Theorie Literatuurgeschiedenis Dautzenberg hoofstuk 2 16e/17e eeuw

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Renaissance

Republiek der zeven verenigde Nederlanden (1586-1795)

- Gewest Holland maakte de dienst uit
- Kwamen regelmatig bijeen om gezamenlijk te vergaderen (De Staten Generaal).
- Machtigste man was de landsadvocaat / raadspensionaris van Holland (Johan van Oldenbarnevelt en Johan de Witt).

Amsterdam

Centrum van de macht en welvaart

4

Willem van Oranje

- Edelman, tegenstander van Filips II
- Vluchtte na de Beeldenstorm
- Streed vanuit Duitsland, voerde ook propaganda (Wilhelmus)
- 'Vader des vaderlands'
- Stadhouder (1572 - 1584)

Strijd met raadspensionaris

Stadhouders streefden naar een centraal geregeerde staat, raadspensionarissen verdedigden de gewestelijke autonomie.

7

1584

Moord op Willem van Oranje door Balthasar Gerards.

8

Gouden eeuw

Het noorden beleefde een gouden eeuw op het gebied van kunst, economie en wetenschappen.



Tachtigjarige oorlog (1568-1648) eindigde met de vrede van Münster.

9

Historische achtergrond

Burgerij steeds machtiger en rijker, kerk verliest gezag:

Ontstaan de Absolute Monarchie: 

In Nederland: 

• Tachtigjarige oorlog (1568-1648); 
• In 1587 Republiek der Verenigde Nederlanden;
• bloeiperiode in de Noordelijke Nederlanden;
• Economische neergang Zuidelijke Nederlanden. 

Kunst en cultuur: Renaissance

- wedergeboorte -

Nieuwe cultuurbeweging, ontstaan in 14e eeuw in Italië; 

Men zet zich af tegen de middeleeuwse cultuur en laat de klassieke cultuur herleven;

Humanisten: onderzoekers van de klassieke cultuur.

Erasmus (1466-1536)

Een van de bekendste humanisten. Hij

• had een afkeer van kerkelijke rituelen;
• gebruikte de klassieke literatuur als leidraad voor studie (Bijbel);
• pleitte voor gematigdheid, gewetensvrijheid en tolerantie;
• kritiseerde de misstanden in de katholieke kerk (sloot zich niet aan bij hervormers);
• schreef Lof der zotheid (mensen laten zich leiden door domheid, dwaasheid en zelfbedrog).

Kenmerkend voor Renaissance

1. Antropocentrisme: leven op aarde net zo belangrijk als het hiernamaals (t.o.v. Theocentrisme) 
2. Individualisme: mens maakt niet langer deel van een groter geheel (stand, kerk, dorp), ieder mens is uniek. 
3. Empirisme: zelf onderzoek doen op basis van zintuigelijke ervaringen, niet zomaar overnemen wat autoriteiten zeggen.
   

 1. Antropocentrisme

<> theocentrisme

Menselijke prestaties waren niet langer ingegeven door God, maar kwamen uit de persoon zelf voort.

2

2. Individualisme

Ieder was een individuele persoonlijkheid die tot grootse dingen in staat was, niet dankzij de gemeenschap waarin hij leefde, maar door zijn eigen verstand en wilskracht

3

Homo universalis

De ideale mens:

- is een uniek individu

- kan alles worden wat hij wil

- het geloof in eigen kunnen is grenzeloos.

Een universeel mens die op alle gebieden van de menselijke cultuur uitblonk.

3. Empirisme

het zelf onderzoeken/willen uitvinden hoe de natuur en de wereld in elkaar zitten.

--> Bloei van de wetenschap

Empirisme 

Kennis opdoen door uit ervaringen te leren;

theorieën bewijzen d.m.v. experimenteren;
zorgt voor wetenschappelijke opbloei:

• In de natuurwetenschap;
• In de geesteswetenschappen. 

• theorie zwaartekracht
• grondlegger mechanica
• medeschepper dfferentiaalrekenen

(Cartografie)

(Bronnenonderzoek)

Geloof

Door individualisme en het empirisme bestudeerde men de Bijbel opnieuw.

Gevolg:  Hervormingen  met als doel het ware geloof in ere herstellen.

Hervorming/Reformatie/ Protestantisme

Let op: nog steeds veel analfabeten!

Gevolgen van de reformatie

• Splitsing in de christelijke kerk (1517): ontstaan van de protestantse kerken (ook wel: hervormde- of gereformeerde kerk) naast de katholieke Kerk

• Protestantse kerk spreekt veel (arme) mensen in West-Europa aan.

• Vervolging van protestanten (ketters)
  

Kenmerken renaissancekunst

1. Realisme: natuurgetrouw, zo echt mogelijk (perspectief/uitbeelden karakter, gevoelens, relatie)
2. Estheticisme (= schoonheidsleer): kunst moet mooi zijn (symmetrie in kunst)
3. Classicisme: weergeven taferelen klassieke oudheid en mythologie  

De geboorte van Venus (Botticelli)

Niet realistisch: anatomie, perspectief en historische juistheid

Giotto di Bondone: de bezwering van christus

Kenmerken literatuur

3 kenmerken:

- Classicisme

- Estheticisme

- Realisme

Classicisme

Translatio (vertalen van klassieke teksten)

- beginnend schrijver

- vertaling van klassieke teksten

Imitatio

- gevorderd schrijver

- een eigen stuk volgens klassiek stramien

Aemulatio

- de ware meester

- toevoeging van christelijke elementen

Epigram / puntdicht

Estheticisme

 - Kunst moest ook mooi zijn. Dat was in de 

     Middeleeuwen nog niet zo.

-   ter lering ende vermaek

-  Strenge regelgeving voor literatuur

-  Taal moest verfijnd en elegant zijn

-   De vorm van een literair werk was belangrijk

Realisme

1. Zo getrouw mogelijke weergave van de werkelijkheid 
2. Personages gedragen zich als echte mensen met menselijke karaktertrekken

Taal

Hollandse dialect groeide uit tot de standaardtaal (±1700)

Grote invloed: De Statenbijbel (1637)

§13: Bredero

(1585-1618)

Gerbrand Adriansz. Bredero

• Realisme: Amsterdam, alledaags taalgebruik
• Rederijkerskamer: D'Eglantier

Schreef:

• Toneelstukken (kluchten): Spaansen Brabander Jerolimo
  
• Gedichten (Boertig, amoureus en aandachtig groot liedboek, 1622)
  

§14: P.C. Hooft

1581-1647

Pieter Cornelisz. Hooft

• Vnl. sonnetten, liefdespoëzie
• Classicisme: Latijnse zinsconstructies
• Ook purisme: neologismen, archaïsmen
• Rederijker (D'Eglantier), Muiderslot
• Nederlandse Historiën (1642)
  
• Warenar
  

Warenar

• Aemulatio: bewerking van Aulularia van Plautus

• Speaking names

• Warenar
  
• Ritsaert
• Rijckert
  

Warenar

- 1617 anoniem in première

- bewerking van Aulularia (= het spel van de pot)

- dialogen zijn erg levendig (hulp van Bredero en Coster?)

- proloog tussen Mildheid en Gierigheid

- nieuw: Amsterdamse taal en actualiteit, levensechte figuren

Blijspel

- 3 of 5 bedrijven

- eenheid van tijd, plaats en handeling 

- een toneelstuk met een goede afloop

- hoofdpersoon maakt zich schuldig aan een ondeugd

- doel: lachen en leren

§16 Constantijn Huygens

Constantijn Huygens

• Homo universalis
• Diplomatieke dienst
• Korenbloemen 
• Epigrammen
• Ingewikkelde en moeilijke versvormen

§17 Joost van den Vondel

(1587-1679)

Joost van den Vondel

• Geboren in Keulen, vluchtte naar Amsterdam
  
• Op latere leeftijd: studie naar klassieke cultuur (±1623), katholicisme (±1640)
• Schreef veelal over de actualiteit (Van Oldenbarnevelt)
  
• Koopman in Amsterdam
  
• 't Wit Lavendel
  

Genres

• Hekeldicht: gedicht waarin iets aangevallen wordt (politiek, religie)
  
• Klaagzang: klaaggedicht, vaak over persoonlijke omstandigheden (Constantijntje)
• Tragedie: klassiek toneelstuk van de ondergang van een hoogeplaatst persoon (later meer!)