Lezen en Literaire begrippen - les 1

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Wat gaan we doen?

• Dagopening
• Toets bespreken


• Literaire begrippen
• Lezen 3PAK
• Herhaling Lezen onderbouw

Dagopening

Cadeautje!

Toets bespreken

Bekijk de toets.

-Wat heb je goed gedaan?

-Wat vond je lastig?

-Heb je onnodig punten laten liggen?

Presentaties

presenteren 

voorlezen

Literaire begrippen

3 verhalen 3PAK

Toets over literaire begrippen (TW 2)

Doel

Ik kan uitleggen wat het verschil is tussen literatuur en lectuur.

Literatuur vs. lectuur

Literatuur:

-Verzamelnaam voor alle soorten fictionele (verzonnen) teksten: proza 

  (=novellen en romans), poëzie, drama

-Doel: je laten nadenken -> kijk op jezelf of de werkelijkheid veranderen, 

  nieuwe inzichten verschaffen

Lectuur:

-Doel: amuseren

Literatuur - kenmerken

-Originaliteit: het werk voegt iets nieuws toe aan alles wat eerder is 

  geschreven.

-Onvoorspelbaarheid: het verhaal neemt een onvoorspelbare wending of de

  personages reageren anders dan dat je had verwacht.

-Stijl: de gebruikte taal is mooi of bijzonder, bijvoorbeeld door het gebruik   

  van beeldspraak en stijlfiguren.

-Diepere laag: de schrijver wil de lezer ergens over na laten denken, onder 

  het verhaal schuilt een diepere boodschap.

opdracht (samen)

Lezen tekst 2 (blz 174) + tekst 5 (blz 177/178)

Maken opdracht 2 + 4

3PAK

Lezen tekst 1

Herhaling Lezen onderbouw

Ik kan uitleggen wat het verschil is tussen onderwerp en hoofdgedachte. 

Ik kan uitleggen welke doelen een tekst kan hebben.

Ik kan uitleggen welke functies een titel kan hebben.

Onderwerp en hoofdgedachte

onderwerp: woord of woordgroep die aangeeft waar een tekst 

                          over gaat

hoofdgedachte: een mededelende zin (geen vraag!) die het belangrijkste 

                                   weergeeft wat er in de tekst over het onderwerp wordt 

                                   gezegd.

Onderwerp en hoofdgedachte

onderwerp:           a) vrouwenvoetbal

                                   b) salarissen van voetbalvrouwen

hoofdgedachte: a) De prestaties van voetbalvrouwen zijn niet te vergelijken 

                                        met die van de mannen.

                                    b) De salarissen van voetbalvrouwen zouden net zo hoog 

                                          moeten zijn als die van de mannen.

De zinnen a, b en c zijn hoofgedachtes van drie teksten. Noteer van elke tekst het mogelijke onderwerp:
a) Het is verstandig om na de havo-opleiding door te stromen naar het vwo.
b) Er moet statiegeld voor petflessen worden ingevoerd.
c) In Nederland komen steeds meer soorten roofvogels voor.

De woorden/woordgroepen a, b en c zijn onderwerpen van drie teksten. Formuleer bij elk onderwerp een mogelijk hoofdgedachte.
a) goedkope vliegreizen
b) vrijheid van meningsuiting
c) videogames

Tekstdoelen

Een schrijver wil met zijn tekst iets bereiken, hij heeft een bepaald doel. Er zijn verschillende tekstdoelen:

1.  amuseren: het publiek vermaken
2. informeren: het publiek uitleggen hoe iets in elkaar zit
3. opiniëren: het publiek zelf een mening laten vormen
4. overtuigen: het publiek een mening laten overnemen
5. activeren: het publiek aanzetten iets wel of niet te gaan doen

Hier staan twee hoofdgedachtes bij het onderwerp 'Salarissen van voetbalvrouwen'. Noteer bij elke hoofdgedachte het tekstdoel.
a) De salarissen van voetbalvrouwen zijn lager dan die van de mannen.
b) De salarissen van voetbalvrouwen zouden net zo hoog moeten zijn als die
van de mannen.

Titels

Bij een geschreven tekst staat de titel boven de tekst. Er zijn twee soorten titels:

1. Informerende titel: de titel geeft aan waar de tekst over gaat                                                                      Denen, het gelukkigste volk ter wereld.
2. Motiverende titel: de titel maakt de lezer nieuwsgierig naar de tekst                                                        Lol in Legoland!

H1 - Lezen

Paragraaf 2 Uiteenzetting, betoog, beschouwing

Tekstsoorten

-Uiteenzetting -> informeren

  Een bepaald onderwerp wordt objectief uitgewerkt.

-Betoog -> overtuigen

  De auteur wil dat de lezers een mening (standpunt) over een bepaalde      kwestie overnemen.

-Beschouwing -> opniëren

  De auteur wil dat de lezers zelf nadenken, zodat zij een mening kunnen             vormen.

Tekst 1 - Een bijbaan

Tekst 1 - Een bijbaan

Samen lezen

Opdracht

Maak opdracht 2 en 3 online of in je schrift.

Wat gaan we doen?

• Herhaling Lezen onderbouw
• Lezen tekst 2

Herhaling Lezen onderbouw

Ik kan uitleggen wat het verschil is tussen onderwerp en hoofdgedachte. 

Ik kan uitleggen welke doelen een tekst kan hebben.

Ik kan uitleggen welke functies een titel kan hebben.

Ik kan uitleggen wat de functies van de inleiding en het slot zijn.

Nakijken

Maak opdracht 2 en 3 (blz 11).

Inleiding

Een goede tekst bestaat uit drie delen: inleiding, middenstuk, slot.

De inleiding van een tekst heeft twee functies:

-de aandacht van het publiek trekken

-het onderwerp van de tekst introduceren

Inleiding: aandacht trekken

• Naar een actuele gebeurtenis verwijzen
• Kort de voorgeschiedenis van het onderwerp beschrijven
• Een aantrekkelijk voorbeeld geven (anekdote)
• Het belang voor het publiek aangeven

Aandacht trekken: sterke eerste zin

• een intrigerende vraag: Hoeveel keer per dag liegt u?
  
• schokkende of opvallende cijfers: een op de zeven leerlingen in havo 4 blijft zitten
• een paradox (tegenstelling): hoe gespecialiseerder iemand is, hoe minder hij kan.
• een prikkelend citaat: 'Ik denk, dus ik besta', schreef de Franse filosoof ...
• een bijzondere opsomming: vijf stripboeken, een weduwe en een prinses. Wat hebben die met elkaar te maken?

Inleiding: onderwerp introduceren

• Een of meerdere vragen stellen
• Een mening (standpunt) formuleren
• Een probleem schetsen

In het middenstuk worden dan de vragen beantwoord, de argumenten bij het standpunt gegeven of de verklaringen of oplossingen voor het probleem gepresenteerd.

Slot

Een tekst wordt afgerond met een slot. Het slot bevat meestal de hoofdgedachte (de conclusie) van de tekst. Deze is dan vaak in één zin geformuleerd. Vaak begint het slot met een signaal(woord): kortom, al met al, we hebben dus gezien dat ...

Slot

Naast de hoofdgedachte bevat het slot soms:

-een samenvatting

-een afweging

-een aansporing of aanbeveling

-een toekomstverwachting

De manier waarop een tekst wordt afgerond, wordt onder andere bepaald door het doel van de tekst en door de inleiding. Een activerende tekst kan bijvoorbeeld eindigen met een aansporing.

Slot: aantrekkelijk eindigen

-aansluiten bij de inleiding: in het slot wordt teruggekomen op de aandachtstrekker uit de inleiding ('de cirkel rondmaken')

-een uitsmijter: een pakkende slotzin, bijvoorbeeld door een retorische   vraag of een citaat

-> voorbeeld blz 18

Tekst 2 - Wel of geen bijbaan?

Opdracht

Maak opdracht 4 en 5 online of in je schrift.

Personages

Er bestaan geen verhalen zonder personages. Het belangrijkste personage, degene over wie het hele verhaal gaat, is de. Je weet wat de hoofdpersoon hoort, ziet, denkt en voelt. 

De overige personages zijn bijfiguren. 

Een bijzondere bijfiguur is de tegenspeler. Die kan verschillende rollen hebben, maar het effect is altijd dat de hoofdrolspeler optimaal tot zijn recht komt. Denk maar aan Harry Potter (hoofdpersoon) en Voldemort (tegenspeler).

Type en karikatuur

Bijfiguren die nauwelijks worden uitgewerkt, zijn typen. De rol die zij in het verhaal spelen, is belangrijker dan wie zij zijn (bijvoorbeeld ‘de arts’ of ‘de politieman’). 

Als bepaalde kenmerken van typen overdreven worden, heb je te maken met een karikatuur.

Literaire personages zijn vaak (enigszins) complex en kunnen onvoorspelbaar handelen. Het is belangrijk om in die gevallen je oordeel nog even uit te stellen en niet meteen te denken: die is gek. Probeer in plaats daarvan mee te gaan in de gedachten en gevoelens van de personages

Ontwikkeling personages

Veruit de meeste literaire verhalen gaan over de psychologische ontwikkeling van de hoofdperso(o)n(en). Deze ontwikkeling kun je vaak goed herkennen met behulp van het conflictmodel, dat bestaat uit vier fasen:

1  Vaak is er aan het begin van het verhaal sprake van een evenwicht: een min of meer stabiele           situatie die al enige tijd duurt.

2  Dan ontstaat er een conflict: er vindt een gebeurtenis plaats waardoor de hoofdpersoon in             actie komt. Zo’n gebeurtenis kan van alles zijn: een natuurramp of een ongeluk, de 

     ontmoeting met een ander personage etc. Dit wordt ook wel het motorisch moment 

     genoemd.

Ontwikkeling personages

3  De hoofdpersoon komt in actie waardoor er ontwikkeling plaatsvindt, bijvoorbeeld in de vorm 

    van het oplossen van problemen en het overwinnen van tegenslagen. Dit is de fase van 

    ontwikkeling.

4  De laatste fase is die van oplossing of voorlopig nieuw evenwicht: het conflict wordt opgelost 

    óf het bestaat nog steeds, maar in dat geval is het personage zodanig veranderd dat hij het 

    conflict in een ander daglicht ziet.

Opdracht 1 (blz 179)

1. Wat is er in Magnus' leven veranderd?
2. Hoelang geleden heeft deze verandering plaatsgevonden?
3. Citeer een zin die het huidige bestaan van Magnus goed samenvat.
4. Welke fase van het conflictmodel wordt in tekst 1 beschreven? Licht je antwoord toe.
5. Wat voor iemand denk je dat Magnus is? Noem drie steekwoorden. 

Avani

1. Wie zijn de hoofd- en bijpersonen?
   
2. Schets de ontwikkeling van Avani aan de hand van  het conflictmodel.

Huiswerk (9 jan.)

Lezen verhaal 3 uit 3PAK - Gameplan

(Maak een samenvatting voor jezelf!)