Les 4: Oost en west

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Les 4: Oost en west

Hoe wordt deze vorm van meerstemmigheid genoemd?

1. parallel
2. tweestemmig
3. organum
4. Notre Dame school

Je hoort melismatisch organum. Hoe noemen we de onderstem (de in lange noten uitgerekte Gregoriaanse melodie)?

1. Cantus fixus
2. Cantus melismatus
3. Cantus syllabus
4. Cantus firmus

Waarom is gregoriaanse muziek altijd a capella?

1. omdat er nog geen goede instrumenten waren
2. kloosters bezaten geen instrumenten
3. omdat de menselijke stem het meest pure instrument is
4. instrumenten zouden de aandacht afleiden van de tekst

Dit lied is geschreven door Hildegard von Bingen. Omschrijf een muzikaal kenmerk waarop deze muziek verschilt van het traditionele Gregoriaans.

Leerdoelen les Oost en west

• Je kent het doel van een pelgrimsreis en kan deze beschrijven.​
  
• Je kent het doel van een kruistocht en kan deze beschrijven. ​
  
• Je kent het doel van een zijderoute en kan deze beschrijven.​
  
• Je kent de rol van Venetië en Marco Polo.
  
• Je (her)kent de bouw en kenmerken van Romaanse kerken.
  

Reizen in de ME

Pelgrimsreizen en kruistochten spelen een rol bij het in stand houden en verspreiden van het christendom. Daarnaast ontstaan nieuwe handelsroutes door ontdekkingsreizen. Gevolgen:

• verspreiding nieuwe producten in Europa (bv. rijst, specerijen, parels, papier, zijde, buskruit)
  
• verspreiding nieuwe kennis in Europa: algebra, geneeskrachtige kruiden, geografie, sterrenkunde, boekdrukkunst, geldleenstelsel, dieren (olifanten) en kennis over andere culturen en volken.
  

Pelgrimsreizen

• Tochten naar heilige oorden (naar belangrijke relieken / plaatsen waar wonderen hebben plaatsgevonden) volgens vaste route.​
• Goed voor religie, cultuur en economie in de steden langs de route!
• Reden: boetedoening, vergeving zonden.
  


• Santiago de Compostella = reisdoel voor pelgrims (nog steeds!): reliek van apostel Jacobus. Rome: graf van Petrus. Jeruzalem: heilige graf.

Herhaling: relieken

• Een reliek geeft kracht, genezing en/of vergeving van schuld. 
  
• Primaire relieken: stoffelijk overschot van de heilige.​
• Secundaire relieken: voorwerpen die de heilige heeft aangeraakt. ​
• Relieken worden vaak bewaard en getoond in luxe kistjes: reliekschrijnen of in een reliquiarium: reliekhouder, geeft vaak en hint van wat erin zit (zie afbeelding).
• Echtheidsverklaring!

Reliek van Ste. Foy 

De Ste. Foy-abdijkerk in Conques (Frankrijk) ligt op de weg naar de bedevaartplaats Santiago de Compostella in Noord Spanje. 

Deze kerk werd druk bezocht in de middeleeuwen, vanwege de daar bewaarde relieken van de heilige Foy. Zij leefde in de 4e eeuw in Agen en stierf daar de marteldood. 

De legende vertelt dat een handige monnik de relieken roofde en onderbracht in het klooster van Conques. Vanaf toen namen de mirakelen toe, wat meteen 'bewees' dat de roof verantwoord was. Komt dat even goed uit...

De kerk is van de 11e/12e eeuw en is gebouwd in Romaanse stijl (niet te verwarren met Romeins!).

Ontstaan van faciliteiten langs bedevaartroute

• Bedevaartroutes zijn in de late ME belangrijk voor religieuze en culturele uitwisseling.
  

• Spirituele en fysieke behoeftes van pelgrims leiden tot ontstaan van diverse gebouwen langs de route: grotere kerken, kathedralen, herbergen.
  

Romaanse kerken

Wat zie je? welke kenmerken

Kenmerken Romaanse bouwstijl

- Dikke muren (dragen het gewicht van het dak)

- kleine vensters

- rondbogen 

- tongewelven

- kruiskerk

- horizontaal gebouwd

- (vaak een) vieringtoren

Moorse cultuur 

• Arabieren (Moren) veroveren in 8ste eeuw een groot deel van Spanje & Portugal. In Spanje worden moskeeën gebouwd.

• Gevolg: uitwisseling tussen lokale (Spaanse) en Arabische cultuur​ 

Mezquita, Córdoba (Spanje)

De zuilen van de Mezquita in Córdoba komen uit oude Romeinse gebouwen. 

De moskee telt 544 zuilen --> doolhof! 

Dubbele hoefijzerboog boven de zuilen (want die waren wat kort).

Kruistochten 

(1096 tot 1291)

• Doel: het heilig land (Palestina) veroveren op de islam.
• Ook: verspreiding christelijk geloof, uitbreiding land en macht.​
  
• Militair karakter.​
  
• Motivatie: zie pelgrimstochten. Deelname = de ultieme aflaat.
• Economisch belang: handel tussen Oosten en West-Europa. 
• Leverde de kerk veel geld / land / bezit op: veel kruisvaarders waren rijk. Velen overleefden de tocht niet en hadden de kerk als erfgenaam.
• Zorgde voor verspreiding nieuwe producten en kennis in Europa (zie slide 8)

Handelsroutes waarin handel plaatsvindt in zijde en alles wat exotisch is: zijde, specerijen, dure kleurstoffen, papier, olifanten. Van invloed op het ontstaan van Byzantijnse kunst.​

Zijde-routes

Venetië

• Belangrijke stad (toen republiek!) die West-Europa over zee en land middels zijderoute verbindt met Constantinopel, Egypte, India en China.​

• San Marco-kathedraal laat de band tussen Venetië en oosterse steden zien.​
  
• Gebouwd naar voorbeeld van Byzantijnse kerken in Constantinopel. ​
  
• Plattegrond: Byzantijns kruis. ​
  
• Combinatie van kleurrijke marmersoorten,​ bladgoud en mozaïeken.
  

San Marco Kathedraal, Venetië

Marco Polo

• Van 1271 tot 1295 maakt deze Venetiaanse handelaar / ontdekkingsreiziger een lange reis langs de zijderoute.​

• Beschreven in 'Il Milione' (De wonderen van de Oriënt).
• Boek zorgde voor verspreiding kennis van oosterse culturen.

Tekenopdracht (bonus)

• Je krijgt een A3-vel. 
• Teken daarop op de gevel (voorkant), een zij-aanzicht en een grondplan (plattegrond) van een door jou ontworpen Romaanse kerk.
• Verwerk de kenmerken die je hebt geleerd in je tekening en benoem ze / geef ze aan met pijlen.
• Volgende week komt op de achterkant een gotische kerk. 

Extra opdrachten: toetsvoorbereiding

Maak de opdrachten 'Byzantijnse kunst’.​ Antwoord in volledige zinnen.

Lees eerst de info op de volgende slides (die zijn geen toetsstof, wel goed voor meer context)

Byzantijnse rijk

500 - 1453 

• Na het uiteenvallen van het West-Romeinse rijk, blijft het Oost-Romeinse bestaan (= Byzantijnse rijk)


• 330: Byzantium = hoofdstad Romeinse Rijk.   Keizer Constantijn hernoemt de stad: Constantinopel (nu: Istanbul)
• 1453 verovering door Turken.
• Niveau vakkennis en wetenschap blijft op peil --> klassieke geschriften bleven in het Byz. rijk (i.t.t. West-Europa) wel bewaard!

Byzantijnse kunst

Kenmerken​:

• Veel goud
  
• Mozaïeken
• Verhalende beeldtaal die we herkennen van de ME in Europa.​
  
• Oudgriekse en Romeinse invloeden i.c.m. met Arabische en ​oosterse.​
  
• Symmetrisch
  
• Iconen: afbeeldingen van Christus, Maria, heilige. 
  

Afbeelding bij vraag 1

Vraag 1.1

In de Hagia Sophia kun je dit mozaïek bewonderen (zie vorige slide): een voorstelling van Christus op zijn troon, met keizer Constantijn IX en keizerin Zoë naast hem.

Noem twee aspecten waaruit je kunt afleiden dat de figuur van Christus op dit mozaïek het belangrijkst is.

Vraag 1.2

De keizer en keizerin ontlenen hun keizerlijke macht en status aan de tronende Christus.

A. Noem twee aspecten van het mozaïek waaruit je dat afleidt.
B. Noem twee manieren waarop in het mozaïek dieptewerking tot stand is gebracht.

Vraag 1.3

De voorstelling is aangebracht op een gouden achtergrond. In welk opzicht verhoogt de gouden achtergrond de religieuze zeggingskracht?

Afbeelding bij vraag 2

Vraag 3.1

Dit is de mozaïek van Keizerin Theodora in de San Vitale. De keizerin is de figuur in het lange bruine gewaad. Zij trekt de meeste aandacht in de groep.

Noem vier redenen waarom zij de meeste aandacht trekt.

Vraag 3.2

De kleding van de figuren heeft plooien, waardoor de figuren enigszins plastisch lijken. Dat ruimtelijke effect in de kleding wordt echter weer tenietgedaan. De kleding lijkt toch tamelijk plat.

Waardoor lijkt de kleding tamelijk plat?

Vraag 3.3

De voorstelling suggereert dat het om een bijzonder of plechtig moment gaat.

Waaruit leid je dat af? Noem twee redenen.

Bekijk de video maak daarna de vragen

Córdoba = stad in Zuid-Spanje

Iberian peninsula = Iberisch schiereiland (= Spanje & Portugal)

horseshoe-arch: boog in de vorm van hoefijzer

column = zuil

Beantwoord de volgende vragen. Bekijk de video eventueel meerdere keren.

1. Welke elementen van het gebouw (Mezquita) doen Arabisch aan?
2. Welke elementen doen plaatselijk (West-Europees) aan?
3. Welke bouwstijlen kom je tegen in de Mezquita? Noem er minimaal 2.
4. Geef bij alle stijlen van je antwoord bij 3 aan waaraan je dat ziet.

Huiswerk

LZ TB blz. 28 

M WB H. 2 opdr. 9, 12, 13, 14 (blz. 16-17) 

Onderste boog heeft hoefijzervorm (= Moors kenmerk). 

Ander kenmerk: geometrische decoraties. (geen mensen, dieren enz. afgebeeld)