16.1 Aangeboren afweer 5V 2324

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

16.1 Geen indringers

Voorkennis V3

Hoe word je ziek?

MICRO-ORGANISMEN:

Bacteriën - kunnen giftige stoffen afgeven en ontstekingen veroorzaken (bv longontsteking, ontstoken wondje)

Schimmels - kunnen ook giftige stoffen afgeven

Virussen - dringen cellen binnen. 

Daar vermeerderen ze zichzelf -> 

Cel vol met virus gaat stuk -> griep, Corona

Doel: je kunt uitleggen waardoor je ziek wordt. 

3 VWO

0

Hoe herkent je lichaam ziekteverwekkers?

Alle cellen hebben eiwitten op het celmembraan = antigenen

Je lichaam herkent welke van jou zijn (lichaamseigen) en welke dus niet (lichaamsvreemd). 

3 VWO

Hoe bestrijden witte bloedcellen ziekteverwekkers? Type 1

Twee soorten witte bloedcellen:

Type 1 - neemt bacterien op en verteert ze (ook wel vreetcellen genoemd) -> afb. hiernaast 

Doel: je kunt uitleggen hoe je lichaam ziekteverwekkers kan bestrijden.

3 VWO

Afweer

3 VWO

Antistoffen

Witte bloedcellen maken antistoffen (eiwitten)

• Maken ziekteverwekker onschadelijk
• Eén type antistof voor één type antigeen
• Lichaam moet veel verschillende antistoffen hebben

3 VWO

Zoveel soorten antigenen en antistoffen

Ieder soort bacterie of ziekteverwekker heeft een uniek type antigeen (herkenningseiwit).

Dat betekent dat voor ieder type antigeen een apart soort antistof gemaakt moet worden.

(sleutel-slot principe)

3 VWO

Doel 16.1

• Je beschrijft de bescherming van het inwendige milieu van je lichaam tegen ziekteverwekkers en de bescherming tegen uv-straling door de huid.
  
  
• Je herkent afweermechanismen bij planten.

Eerste verdedigingslinie

Fysieke bescherming:

• Mechanische bescherming (fysieke barriere)
• Chemische bescherming (gifstof, lokstof)

Tegen schadelijke invloeden zoals zonlicht, ziekteverwekkers, vraat.

Mechanische afweer 

Dekweefsel beschermt het interne milieu tegen schadelijke invloeden van het externe milieu.

Bij de mens zijn veel organen deels bekleed met dekweefsel.

Bij dieren heeft de vacht ook een beschermende functie, planten hebben soms stekels/ doornen.

Op welke plekken/ organen is sprake van dekweefsel bij de mens? benoem de binastabel

huid, bekleding ademhalingsstelsel, bekleding verteringsstelsel, bekleding urinewegen, bekleding vagina

Opperhuid

Hoornlaag: laag dode huidcellen, dicht op elkaar.

Vernieuwt zich steeds vanuit de basale cellenlaag.

Beschermt tegen uitdroging, ziekteverwekkers (te droog/ te dicht opeen) en UV licht.

UV licht: 

Melanocyten maken

pigment (melanine)

Melanocyten krijgen uitlopers en dragen pigment over aan keratinocyten (melano-somen)

Melanine (pigment) hoopt zich op rond celkernen

Melanine (pigment) absorbeert UV licht en voorkomt DNA schade

Slijmvliezen

De bekleding van organen (spijsverteringskanaal, urinewegen, longen enz) bestaat uit slijmvliezen: dekweefsel met slijmbekercellen.

Slijmbekercellen produceren

slijm, vaak met anti-bacteriele 

stoffen.

Chemische afweer.

Opdrachten

Opdrachten 1 t/m 5

Morgen bespreken: 

Opdracht 4: Casus Melanomen

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

16.1 Geen indringers

Doel 16.1

• Je beschrijft de bescherming van het inwendige milieu van je lichaam tegen ziekteverwekkers en de bescherming tegen uv-straling door de huid.
  
  
• Je herkent afweermechanismen bij planten.

Casus Opdracht 4:
Licht toe welke huidlaag cellen van een melanoom bereiken als ze uitzaaien.

Casus Opdracht 4:
Licht toe dat melanomen heel zelden voor de puberteit voorkomen.

Casus Planten en afweer

Tussen veel planten- en insectensoorten bestaat een nauwe relatie. Zo legt het vrouwtje van de vlinder oranjetipje (Anthocharis cardamines) haar eitjes alleen op pinksterbloemen (Cardamine pratensis). Pinksterbloemen maken bittere stoffen zoals glucosinolaten om vraat te vermijden. De rupsen van het oranjetipje leven echter prima van de pinksterbloemen.

A - Noteer een voordeel en een nadeel voor de rupsen van het oranjetipje om te leven van pinksterbloemen.

Opdracht 9 (leerdoelen 1 en 2)
Toon alle antwoorden
Casus Planten en afweer
Tussen veel planten- en insectensoorten bestaat een nauwe relatie. Zo legt het vrouwtje van de vlinder oranjetipje (Anthocharis cardamines) haar eitjes alleen op pinksterbloemen (Cardamine pratensis). Pinksterbloemen maken bittere stoffen zoals glucosinolaten om vraat te vermijden. De rupsen van het oranjetipje leven echter prima van de pinksterbloemen.
A
Noteer een voordeel en een nadeel voor de rupsen van het oranjetipje om te leven van pinksterbloemen.

Ω






Juiste antwoord
Voordeel: zij zijn de enige dieren die de plant eten, geen concurrentie.
Nadeel: zij zijn afhankelijk van die ene soort plant. Verdwijnt die plant, dan is er geen eten.
Vergelijk je antwoord met het juiste antwoord. Jouw antwoord is:
Jacobskruiskruid (Senecio jacobaea) is een giftige plant. Zebrarupsen zijn ongevoelig voor de gifstoffen daarvan. Zij doen er zelfs hun voordeel mee.
B
Welk voordeel hebben de rupsen van het Jacobskruiskruid?

Ω




Veel planten kunnen wel gifstoffen maken, maar doen dat pas na een beschadiging.
Wat is het voordeel voor de plant om pas na beschadiging gif te maken?

F Licht toe wat het risico is als je een blaar doorprikt.

Doel 16.1

• Je beschrijft de bescherming van het inwendige milieu van je lichaam tegen ziekteverwekkers en de bescherming tegen uv-straling door de huid.
  
  
• Je herkent afweermechanismen bij planten.

Mechanische afweer 

Dekweefsel beschermt het interne milieu tegen schadelijke invloeden van het externe milieu.

Bij de mens zijn veel organen deels bekleed met dekweefsel.

Bij dieren heeft de vacht ook een beschermende functie, planten hebben soms stekels/ doornen.

Welke herken je?

Welke herken je?

Braam, distel, roos, vuurdoorn

Chemische afweer planten

Brandnetel: Mierenzuur – maakt gaatjes in de huid, histamine – verwijdt de bloedvaten, acetylcholine – prikkelt de zenuwen

Chemische afweer planten

Reuzen berenklauw: Furocoumarine – fototoxische stof

wordt actief onder invloed van zonlicht (brandwonden)

 

Chemische afweer planten

Venijnboom: gifstof taxine

zit in de zaadjes, de besjes zijn wel eetbaar.

 

Waarschuwingsstoffen

Planten waarschuwen elkaar met behulp van waarschuwingsstoffen. Andere planten maken hierdoor beschermende stoffen aan zoals bittere stoffen.

Deze stoffen kunnen op hun beurt ook weer dieren aantrekken: roofvliegen en sluipwespen weten door het vrijkomen van deze stoffen dat er prooidieren op de plant aanwezig zijn (lokstoffen).

Doel 16.1

• Je beschrijft de bescherming van het inwendige milieu van je lichaam tegen ziekteverwekkers en de bescherming tegen uv-straling door de huid.
  
  
• Je herkent afweermechanismen bij planten.

aspecifiek:

Huid en slijmvliezen

aspecifiek:

cellen en complement EW

specifiek:

T-cellen en B-cellen: geheugen!

3 Afweerlinies

aspecifiek=

aangeboren

specifiek=

verworven tijdens je leven

BINAS 16.1

BINAS 80B Dekweefsel dierlijk

BINAS 81A Dekweefsel plantaardig

BINAS 82C Spijsverteringsorganen

BINAS 83A Longen

BINAS 87A Huid

BINAS 84J2 Niet specifieke afweer

Huiswerk

- Afronden opdrachten 16.1  (1 t/m 9)

- CASUSVRAAG 9 af voor volgende les!

Begrippen 16.1

dekweefsel, mechanische afweer, inwendig milieu, uitwendig milieu, hoornlaag, basale cellenlaag, lederhuid, onderhuids vetweefsel, melanocyten, melanine, slijmvlies, biochemische barriere, chemische afweer, lokstoffen