Reageren op seksueel gedrag van kinderen met het Vlaggensysteem

• Pedagogiek
• HBO
• Studiejaar 3

Reageren op seksueel gedrag van kinderen met het Vlaggensysteem

Cijfers over grensoverschrijding

Twee op de drie meisjes (66 procent) en 3 op de 10 jongens (29 procent) van 13 tot en met 24 jaar zegt in 2023 weleens slachtoffer geweest te zijn van een vorm van seksuele grensoverschrijding. Hierbij gaat het om alle vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag, zowel fysiek als verbaal.

(NJI, 2024).

https://www.nji.nl/cijfers/seksueel-overschrijdend-gedrag#:~:text=Twee%20op%20de%20drie%20meisjes,gedrag%2C%20zowel%20fysiek%20als%20verbaal

Welke vragen hebben leerlingen onder de 12 jaar zoal?

Sommige kinderen hebben al verkering. Moet ik daarom ‘ja’ zeggen als iemand mij vraagt?

• Er is een meisje dat steeds aan mij zit, maar ik wil dit eigenlijk niet, wat kan ik doen?

Het vlaggensysteem

Het Vlaggensysteem stimuleert gezond seksueel gedrag en draagt bij aan het voorkómen en terugdringen van seksueel grensoverschrijdend gedrag onder kinderen en jongeren. Het biedt professionele opvoeders handvatten om seksueel gedrag adequaat te beoordelen, het bespreekbaar te maken en om gepast te reageren.

Hoe?

Het Vlaggensysteem helpt je om tot een goed overwogen reactie te komen na het toepassen van 6 criteria op een concrete situatie. Dat vormt een tegengewicht tegen emotioneel of paniekerig reageren, of tegen onverschilligheid.

6 criteria

De zes criteria van het Vlaggensysteem helpen je seksueel gedrag te duiden: is het gedrag gezond of grensoverschrijdend? 

De criteria zijn: toestemming (1), vrijwilligheid (2), gelijkwaardigheid (3), leeftijds- of ontwikkelingsadequaat (4), contextadequaat (5) en impact (6).

Praktijkervaringen & literatuur leiden tot 6 criteria!

• De eerste 3 criteria: 1) wederzijdse toestemming, 2) vrijwilligheid en 3) gelijkwaardigheid geven vooral invulling aan het juridische begrip toestemming!  (het is niet gegarandeerd een succes als aan deze 3 criteria is voldaan, maar de kans op schade wordt er wel door beperkt)

• De laatste 3 criteria (4) gepast voor leeftijd/ontwikkeling 5) passend bij de context/situatie en 6) impact zijn onderdelen van ‘sociaal wenselijk en aanvaardbaar gedrag’

Praktijkervaringen & literatuur leiden tot 6 criteria!

www.bing.com

Toestemming: Zo simpel als thee

www.sensoa.be

normatieve lijst

Groen gedrag

• duidelijke wederzijdse toestemming
  
• geen enkele vorm van dwang of druk
  
• beide partijen zijn gelijkwaardig
  
• het gedrag bij leeftijdsgenoten wordt geobserveerd
  
• het gedrag is niet aanstootgevend (voor anderen)
  
• het gedrag is niet schadelijk

Geel gedrag

• geen duidelijke wederzijdse toestemming
  
• lichte vorm van dwang of druk is
  
• lichte ongelijkwaardigheid
• het gedrag is niet helemaal leeftijdsadequaat
• het gedrag is licht aanstootgevend, mogelijk zelfbeschadigend

Geel gedrag is vrij “normaal” in de ontwikkeling van gezond seksueel gedrag, want grenzen verkennen en uitdagen hoort nu eenmaal bij de ontwikkeling

Rood gedrag

• duidelijk geen wederzijdse toestemming
  
• gebruik van manipulatie, chantage of macht
  
• grote ongelijkwaardigheid
  
• niet leeftijdsadequaat
  
• beledigend of kwetsend
  
• veroorzaakt fysieke, emotionele of psychologische schade

Zwart gedrag

• volstrekt geen wederzijdse toestemming
  
• afgedwongen met dreigementen, agressie of geweld
• grote ongelijkwaardigheid
  
• niet leeftijdsadequaat
  
• zwaar aanstootgevend voor anderen
  
• veroorzaakt zware fysieke, emotionele of psychologische schade

www.sensoa.be

Pedagogische reacties

www.sensoa.be

reactiewijzer (kort)

MAW

Grensoverschrijding op één van de criteria voldoende

Mate van grensoverschrijding bepaalt de kleur:

Herhaald gedrag -> donkerdere kleur

Urgentie vanaf Rood

Seksueel misbruik: rood/zwart

Methodische aanpak

1. Wat heb je gezien? Let ook op non-verbale elementen. Eerst wat je ziet, dan pas de tekst.
2. Wie doet wat? Wie beoordelen we? Steller/Initiator
3. Wat beoordeel je precies?
   
4. Wat vind je van het voorval?
   
5. Duiden: criteria stuk voor stuk doorlopen & scoren. Score per criterium (+, +/-, -, --) Beargumenteer per criterium.
6. Beoordelen: professioneel wegen -> kleur Vlag                                                                                   Wegen mate van ernst                                                                                                                               Handelen:
7. Hoe reageer je (letterlijk formuleren)

• Jongen van 10 zet druk op meisje om hem te pijpen

We beoordelen hier het gedrag van de jongen:

Is er wederzijdse toestemming?

Niet oké

Zij stemt niet toe.

Is er vrijwilligheid?

Niet oké

Hij oefent druk uit.

Is er gelijkwaardigheid?

Oké

Ze zijn even oud.

Past het gedrag bij de leeftijd en ontwikkeling?

Niet oké

Het vragen van orale seks is niet gepast voor een 10-jarige.

Kan het gedrag in deze omgeving en context?

Niet van toepassing

Wat is de impact?

Niet oké

Dit gedrag is schadelijk voor haar, maar kan ook voor hem gevolgen hebben.

Hoe kan je reageren?

Tegenover de jongen:

‘Ik heb gehoord dat je een meisje hebt gedwongen tot seksuele handelingen. Wat ging er in je om? Het is oké om interesse te hebben in seks, maar iemand dwingen tot seksuele handelingen kan absoluut niet. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat dit niet opnieuw gebeurt, wat spreken we hierover af?’

Tegenover het meisje:

Doe een eerste gesprek met het meisje en bekijk welke nazorg nodig is. ‘Die jongen dwong je om seksuele handelingen te stellen, hoe voelde jij je daarbij? Wat betekent dat voor jou? Het is oké om met seks bezig te zijn, maar iemand dwingen kan absoluut niet. We maken hierover afspraken met de jongen zodat dit niet meer gebeurt. Wat heb jij nog nodig om je beter te voelen?’

Tips voor de begeleider:

Begrens het gedrag van de jongen, maak duidelijke afspraken en verhoog het toezicht. Zoek samen met de jongen naar gepaste manieren om de interesse in seksualiteit te uiten.

• Jongen roept 'ga weg' naar meisje dat hem toekijkt terwijl hij plast

We kennen een vlag toe op basis van de score op onderstaande criteria.

We beoordelen hier het gedrag van het meisje:

Is er wederzijdse toestemming?

Niet oké

Het is duidelijk dat de jongen het vervelend vindt dat het meisje kijkt.

Is er vrijwilligheid?

Oké

Niemand staat onder druk of dwang.

Is er gelijkwaardigheid?

Oké

Ze hebben dezelfde leeftijd en ontwikkeling.

Past het gedrag bij de leeftijd en ontwikkeling?

Oké

Kleuters zijn nieuwsgierig naar het lichaam van anderen en experimenteren met het tonen van en kijken naar elkaars lichaam.

Kan het gedrag in deze omgeving en context?

Oké

In een toilet is er normaal gezien genoeg privacy.

Wat is de impact?

Niet helemaal oké

De jongen kan zich ongemakkelijk voelen. Het meisje kan hierdoor berispt worden.

Hoe kan je reageren?

Tegenover het meisje

‘Ik heb gehoord dat je hebt toegekeken hoe die jongen plaste. Het is oké dat je nieuwsgierig bent naar het lichaam van de jongen, maar als hij aangeeft dat hij dit niet leuk vindt, moet je ermee stoppen.’

Tips voor de begeleider:

Kleuters zijn nieuwsgierig naar elkaar. Dit gedrag past in hun seksuele ontwikkeling. Het is wel belangrijk dat kleuters leren om eigen grenzen aan te geven en die van anderen te respecteren.

We kennen een vlag toe op basis van de score op onderstaande criteria.

We beoordelen hier het gedrag van het meisje:

Is er wederzijdse toestemming?

Niet oké

Het is duidelijk dat de jongen het vervelend vindt dat het meisje kijkt.

Is er vrijwilligheid?

Oké

Niemand staat onder druk of dwang.

Is er gelijkwaardigheid?

Oké

Ze hebben dezelfde leeftijd en ontwikkeling.

Past het gedrag bij de leeftijd en ontwikkeling?

Oké

Kleuters zijn nieuwsgierig naar het lichaam van anderen en experimenteren met het tonen van en kijken naar elkaars lichaam.

Kan het gedrag in deze omgeving en context?

Oké

In een toilet is er normaal gezien genoeg privacy.

Wat is de impact?

Niet helemaal oké

De jongen kan zich ongemakkelijk voelen. Het meisje kan hierdoor berispt worden.

Hoe kan je reageren?

Tegenover het meisje

‘Ik heb gehoord dat je hebt toegekeken hoe die jongen plaste. Het is oké dat je nieuwsgierig bent naar het lichaam van de jongen, maar als hij aangeeft dat hij dit niet leuk vindt, moet je ermee stoppen.’

Tips voor de begeleider:

Kleuters zijn nieuwsgierig naar elkaar. Dit gedrag past in hun seksuele ontwikkeling. Het is wel belangrijk dat kleuters leren om eigen grenzen aan te geven en die van anderen te respecteren.

We beoordelen hier het gedrag van het meisje:

Is er wederzijdse toestemming?

Oké

Er zijn geen aanwijzingen dat hij het vervelend vindt dat zij kijkt.

Is er vrijwilligheid?

Oké

Niemand staat onder druk of dwang.

Is er gelijkwaardigheid?

Oké

Ze zijn evenwaardig in leeftijd en ontwikkeling.

Past het gedrag bij de leeftijd en ontwikkeling?

Oké

Kleuters zijn nieuwsgierig naar het lichaam van anderen en experimenteren met het tonen van en kijken naar elkaars lichaam.

Kan het gedrag in deze omgeving en context?

Oké

Ze zijn met twee in de badkamer of het toilet. De situatie is voldoende privé.

Wat is de impact?

Oké

Er zijn geen negatieve gevolgen voor beiden.

Hoe kan je reageren?

Tegenover het meisje:

‘Ik heb gehoord dat je hebt toegekeken hoe die jongen plaste. Vond je dat interessant? Het is oké dat je nieuwsgierig bent naar het lichaam van jongens. Als de jongen heeft gezegd dat je mag kijken, mag je toekijken hoe hij plast.’

Tegenover de jongen:

‘Het meisje kijkt toe hoe jij plast. Hoe voel jij je daarbij? Als je dat oké vindt, is er geen probleem dat zij toekijkt.’

Tips voor de begeleider:

Als het gedrag een groene vlag krijgt is er geen reactie nodig. Als je reageert, kan het een positieve reactie zijn. Kleuters zijn nieuwsgierig naar elkaars lichaam. Dit gedrag hoort thuis in hun normale ontwikkeling.

• Een meisje van 10 jaar zit op de schoot van een volwassen man. Hij streelt haar borstjes en ze vindt het best leuk.

We beoordelen hier het gedrag van de volwassene:

Is er wederzijdse toestemming?

Niet oké

Uit haar lichaamstaal kan je afleiden dat zij instemt. Maar door haar leeftijd en ontwikkelingsfase kan ze geen werkelijke toestemming geven. Ze lacht, maar ze heeft er geen idee van wat er kan gebeuren en wat de gevolgen kunnen zijn.

Is er vrijwilligheid?

Niet oké

Er is automatisch sprake van druk doordat er een groot leeftijdsverschil is tussen haar en de volwassene.

Is er gelijkwaardigheid?

Niet oké

Er is een grote ongelijkwaardigheid tussen beide partijen omwille van het leeftijdsverschil. Er kan dus ook geen sprake zijn van vrijwilligheid en toestemming.

Past het gedrag bij de leeftijd en ontwikkeling?

Niet van toepassing

Kan het gedrag in deze omgeving en context?

Niet van toepassing

Wat is de impact?

Niet oké

Dit gedrag kan ernstige negatieve gevolgen hebben voor beiden.

Hoe kan je reageren?

Tegenover de volwassene:

‘Ik heb gehoord dat je dat meisje op de schoot genomen hebt en haar borstjes gestreeld hebt. Het kan oké zijn dat het meisje op je schoot zit, maar je kan een meisje niet zomaar aanraken aan haar borstjes, ook niet als ze dit leuk lijkt te vinden. Er is een ongelijkwaardige situatie omwille van jullie leeftijd en je verantwoordelijkheid. Jij bent verantwoordelijk om de grenzen te bewaken. Dit mag niet opnieuw gebeuren. Wat spreken we hierover af? Het is mogelijk dat er een klacht tegen je wordt ingediend.’

Tegenover het meisje:

Doe een eerste gesprek met het meisje. Bekijk welke nazorg nodig is. ‘Ik heb gehoord dat die man je borstjes gestreeld heeft. Het is oké om op de schoot te zitten als je dat leuk vindt, maar die man mag je borstjes niet aanraken. Die man is immers veel ouder dan jij. We zullen hem dat ook vertellen en zorgen dat dit niet nog eens gebeurt. Je kan ook aangifte doen bij de politie. Wil je hier verder met iemand over spreken?’

Tips voor de begeleider:

Als het gedrag een zwarte vlag krijgt, is het belangrijk om, naast een goede interne opvolging van het incident (bijvoorbeeld maatregelen treffen), ook te bekijken welke externe partijen betrokken moeten worden (bijvoorbeeld politie). Vergeet zeker niet in te zetten op de nazorg voor het slachtoffer en diens omgeving.

seksuelevorming.nl

Situatieschetsen school

opleidingen.sensoa.be

Online cursus vlaggensysteem Sensoa (ongeveer een uur).