Marktgedrag (2e) H3. Oligopolie

• Economie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Week 3 (vanaf 13 januari 2025)

Hoofdstuk 3. Oligopolie

• terugblik vorige les (monopolistische concurrentie)
• opdracht 2.8, 2.20 en 2.21 klassikaal bespreken
• leerdoelen
• instructie (oligopolie)
• maakwerk: opdracht 3.1 t/m 3.5, 3.8, 3.9, 3.13 en

       meerkeuze 3.15 t/m 3.19

Terugblik vorige les

Op een markt van monopolistische concurrentie heeft de aanbieder enige invloed op de prijs.

De prijs (P = GO) loopt daarom niet horizontaal (zoals bij volkomen concurrentie), maar dalend en is gelijk aan de prijsafzetlijn.

 

De aanbieder kan de prijs verlagen om meer te verkopen. De MO is daarbij niet meer gelijk aan GO, maar de helft van de helling!

GO is niet MO

Als ik meer ga verkopen, ga ik mijn prijs (GO) verlagen. De extra opbrengst (MO) van een extra product wordt dus lager dan de prijs, want deze prijsverlaging geldt ook voor de producten die eerder tegen een hogere prijs zijn verkocht.

= GO

TO is bergparabool

De TO lijn is bij monopolistische concurrentie niet meer stijgend (zoals bij volkomen concurrentie), maar een bergparabool.

Eerst stijgt de omzet als de prijs daalt omdat de afzet relatief meer toeneemt dan de prijs daalt (elastisch).

Als de prijs verder daalt, neemt de afzet toe maar daalt de omzet, omdat de prijzen sneller dalen dan dat de afzet stijgt (inelastisch).

= GO

Maximale omzet

Doelstelling maximale omzet (TO) = korte termijn doelstelling om zoveel mogelijk te verkopen om zoveel mogelijk marktaandeel te verkrijgen, of een concurrent uit de markt te drukken.

Maximale omzet als MO = 0!

Zolang MO > 0, zal de TO stijgen bij extra productie. Als M0 < 0, dan zal de TO dalen bij extra productie.

= GO

Maximale winst

Doelstelling maximale winst = lange termijn doelstelling. Door onderscheidende kenmerken (heterogeen product) kan de aanbieder P > MK vragen.

Maximale winst als MO = MK!

Zolang MO > MK, zal de TW stijgen bij extra productie. Als M0 < MK, dan zal de TW dalen bij extra productie.

= GO

TO en MO

Gegeven de prijsafzet-functie: qv = -2p + 10 (zie vraag-functie in de grafiek)

 

Wat is dan de TO-functie?

• eerst de p vrijmaken: p = -0,5q + 5
• TO = p x q
• TO = (-0,5q + 5) x q = -0,5q2 + 5q

Wat is dan de MO-functie?

• MO = afgeleide van TO
• MO = -q + 5

= GO

Opdracht 2.8

Opdracht 2.20

Opdracht 2.21

43. De verschillen tussen de marktvorm monopolistische concurrentie en die van volkomen concurrentie zijn ... . Er kunnen meerdere antwoorden goed zijn.

1. vrije toe- en uittreding
2. transparantie
3. het aantal aanbieders
4. heterogene in plaats van homogene producten

45. I. Een bedrijf op de markt van monopolistische concurrentie heeft marktmacht.
II. Een bedrijf op de markt van monopolistische concurrentie heeft te maken met een relatief horizontale prijsafzetlijn.
Welke bewering(en) is/zijn juist?

1. Beide zijn juist
2. I is juist en II is onjuist
3. I is onjuist en II is juist
4. Beide zijn onjuist

61. Op de consumentenmarkt voor mobiele telefoons is de onderneming Phony bv een van de vele aanbieders.
Phony bv biedt op deze markt een mobiele telefoon aan onder de naam Phony-X. De prijsafzetlijn luidt: P = -10q + 180.

1. MO = -10q + 180
2. MO = -20q + 180
3. MO = -5q + 180
4. MO = -0,1P + 18

Leerdoelen H3. Oligopolie

• Ik kan de 15 begrippen op pagina 46 omschrijven (zie ook LWEO).
• Ik kan kenmerken en voorbeelden noemen van markten van oligopolie.
  
• Ik kan onderscheid maken tussen een homogeen en een heterogeen oligopolie.
• Ik kan aantonen op welke wijze producenten streven naar maximale winst bij oligopolie en dit grafisch en rekenkundig onderbouwen.
• Ik kan een gevangenendilemma herkennen en beschrijven.
• Ik kan met behulp van de speltheorie bepalen of zelfbinding geloofwaardig is.
• Ik kan een Nash-evenwicht in een speltheoretische situatie achterhalen.
• Ik kan een (herhaald) simultaan spel onderscheiden van een sequentieel spel.
• Ik kan met behulp van een spelboom vaststellen welke keuze de spelers maken.
• Ik kan de afruil tussen binding en flexibiliteit beschrijven bij kartelvorming.

Marktvormen

                        Hoofdstuk 1                                Hoofdstuk 2              Hoofdstuk 3               Hoofdstuk 4

Marktvormen

Oligopolie

Oligopolie

Kenmerken Oligopolie:

• beperkt aantal aanbieders (4 grootsten 70% van de markt)
• toetredingsbarrières (schaalvoordelen en verzonken kosten)
• heterogeen (supermarkt) en homogeen (benzinepomp)
• hoe heterogener (productdifferentiatie) hoe minder transparant
• prijszetter (heeft redelijk veel invloed op de prijs)
• stilzwijgende prijsafspraken (kartel is verboden!)
• speltheorie, dominante strategie, Nash-evenwicht en zelfbinding
  
• (herhaald) simultaan spel (speltheorie) en sequentieel spel (spelboom)

Schaalvoordelen

• kostenvoordelen productie grote schaal
• (hoge) constante kosten verdelen over meer producten
• mobiele telefonie: zendmasten en netwerk
• kan alleen worden terugverdiend met heel veel klanten
• hoe meer klanten, hoe lager de gemiddelde constante kosten
• gebrek aan schaalgrootte is voor nieuwkomers een probleem!

Verzonken kosten

Invloed op de prijs

• Oligopolie heeft meer invloed op de prijs van Monopolistische Concurrentie
• dat komt voor de toetredingsbarrières
• Oligopolie is daarmee prijszetter en heeft de neiging tot stilzwijgende prijsafspraken (kartels zijn verboden!)
• er zijn homogene (benzinepomp) en heterogene (supermarkt) Oligopolies
• bij heterogene Oligopolies meer invloed op de prijs door productdifferentiatie (liever geen prijzenoorlog)

Oligopolisten reageren op elkaar 

De keuze van de één beïnvloedt het resultaat van de ander, omdat ze maar met een kleine groep aanbieders zijn.

• speltheorie
• aanbieder is geneigd zijn prijs te verlagen om

       op korte termijn zijn winst te verhogen ten koste van

       de ander (dominante strategie)

• dit leidt ertoe dat beide hun prijs zullen verlagen:

       nash-evenwicht is suboptimaal (slechte voor beide)

        dit leidt tot prijzenoorlog

• oplossing: geloofwaardige zelfbinding, maar kartelafspraak mag niet!
  

Tit for Tat (lik op stuk)

Indien het spel meerdere keren wordt herhaald, zal dat invloed hebben op de strategie (keuze) van de spelers.

• een speler kan dan kiezen voor een coöperatieve strategie en afhankelijk van de keuze van de ander (wel of niet samenwerken) hierop reageren.
  
• als de ander ook kiest voor samenwerken

       zal de 1e speler dit in de volgende ronde herhalen

• kiest de tegenspeler voor een niet-coöperatieve houding,

       dan zal de andere speler dit beantwoorden met een

       niet-coöperatieve strategie

• in een volgende ronde kun je dus reageren op de keuze

       van de ander!

Sequentieel of simultaan spel

Sequentieel (na elkaar beslissen):

                                                                                          Simultaan (tegelijk beslissen):

Aan de slag!

• wat: opdracht 3.4 (pagina 33)
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
• tijd: 10 minuten
• uitkomst: zo ver mogelijk
• klaar: ga verder met opdracht 3.5

Opdracht 3.4

84. I. Op een oligopolistische markt zijn de uitgaven aan marketing relatief hoog.
II. Op een oligopolistische markt zijn er hoge toetredingsbarrières.

Welke bewering(en) is/zijn juist?

1. Beide zijn juist
2. I is juist en II is onjuist
3. I is onjuist en II is juist
4. Beide zijn onjuist

85. I. Schaalvoordelen betekent dat de kosten per product dalen bij een grotere productieomvang.
II. Schaalvoordelen hebben alleen betrekking op constante kosten.

Welke bewering(en) is/zijn juist?

1. Beide zijn juist
2. I is juist en II is onjuist
3. I is onjuist en II is juist
4. Beide zijn onjuist

86. I. Concurrentie tussen oligopolistische bedrijven bevordert innovatie.
II. Hoge toetredingsbarrières beperken de innovatiedrang.

Welke bewering(en) is/zijn juist?

1. Beide zijn juist
2. I is juist en II is onjuist
3. I is onjuist en II is juist
4. Beide zijn onjuist

88. Oligopolisten concurreren bij voorkeur niet door ... .

1. fusie
2. marketing
3. productdifferentiatie
4. prijsdaling

89. Gegeven de collectieve vraagfunctie Qv = -80P + 1000.
(dus P = GO = -0,0125Q + 12,5 en MO = -0,025Q + 12,5)
Op deze markt zijn 2 aanbieders actief, die hun gezamenlijke omzet zo groot mogelijk willen maken.

Bij welke prijs bereiken zij dit doel?

1. € 12,50
2. € 7,50
3. € 6,25
4. € 5

90. Gegeven de collectieve vraagfunctie Qv = -40P + 200.
(dus P = GO = -0,025Q + 5 en MO = -0,05Q + 5)
Op deze markt zijn 2 aanbieders actief die hun gezamenlijke omzet zo groot mogelijk willen maken.
Aanbieder A heeft dan een marktaandeel van 60% van de omzet.
Hoe groot is de omzet van aanbieder B?

1. € 100
2. € 150
3. € 200
4. € 250

91. I. Bij een heterogeen oligopolie hebben aanbieders meer invloed op de prijs dan bij een homogeen oligopolie.
II. Bij een homogeen duopolie hanteren beide bedrijven dezelfde prijs voor het product.

Welke bewering(en) is/zijn juist?

1. Beide zijn juist
2. I is juist en II is onjuist
3. I is onjuist en II is juist
4. Beide zijn onjuist

105. Is er sprake van een dominante strategie?

1. nee
2. ja, alleen voor Akzo
3. ja, alleen voor Dupont
4. ja, voor beiden

Wat is het Nash-evenwicht?

1. 700; 700
2. 300; 1.000
3. 1.000; 300
4. 400; 400

106. Is er sprake van een gevangenendilemma?

1. ja
2. nee

135. Wanneer verschillende bedrijven gaan samenwerken om de concurrentie op de markt te beperken, dan heet dat een ...

1. monopolie
2. oligopolie
3. fusie
4. kartel

136. Als een spelsituatie wordt weergegeven in een spelboom (beslisboom) dan kiezen de spelers

1. simultaan
2. sequentieel

137. Twee grote bergingsbedrijven krijgen samen meer dan 60% van de Europese orders. Beide bedrijven hanteren verschillende tarieven voor hun diensten.

Om welke marktvorm gaat het hier?

1. monopolie
2. heterogeen oligopolie
3. monopolistische concurrente
4. homogeen oligopolie

146. Bij welke marktvorm kan men een marktleider aantreffen?

1. volkomen concurrentie
2. monopolistische concurrente
3. monopolie
4. oligopolie

149. Kartelvorming kan optreden op de volgende marktvorm:

1. volkomen concurrentie
2. monopolistische concurrente
3. monopolie
4. oligopolie

Maakwerk deze week

• wat: opdracht 3.1 t/m 3.5, 3.8, 3.9 en 3.13
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
• tijd: tot 1 minuut voor einde les
• uitkomst: zo ver mogelijk
• klaar: ga verder met meerkeuze 3.15 t/m 3.19