Grammatica - woordsoorten - De Brug

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Wat gaan we vandaag doen?

- Herhalen grammatica - woordsoorten van vorig jaar.

- Korte uitleg.

- Zelf aan de slag met de opdrachten.

Lesdoel

Aan het einde van de les weet je de woordsoorten die je vorig jaar hebt geleerd. Je kunt de woordsoorten herkennen en benoemen. 

Grammatica woordsoorten - blz. 246

Elke zin is opgebouwd uit woorden. Deze woorden kun je indelen in woordsoorten. 

De woordsoorten die je vorig jaar hebt geleerd zijn:

- bepaald en onbepaald lidwoord

- zelfstandig naamwoord

- bijvoeglijk naamwoord

- zelfstandig werkwoord en hulpwerkwoord

Grammatica woordsoorten - blz. 246

De woordsoorten die je vorig jaar hebt geleerd zijn:

- aanwijzend en vragend voornaamwoord

- voorzetsel

- bijwoord

Zelfstandig naamwoord blz. 246

Is een woord voor een mens, plant, dier, ding of gevoel.

Voor de meeste zelfstandig naamwoorden kun je de, het of een zetten.

De meeste zelfstandig naamwoorden kan je in het meervoud zetten.

De meeste zelfstandige naamwoorden kun je ook verkleinen.

Er zijn concrete en abstracte zelfstandig naamwoorden. (concreet kun je aanraken, abstract kun je niet aanraken of bestaat niet: een elfje)

Eigennamen (namen van personen, steden, landen etc.) zijn ook zelfstandig naamwoorden. Je kunt er echter niet altijd een lidwoord voor zetten en ze ook niet verkleinen of in het meervoud het zetten. 

Vb. De uitgever van dit boek is niet in Den Haag gevestigd.

Zelfstandig naamwoord (zn) blz. 246

Is een woord voor een mens, plant, dier, ding of gevoel.

Er zijn concrete en abstracte zelfstandig naamwoorden. (Concreet kun je aanraken, abstract kun je niet aanraken of bestaat niet: vb. een elfje)

Eigennamen (namen van personen, steden, landen etc.) zijn ook zelfstandig naamwoorden. Je kunt er echter niet altijd een lidwoord voor zetten en ze ook niet verkleinen of in het meervoud het zetten. 

Vb. De uitgever van dit boek is niet in Den Haag gevestigd.

Bepaald (blw) en onbepaald lidwoord (olw) blz. 246

Er zijn drie lidwoorden: de, het en een. Ze staan meestal voor een zelfstandig naamwoord.

‘De’ en ‘het’ zijn een bepaald lidwoord.

‘Een‘ is een onbepaald lidwoord.

LET OP: ‘één’ als het cijfer 1 = een bepaald hoofdtelwoord

Vb. Een van deze jongens ken ik van school.

Bepaald (blw) en onbepaald lidwoord (olw) blz. 246

LET OP: ‘het’ kan ook een persoonlijk voornaamwoord zijn. 

 Vb. Het regent al de hele week.

Zelf aan de slag met opdracht 1 - blz. 246

Maak opdracht 1 op blz. 246. Neem het schema over en vul per regel in wat het zn (zelfstandignaamwoord, zn-eigen naam, blw (bepaald lidwoord) en olw (onbepaald lidwoord) is. 

Na 5 min. bespreken we de opdracht klassikaal. 

Ben je klaar? Lees dan alvast de theorie over het bijvoeglijk naamwoord op blz. 247. 

Antwoorden opdracht 1 - blz. 246

Bijvoeglijk naamwoord (bn) blz. 247

Een bijvoeglijk naamwoord geeft een eigenschap of kenmerk van een zelfstandig naamwoord. Een bijvoeglijk naamwoord staat vaak direct voor of achter het zelfstandig naamwoord. 

Vb. Dat is een mooi gebouw.

Maar het bijvoeglijk naamwoord kan er ook achter staan.

Vb. Dat gebouw is mooi.

Bijvoeglijk naamwoord (bn) blz. 247

Het bijvoeglijk naamwoord heeft vaak een vorm met en zonder ‘e’.

Vb. Een spannend boek / Het spannende boek. Je schrijft het bn zo kort mogelijk!

Let op! De stoffelijk bijvoeglijke naamwoorden die je met een ‘n’ schrijft.

Vb. De houten kist, het ijzeren zwaard.

Bijvoeglijk naamwoord (bn) blz. 247

Een bijvoeglijke naamwoorden (behalve de stoffelijk bijvoeglijke naamwoorden) kennen vaak de trappen van vergelijking.

Vb. Stellende trap:           spannend

 Vergrotende trap:           spannende

 Overtreffende trap:        spannendst

(Stoffelijk) bijvoeglijk naamwoord - blz. 247

Een bijzondere vorm van het bijvoeglijk naamwoord is het stoffelijk bijvoeglijk naamwoord. Dit geeft aan van welk materiaal een voorwerp is gemaakt. Meestal eindigen stoffelijke bijvoeglijk naamwoorden op -en. 

Vb. De houten kist, het ijzeren zwaard.

Bijvoeglijke naamwoorden (bv) gemaakt van een werkwoord.

Van werkwoorden kun je bijvoeglijke naamwoorden maken. 

Je gebruikt daarvoor het voltooid deelwoord. Voltooid deelwoorden die eindigen op -en, veranderen niet als je ze als bijvoeglijk naamwoord gebruikt.

Vb. Het kussende paar, het gekuste meisje, een gebroken hart.

Zelf aan de slag met opdracht 2 - blz. 247

Maak opdracht 2 op blz. 247. 

Noteer de bijvoeglijke naamwoorden en onderstreep de 

stoffelijk bijvoeglijke naamwoorden.

Ben je klaar? Lees dan alvast de theorie over het zelfstandig werkwoord en het hulpwerkwoord onderaan blz. 247.

Antwoorden opdracht 2 - blz. 247

Opdracht 2 

1 prachtige, antieke, betonnen

2 vies, rotte, plastic

3 wollen, oude 

4 kleine, slim

5 gele, zwarte

6 aluminium, dure, prachtig

Zelfstandig werkwoord (zww) blz. 247

Het zelfstandig werkwoord is het werkwoord dat de handeling in de zin aangeeft. Een zelfstandig werkwoord kan in zijn eentje als persoonsvorm het werkwoordelijk gezegde vormen. Een zelfstandig werkwoord geeft aan wat er ‘gebeurt’ of wat iemand ‘doet’.

Zelfstandig werkwoord (zww) blz. 247

In een zin met een werkwoordelijk gezegde dat uit meer werkwoorden bestaat, staat het zelfstandig werkwoord vaak achterin de zin. De overige werkwoorden zijn dan hulpwerk-woorden. De persoonsvorm is bij meerdere werkwoorden in ieder geval altijd het hulpwerkwoord.Vb. Ze zwemt.

 Hij heeft (hww) zijn diploma behaald (zww).

 Het regent (zww) nu de hele week al.

 Het heeft (hww) deze hele week geregend (zww).

In een zin met een werkwoordelijk gezegde staat dus altijd een zelfstandig werkwoord.

Hulpwerkwoord (hww) blz. 247

Een hulpwerkwoord kan alleen in combinatie met een zelfstandig werkwoord of een koppelwerkwoord het gezegde vormen. Er moet dus meer dan één werkwoord in de zin staan. Een hulpwerkwoord voegt betekenis toe aan een ander werkwoord in de zin en kan dus niet zelfstandig voorkomen. Als er twee of meer werkwoorden in de zin staan, is de persoonsvorm altijd het hulpwerkwoord.
Vb. Hij heeft (hww) zijn diploma behaald (zww).

        Hij wordt (hww) door zijn moeder opgebeld (zww).

        De jongens zijn (hww) gaan zwemmen (zww).

Zelf aan de slag met opdracht 3 - blz. 248

Maak opdracht 3 op blz. 248. 

Noteer de werkwoorden in de zin en noteer of het een 

zelfstandig werkwoord (zww) of een hulpwerkwoord (hww) is.

Ben je klaar? Lees dan alvast de theorie over het aanwijzende en vragend voornaamwoord op blz. 248.

Antwoorden opdracht 3 - blz. 248

1 produceert = zww 

2 ga = hww 

beleven = zww

3 moet = hww 

gevolgd = zww 

hebben = hww

Antwoorden opdracht 3 - blz. 248

4 zal = hww 

worden = hww 

gepresenteerd = zww

5 hadden = hww 

gemaakt = zww

6 scoorde = zww

Aanwijzend (aanw vnw) voornaamwoord blz. 248

Een aanwijzend voornaamwoord wijst een mens, dier of ding aan: deze, die, dit, dat, zulke, zo’n, dergelijke, zelf, hetzelfde, dezelfde.

Vb. Ik vind dat een leuk bankje.Dat heeft die man op z’n geweten.

Het aanwijzend voornaamwoord kan in plaats van een lidwoord voor een zelfstandig naamwoord staan.

Vb. De broek van Arjan is kapot. Deze/die broek is kapot.

Aanwijzend (aanw vnw) voornaamwoord blz. 248

LET OP: Woorden die een plaats of richting aangeven (daar, daarheen, daarover enz.) zijn geen aanw.vnw maar bijwoorden! 

Het aanwijzend voornaamwoord kan ook zelfstandig voorkomen in een zin. Je kunt er dan een zelfstandig naamwoord achter zetten.

Vb. Die tekening is erg mooi, maar ik vind deze (tekening) veel mooier.

‘Dat’ en ‘die’ zijn alleen aanwijzend als je ze kunt vervangen door ‘dit’ en ‘deze’.

Vragend voornaamwoord (vr. vnw) blz. 248

Een vragend voornaamwoord vraagt naar een persoon, een zaak of een bepaling van die persoon of zaak: wie, wat, welke, wat voor (een).

Vb. Welk hoofdstuk moeten we kennen voor de toets? Van wie is die map?

Let op: ‘Wie’ en ‘wat’ zijn geen vragend voornaamwoord als ze terugwijzen naar een eerder genoemd woord.

Vb. Die leuke jongen van wie ik de bloemen kreeg is een vriend van mijn broer. (Wie is dan een betrekkelijk voornaamwoord).

Zelf aan de slag met opdracht 4 - blz. 248

Maak opdracht 4 op blz. 248. 

Noteer de aanwijzende en de vragende voornaamwoorden 

en zet er aanw. vnw of vr. vnw. achter. 

Ben je klaar? Lees dan alvast de theorie over voorzetsels op blz. 249.

Antwoorden opdracht 4 - blz. 248

1 hetzelfde = aanw.vnw

2 Wie = vr.vnw 

zo’n = aanw.vnw 

deze = aanw.vnw 

3 Wat = vr.vnw 

zulke = aanw.vnw 

Antwoorden opdracht 4 - blz. 248

4 Dergelijke = aanw.vnw 

5 zelf = aanw.vnw 

dit = aanw.vnw 

6 welke = vr.vnw 

dat = aanw.vnw 

die = aanw.vnw 

Voorzetsels (vz) blz. 249

Een voorzetsel vind je door één van de volgende woordgroepen aan te vullen: ‘… de kamer’, ‘… het feest’ of ‘… het bureau’. Het geeft vaak een plaats, tijd, reden of oorzaak aan.

Voorbeelden:

in, van, tijdens, tegen, achter, naast, langs, wegens, te. Denk aan de kast! 

Soms lukt dat niet goed. Bijvoorbeeld bij het voorzetsel ‘te’.

Voorzetsels (vz) blz. 249

Let op de scheidbaar samengestelde werkwoorden. 

Als daarvan het ‘voorzetsel’ gescheiden wordt van het werkwoord is het geen voorzetsel maar behoort het tot het werkwoord.

Vb. Hij belde mij op. -> werkwoord: opbellen

 Hij stapte over op perron 5. -> werkwoord: overstappen

Zelf aan de slag met opdracht 5 - blz. 249

Maak opdracht 5 op blz. 249. 

Noteer de voorzetsels in de zin.

Ben je klaar? Lees dan alvast de theorie over bijwoorden onderaan op blz. 249.

Antwoorden opdracht 5 - blz. 249

1 in, naar 

2 over 

Let op: aan hoort bij het werkwoord aantreffen en is dus geen voorzetsel.

3 van, met

4 Na , op 

5 tijdens           
Let op: af hoort bij het werkwoord afkeuren en is dus geen voorzetsel.

6 uit, voor, volgens 

Bijwoorden (bw) blz. 249

Een bijwoord geeft meestal extra informatie over:

- Een werkwoord 

 vb. Karin praat zacht.

- Een ander bijwoord

 vb. De auto reed erg hard.

- Een bijvoeglijk naamwoord 

 vb. Tanja heeft een erg mooie kaart gemaakt.

Bijwoorden (bw) blz. 249

Verder zijn er bijwoorden van:

- Plaats: hier, er, daar, ergens, nergens, waar

- Tijd: nu, soms, plotseling, ’s morgens, gauw, wanneer

- Zekerheid: absoluut, ongetwijfeld, vast, echt

- Ontkenning: niet, nooit, geenszins

- Andere bijwoorden zijn: hoe, wel, toch, ook, nog, immers,

  nauwelijks

Zelf aan de slag met opdracht 6 - blz. 249

Maak opdracht 6 op blz. 249. 

Noteer de bijwoorden uit de zin.

Antwoorden opdracht 6 - blz. 249

1 ongetwijfeld, binnenkort 

2 lang, uiterst 

3 zorgvuldig 

4 Wanneer, hier 

5 gisteravond, zeer 

6 zojuist, direct