is alles plotseling veel stiller. Zonder jou is wat voorheen vertrouwd was, niet vertrouwd.

1. anafoor
2. repetitio
3. tautologie

Nooit of te nimmer zal ik nog iets voor je doen.

1. anafoor
2. repetitio
3. tautologie

Tijdens het zomerkamp was het macaroni en nog eens macaroni wat we te eten kregen.

1. anafoor
2. repetitio
3. tautologie

antithese / paradox

a. 's Lands grootste kruidenier gaat op de kleintjes letten.
b. Weinig alcohol kan te veel zijn

1. a is een paradox, b is een antithese
2. a en b zijn een paradox
3. a en b zijn een antithese
4. a is een antithese en b is een paradox

Directeuren die binnen zijn, wonen in veel gevallen buiten.

1. woordspeling
2. paradox
3. hyperbool

vergelijking of een metafoor

a. Het zand was als een vloerkleed.
b. Als student woonde ik in een zwijnenstal, maar toen mijn vriendin bij mij in kwam wonen, toverde zij ons appartement om tot een paleis.

1. a is een metafoor, b is een vergelijking
2. a en b zijn een metafoor
3. a en b zijn een vergelijking
4. a is een vergelijking en b is een metafoor

ik-boodschap of persoonlijke ervaring / retorische vraag / stroman / woordspeling / zelfcorrectie

Zo betrek je het publiek bij je verhaal. Een voorbeeld wanneer je een verhaal houdt tegen coronavaccinatie:

15 juli 2021: ik laat mij vaccineren tegen corona. Na de vaccinatie ga ik met een wat lacherig gevoel naar de wachtruimte. Waarom moet ik daarheen? De vijftien minuten heb ik echter niet meegemaakt: meer dan een half uur later kom ik bij op een bed. Ik voel mij hondsberoerd. 

ik-boodschap of persoonlijke ervaring / retorische vraag / stroman / woordspeling / zelfcorrectie

Zo betrek je het publiek bij je verhaal. Op de vraag is maar één antwoord mogelijk. De schrijver of spreker geeft het antwoord. Voorbeelden: 

• Hebben wij het hier niet geweldig?
• Wilders geeft vaak de Islam de schuld van het terrorisme. Maar draagt het westen niet ook de nodige verantwoordelijkheid?

ik-boodschap of persoonlijke ervaring / retorische vraag / stroman / woordspeling / zelfcorrectie

In de argumentatie: = drogreden: het vertekenen van het standpunt / de ander woorden in de mond leggen.

Hier als retorisch middel: een naamloos persoon die je een standpunt naar voren laat brengen dat je kunt ontkrachten.

Voorbeeld:
Iemand zei laatst dat samenvatten van teksten voor een proefwerk geen zin heeft.

Ik las laatst ergens dat dagelijks hardlopen ongezond is.

ik-boodschap of persoonlijke ervaring / retorische vraag / stroman / woordspeling / zelfcorrectie

Een woordgrapje: je speelt met verschillende betekenissen van een woord.

Let op reclames!

Voorbeelden:

• Drink met maten, nooit alleen.

ik-boodschap of persoonlijke ervaring / retorische vraag / stroman / woordspeling / zelfcorrectie

Je verspreekt je opzettelijk en zo geef je meer nadruk aan je boodschap. 

Voorbeelden:

• Dat was een heel domme fout... ik bedoel: zo iets zou je niet moeten doen.
  
• Ik bemin, wat zeg ik? Ik verafgood Junia (J. Racinicus)