12.1 Voorkomen is beter dan genezen ll

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Paragraaf 12.1 Voorkomen is beter dan genezen

H12 Gezondheid: overzicht

12.1 Voorkomen is beter dan genezen (huid/ slijmvliezen/planten)

12.2 Eigen afweer en antibiotica

12.3-1 Specifieke afweer deel 1

12.3-2 Specifieke afweer deel 2

12.4 Bloedgroepen

12.5 Als het misgaat (kanker/ virussen/ allergieën)

Doel en begrippen 12.1 deel 1

• Je leert welke barrières er tegen ziekteverwekkers zijn bij mensen en hoe ze werken.
• Je herkent afweermechanismen bij planten

-gezonde leefstijl, bouw huid, slijmvlies,

-mechanische afweer, signaalstoffen, chemische afweer, middenlamel, 

Welke factoren beïnvloeden
de gezondheid?

Factoren die de gezondheid beïnvloeden

Lichamelijke factoren (bewegen, gezond eten, hygiëne)

Psychische factoren (stress)

Sociale factoren (gezondheidszorg, economische omstandigheden, leefstijl)

Erfelijke factoren (erfelijke ziektes)

ziekteverwekkers

bacteriën, virussen , schimmels

ziekteverwekkers

Ziekteverwekkers

- Bacteriën (niet alle!)

- Schimmels

- Virussen

- Parasieten

- Gifstoffen

Infectie: een ziekteverwekker is je inwendige milieu binnengedrongen (bloed/ weefsel/ lymfe/ cellen)

Bacteriën

Vermeerderen zich

door ongeslachtelijke 

voortplanting (mitose) 

bij gunstige omstandigheden.

Alle bacteriën in een kolonie zijn genetisch identiek aan elkaar, ze zijn elkaars klonen.

Stel, je hebt één bacterie in je mond niet kunnen wegpoetsen. De bacterie deelt elke 20 minuten.
Je gaat om 22.00 uur naar bed. Hoeveel bacteriën zijn er ’s morgens om 7.00 uur in je mond?

Bacteriën

Onder ongunstige

omstandigheden vor-

men ze sporen.

In een spore staan de levensprocessen stil. De spore vormt weer een levende bacterie als de omstandigheden weer goed zijn.

Wat zijn ongunstige omstandigheden voor bacteriën? Noem er minstens 2!

Schimmels

Vormen lange draden

van 1 cellaag dik.

Die schimmeldraden heten

mycelium.

Schimmels kunnen zich ongeslachtelijk en geslachtelijk voortplanten.

Virussen

Erfelijk materiaal (RNA

 of DNA) in een

eiwitmantel.

Ze vermeerderen met behulp van een gastheercel.

Leven ze?

1e verdedigingslinie

Dekweefselcellen (epitheelcellen) beschermen de mens tegen ziekteverwekkers en andere schadelijke invloeden van buiten.

Dekweefselcellen bevinden zich in de huid en in de wand van organen die direct in verbinding staan met de buitenwereld. 

Welke organen zijn dat? 

Welke organen staan in directe verbinding met de buitenwereld?

Bekijk de afbeelding. Hier zie je de bovenste laag van het luchtwegslijmvlies.

Noteer TWEE verschillende wijzen waarop dit slijmvlies bijdraagt aan de afweer van een persoon/dier.

Huid

De huid beschermt tegen ziekteverwekkers, tegen kou/ warmte en tegen UV straling.

Vacht, vetlaagje onder de huid (in het onderhuids bindweefsel), zweetklieren, pigment.

Huid: kou/ hitte

Bij kou: minder doorbloeding van de huid -> minder warmteverlies

Bij hitte: meer doorbloeding van de huid -> meer warmteverlies + verdamping van zweet.

Hoe wordt de doorbloeding van je huid geregeld?

Onderhuids

bindweefsel

Haarzakjes met haren

Drukzintuigen

Vetweefsel

Lederhuid

Spieren en talgklieren (haren)

Zweetklieren

Warmte en koude zintuigen

Tastzintuigen

Zweetklieren zijn: exocriene klieren

Wat zijn endocriene klieren?

Bouw zweetklieren

Opperhuid

Kiemlaag en hoornlaag

Kiemlaag

Huidstamcellen

Pigmentvormende cellen

 

Kiemlaag

UV-licht stimuleert pigmentvormende cellen (melanocyten) om pigmentkorrels (melaninen) te maken. Dit worden verdeeld over cellen in de opperhuid. 

Pigmentkorrels houden UV straling tegen, voorkomt DNA schade. 

Hoornlaag

Dode cellen

Vetlaagje (talg)

 

Andere epitheelcellen

Op plekken waar geen huid zit produceren epitheelcellen:

• Traanvocht (met anti-bacterie-enzymen)
• Slijm (vangt ziekteverwekkers en stof) -> slijmvliezen
• Zoutzuur (in de maag - doodt ziekteverwekkers)

Ook hebben deze epitheelcellen soms trilharen die het slijm naar buiten werken. Bijvoorbeeld in de luchtpijp.

Sleep de voorbeelden naar de juiste categorie.

chemische afweer

mechanische afweer

Maagzuur doodt ziekteverwekkers door de lage pH

In traanvocht zitten bacteriedodende stoffen

De cellen van een slijmvlies zitten heel dicht tegen elkaar aan

op de huid zijn veel goede bacteriën die ziektekiemen wegconcurreren

op slijm blijven microorganismen plakken die worden weggevoerd

planten trekken predatoren aan met lokstofjes

Afweer Planten 

Planten beschermen zich tegen vraat via:

- mechanische afweer (stekels, doornen)

- mutualistische relaties (bijv. mieren in acacia, sluipwesp)

- chemische afweer (bittere smaak, brandharen met gif)

Mechanische afweer
bij planten

Stekels

Doorns

Chemische afweer planten

Reuzen berenklauw (2e foto): Furocoumarine – fototoxische stof

wordt actief onder invloed van zonlicht (brandwonden)

 

Chemische afweer planten

Venijnboom/Taxus: gifstof taxine, gebruikt voor chemo bij kanker

zit in de zaadjes, de besjes zijn wel eetbaar.

 

Welke stoffen produceren brandnetels? (lees blz 124)

Slimme afweer bij planten

Leg uit hoe sluipwespen ook kunnen worden gebruikt voor biologische bestrijding

Een slimme samenwerking

De mier Pseudomyrmex ferrigineus krijgt kost en inwoning van de stierenhoornacacia, Acacia cornigera. In ruil daarvoor beschermt hij de boom tegen vretende dieren en klimplanten en haalt hij zaailingen weg rond de stam. Een samenwerkingsrelatie waar beide partijen iets aan hebben. 

Bescherming door symbiose tussen de acaciaplant en mieren.

Hoe?

Welke symbiose?

(antwoord in de volgende dia)

symbiose bij acacia verdediging is

1. parasitisme
2. mutualisme
3. commensalisme

Bescherming door een celwand

Opdracht

Lees het stukje 'celwand' in 12.1 en bekijk bron 4

Uit welke stof/stoffen bestaat de primaire celwand?

1. pectine
2. cellulose
3. cellulose en andere houtstoffen

Opdracht

Lees nu 12.1 en maak 12.1