7.3 Het verhaal van fossielen + 7.4 dl1

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

7.3 Het verhaal van de fossielen

Deze les:

- 7.3 Het verhaal van fossielen

- Opdrachten 7.3

- 7.4 dl1 Bouwstenen van het leven

Leerdoelen 7.3 

- Je beschrijft hoe fossielen ontstaan.

- Je beschrijft hoe ouderdomsbepaling van fossielen tot stand komt.

- Je legt uit wat convergente en divergente evolutie is.

Hoe ontstaan fossielen?

- Verstening

- Verdroging

- Kou

- Lage pH

- Zuurstofgebrek

- Opsluiten in barnsteen

Fossielen ontstaan door remming afbraak door micro-organismen (reducenten), bijv door:

Oorzaken Fossilisatie

Verstening:

- Organische stoffen in harde delen zoals skelet, schelp of tanden worden vervangen door mineralen en verstenen onder druk (zand/slik of op de bodem rivier/zee) 

- Of er ontstaat een afdruk in steen. 

Oorzaken Fossilisatie

Verdroging:

- in een droge omgeving kunnen micro-organismen die voor afbraak zorgen niet leven.

Oorzaken Fossilisatie

Bevriezing:

- Net als een lage vochtigheid, zorgt kou voor conservering. Er vindt geen/nauwelijks afbraak plaats, gevolg: bevroren fossielen

Oorzaken Fossilisatie

Verzuring:

- lage pH en zuurstofgebrek: ook ongunstige omstandigheden voor micro-organismen wat afbraak voorkomt. Gevolg: Veenlijken

Oorzaken Fossilisatie

Barnsteen:

- Opsluiten in barnsteen: steen afkomstig van hars van naaldbomen. Vooral fossiele insecten en kleine dieren.

Onderzoek

Uit fossielen kunnen onderzoekers allerlei informatie halen over het uitgestorven dier:

- Wat een dier at (-> in welke omgeving het leefde)

- Hoe zag het skelet er uit en waar zaten de spieren (-> hoe bewoog het dier zich voort)

- Uiterlijk (veren/ huid/ schubben) (-> welke kleur hadden de veren? met microscoop)

Zet stappen in de verstening van een fossiel in juiste volgorde:
I Mineralen vervangen botten
II Reducenten verteren het dode dier
III Een laag sediment sluit het dode dier luchtdicht af
IV Het fossiel versteent

1. II-III-I-IV
2. II-I-III-IV
3. III-II-I-IV
4. I-III-I-IV

Wat is geen fossiel?

1. Een pootafdruk van een dino in versteende modder
2. Schelp van een schelpdier met dikke laag kalk
3. Een eierschaal van een kip
4. Versteend bot van een mens

Welk organisme heeft de grootste kans te fossiliseren?

1. Een kwal in open zee
2. Een kwal vlak langs de kust
3. Een vis in open zee
4. Een vis vlak langs de kust

Van de meeste dieren zijn geen fossiele resten te vinden, waarom?

Onderzoek ouderdom

Fossielen in oude aardlaag: hoe oud is die laag?

Hoe oud zijn de fossielen die je daar vindt?

Aan de hand van gidsfossielen.

Bijvoorbeeld Trilobieten leefden 521 tot 250 miljoen jaar geleden. Verschillende soorten in verschillende periodes. Te gebruiken voor ouderdomsbepaling aardlaag. 

                                  -> relatieve ouderdomsbepaling

Onderzoek ouderdom

Hoe oud is het echt? -> Absolute ouderdomsbepaling

Met behulp van isotopen. Isotopen zijn verschillende versies van een element met een verschillende atoommassa (gewicht).

Doordat sommige isotopen radioactief zijn vervallen ze en verdwijnen ze.

De halveringstijd is de tijd die het kost om de helft van de radioactieve atomen te laten vervallen.

Hoe bepaal je de leeftijd van een fossiel?

Lezen “Relatieve en absolute ouderdomsbepaling"

Onderzoek ouderdom

Bijvoorbeeld koolstof. Dit element komt in de natuur in verschillende vormen voor: ¹²C (veel) en ¹⁴C (heel weinig). 

14C is radioactief. Dit betekent dat het niet stabiel is en langzaam vervalt van 14C naar 14N (stabiel stikstof) waarbij straling vrijkomt.

Zolang een organisme leeft blijft de verhouding tussen 12C en 14C gelijk. Zodra het organisme sterft wordt de hoeveelheid 14C steeds minder en de verhouding tussen 12C en 14C verandert dus. Meet je de verhouding, dan kun je de ouderdom van een organisme vaststellen.

De halveringstijd van ¹⁴C is ongeveer 5700 jaar.

Let op!

De absolute dateringsmethode klopt alleen onder bepaalde voorwaarden!

Stel, dat de halveringstijd geen constante is, welke consequentie heeft dat dan?

Stel, dat het radioactief element weglekt uit een aardlaag, meet je dan een te hoge of een te lage ouderdom?

En wat als het dochterelement weglekt uit de aardlaag?

Hoe bepaal je verwantschap?

- Overeenkomsten in lichaamsbouw

- Embryonale ontwikkeling

- DNA

www.iflscience.com

Opdrachten 7.3

- Maken 7.3 opdr. 18 t/m 24

Nog vragen over huiswerk?

7.4 Evolutie in ontwikkeling

Leerdoelen 7.4 dl1

- Je beschrijft theorieën over het ontstaan van de bouwstenen voor leven.

De evolutie van antibiotica resistentie

Als een antibioticum regelmatig tegen een bacterie wordt gebruikt, kan die bacterie 'resistent' worden. De bacterie is dan niet meer gevoelig voor het antibioticum. Wanneer je een infectie krijgt met zo'n resistente bacterie, helpen de antibiotica niet meer.

Leg uit hoe antibiotica resistentie ontstaat. Benoem de drie stappen van evolutie!

Lees 7.4 

"Bouwstenen van het leven"

04:03

Wat was de onderzoeksvraag voor het experiment van Miller en Urey?

06:01

Wat toont het Miller-Urey experiment aan?

Huiswerk

- Maken 7.3 opdr. 18 t/m 24

- Maken 7.4 opdr. 27 + 28