§ 4.3 De balans van de overheid

• Economie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

§ 4.3 De balans van de overheid

Hoe zitten de overheidsfinanciën in elkaar?

Kernwoorden:

- financieringestekort & begrotingstekort

- staatsschuld(quote)

- belastingheffing

- welvaartsverlies

Inleiding

De inkomsten van de overheid bestaan voor het grootste deel uit belastinginkomsten.

Als de overheidsinkomsten kleiner zijn dan de overheidsuitgaven, moet de overheid lenen. Dit verschil heet het financieringstekort. De staatsschuld neemt hierdoor toe. 

Voorbeeld

• Pietje heeft per 1 januari een saldo van €0,-. 
  
• In januari verwacht hij uitgaven van € 50 en inkomsten van € 40. Het tekort leent hij van Klaas. 
  
• In februari verwacht hij uitgaven van € 50 en inkomsten van € 25. Tevens heeft hij afgesproken dat hij Klaas € 5 terugbetaalt. Het tekort leent hij bij de bank. 
  

• Het bedrag waarmee de totale schuld toeneemt is gelijk aan het ................................................................. . 
  

• Bij de overheid heet het bedrag waarmee de schuld toeneemt het financieringstekort. 
  

• Het bedrag waarvoor nieuwe leningen moeten worden afgesloten is de som van het ................................... en de ...................................................

• Bij de overheid heet het bedrag waarvoor nieuwe leningen moeten worden afgesloten het begrotingstekort. De overheid leent geld d.m.v. het uitgeven van staatsobligaties. 
  

Begrotingstekort

Het bedrag waarvoor nieuwe leningen moeten worden afgesloten is de som van het tekort en de aflossingen.

Bij de overheid heet het bedrag waarvoor nieuwe leningen moeten worden afgesloten het begrotingstekort. De overheid leent geld d.m.v. het uitgeven van staatsobligaties.

Financieringstekort

Het bedrag waarmee de totale schuld toeneemt is gelijk aan het tekort.

Bij de overheid heet het bedrag waarmee de schuld toeneemt het financieringstekort.

Zolang Pietje / de overheid een tekort heeft, wordt wat er moet worden afgelost, ook weer geleend. 

De aflossingen verlagen de schuld dan dus niet!

Financieringstekort & begrotingstekort

Bij de overheid:

• Bedrag waarmee staatsschuld stijgt = financieringstekort 
  

• Bedrag waarvoor nieuwe staatsobligaties uitgegeven moeten worden = begrotingstekort 
  

De staatsschuld is dus het totaal van alle financieringstekorten van de afgelopen jaren.

De staatsschuld is dus het totaal van alle ..............................................................................................  van de afgelopen jaren.

Staatsschuldquote

De staatsschuldquote is staatsschuld als percentage van het nationaal inkomen.

Gevolgen (hoge) staatsschuld

• Als de overheid geld leent, neemt de vraag naar geld op de kapitaalmarkt toe. Hierdoor zal rente ........................... Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat bedrijven minder ................................................................ .

• Een stijgende rente kan ook tot hogere kosten van de bedrijven leiden (die al een lening hebben) en dit kan leiden tot hogere ............................................. . 
  

• Als de overheid geld leent, moeten toekomstige generaties dit terugbetalen. Het financieringstekort is in feite uitgestelde .............................................................. .
  

Gevolgen (hoge) staatsschuld

Als de overheid geld leent, neemt de vraag naar geld op de kapitaalmarkt toe. Hierdoor zal rente stijgen. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat bedrijven minder investeren. 

Een stijgende rente kan ook tot hogere kosten van de bedrijven leiden (die al een lening hebben) en dit kan leiden tot hogere prijzen. 

Als de overheid geld leent, moeten toekomstige generaties dit terugbetalen. Het financieringstekort is in feite uitgestelde belasting.

1) Wat is een staatsschuld?

2) Van wie leent de overheid geld?

3) Waarom is de staatsschuld in de afgelopen jaren opgelopen?

4) Waarom is het hebben van een staatsschuld een vorm van “ruilen over de tijd”?

5) Wat is het grootste probleem van een hoge staatsschuld?

6) Hoe kun je als overheid de staatsschuld terugdringen?

7) Waarom zijn de maatregelen genoemd bij 6 niet altijd verstandig?

Herhaling: belastingheffing prijszetter

Door belasting te heffen, worden de kosten voor een aanbieder hoger.

Bekijk de grafiek die de situatie van een monopolist weergeeft.

Het consumentensurplus 

wordt gegeven door 

ABC = 450 x (10-5,5) / 2 

= 1012,5 

Het producentensurplus 

wordt gegeven door 

BCDE = 450 x (5,5 – 1) 

= 2025 

Het totale surplus is dus 1012,5 + 2025 = 3037,5 

Stel dat de belasting €1,- per product is. 

GTK = MK wordt dan nu € 2,-.

De consument betaalt ook 

een gedeelte van de 

belasting. 

De prijs stijgt van € 5,50 

naar € 6,-, dus met € 0,50. 

De consument betaalt dus 50% van de belasting.  

Het consumentensurplus daalt en wordt nu gegeven door AFG = 400 x (10-6) / 2 = 800

Het producenten-

surplus daalt ook 

en wordt nu 

gegeven door 

FGHI = 

400 x (6 – 2) = 1600

Het totale surplus is dus nu 800 + 1600 = 2400

De overheid 

verdient met deze 

heffing: 

400 x €1 = € 400 

Het welvaartsverlies 

is gelijk aan KDFB.

Je kunt aantonen dat je het welvaartsverlies kunt verminderen door de belasting te spreiden, dus bijvoorbeeld niet in 1 jaar € 1 te vragen, maar 2 jaar € 0,50.