Klas 2TH Erfelijkheid en evolutie

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 2

Basisstof 3 Variatie in genotype

Leerdoelen :

• Je moet kunnen omschrijven dat variatie in genotypen ontstaat door geslachtelijke voorplanting en mutaties. 
  
• Je moet kunnen beschrijven hoe kanker ontstaat.

Erfelijke eigenschappen (DNA) liggen in chromosomen

Wat zijn chromosomen?

Karyogram man

Genen 

Een gen bevat een erfelijke eigenschap.

Op een chromsoom liggen heel veel genen (enkelvoud = gen)

Ieder gen heb je twee keer:

*  een keer gehad van je moeder

*  een keer gehad van je vader

Samen bepalen de twee genen hoe je eruit ziet voor die eigenschap

Genotype en fenotype

Genotype = de genen (erfelijke eigenschappen) die je van je ouders krijgt

Fenotype = hoe je eruit ziet. 

Dit kan anders zijn dan je genotype, veroorzaakt door het milieu (= je omgeving)

Genotype + Milieu --> Fenotype

genotype

fenotype

chromosomen en genen  

• 46 chromosomen 
• Een gen is een stukje chromosoom met 1 erfelijke eigenschap 
• Een chromosoom heeft heel veel genen 

Een chromosomenpaar heeft elk gen (= erfelijke eigenschap) 2 x.

Bijvoorbeeld twee keer het gen voor groene ogen.

Stel chromosoompaar nr. 1 bevat het gen dat iets vertelt over haarkleur.

Het chromosoom van vader gekregen heeft een gen voor bruin haar.

Het chromosoom van moeder gekregen heeft het gen voor rood haar.

We noemen dit:  twee ongelijke genen.

Zijn beide genen hetzelfde:  twee gelijke genen.

Vader

Moeder

genenpaar haarvorm

gelijke genen:

bovenste en middelste plaatjes

 ongelijke genen:

onderste plaatje

Leguit 

lichaamscel man

Je ziet hier 1 paar chromosomen. In werkelijkheid zijn er 23 paar chromosomen.

1

lichaamscel vrouw

Je ziet hier 1 paar chromosomen. In werkelijkheid zijn er 23 paar chromosomen.

2

man

Van elk chromosomenpaar komt er 1 chromosoom in een geslachtscel van een man (zaadcel).

3

vrouw

Van elk chromosomenpaar komt er 1 chromosoom in de geslachtscel van de vrouw (eicel).

4

Bevruchting

Mogelijke combinaties van chromosomen vanuit de zaadcel en eicel.

In het voorbeeld wordt 1 chromosomen-paar gesplitst.

In werkelijkheid wordt elk chromosomenpaar gesplitst en ontstaan er in zowel de zaadcel en de eicel 23 chromosomen. Na de bevruchting zijn er 46 chromosomen in de moedercel. De moedercel deelt in dochtercellen met ook in elke dochtercel 46 chromosomen. Moeder- en dochtercellen zijn identiek (precies gelijk).

5

Je ziet hier bijvoorbeeld het 12e chromosomenpaar (het kan ook een ander paar zijn)

Nieuwe genotypen in de nakomelingen (variatie in genotypen) ontstaan door: 

• geslachtelijke voortplanting 
  
•  mutatie = een plotselinge verandering van het genotype.

 Mutant =  een organisme waarbij een mutatie in het fenotype te zien is. 

Mutaties komen vaker voor als je blootstaat aan mutagene invloeden:  

– straling (bijv. radioactieve straling, röntgenstraling of ultraviolette straling in zonlicht) 

 – bepaalde chemische stoffen (bijv. stoffen in sigarettenrook, asbest).

Kanker

Ergens in het lichaam gaat een cel zich ongeremd delen

Oorzaak: mutaties in de cel

Ontstaan gezwel die de bouw van

de weefsels verstoort

Kanker

Als cellen een gezwel vormen, wordt dit een tumor genoemd.

Als cellen ook niet bij elkaar blijven (weefsel) dan spreek je van uitzaaiing.

Oorzaken mutaties

Fouten tijdens DNA-replicatie

Virussen, bacterien en schimmels

DNA-schade door invloeden van buitenaf: Radioactieve-/röntgen-/ultraviolette straling en chemische stoffen (= mutagene stoffen)

kanker (carcinogene stoffen)

Zie studiewijzer

Basisstof 4 De evolutietheorie 

 

Leerdoel: 

Je moet kunnen beschrijven wat de evolutietheorie inhoudt.

Charles Darwin

1809-1882

Natuurlijke selectie

Soorten die beter aangepast zijn aan de

omgeving zullen een grotere overlevingskans

hebben.

Voorbeeld van natuurlijke selectie

(survival of the fittest)

van evolutie

Natuurlijke selectie is noodzakelijk voor evolutie

1. Waar
2. Niet waar

Mutaties zijn niet noodzakelijk voor evolutie

1. Waar
2. Niet waar

Waarvan spreken we als het gaat om het sterkste dier overleeft?

1. Isolatie
2. Natuurlijke selectie
3. Kunstmatige selectie

Hoe noem je het proces dat ervoor zorgt dat organismen van dezelfde soort steeds meer van elkaar gaan verschillen?

1. evolutie
2. evolutietheorie
3. isolatie
4. dat bestaat niet

1. Vul de tekst aan.

geloven dat de

afstammen van andere

Zo'n langzame

noemen we 

................................

..........................

....................

..................

................

ontwikkeling

diersoorten

evolutie

biologen

mensen

Maken huiswerk bs 5.4