Marktgedrag (2e) H4. Monopolie

• Economie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Week 4 (vanaf 22 januari 2025)

Hoofdstuk 4. Monopolie

• terugblik vorige les (oligopolie)
• opdracht 3.4 klassikaal bespreken
• leerdoelen
• instructie (monopolie)
• maakwerk: opdracht 4.2, 4.3, 4.5, 4.7, 4.9 t/m 4.15

Terugblik vorige les

Kenmerken Oligopolie:

• beperkt aantal aanbieders (4 grootsten 70% van de markt)
• toetredingsbarrières (schaalvoordelen en verzonken kosten)
• heterogeen (supermarkt) en homogeen (benzinepomp)
• hoe heterogener (productdifferentiatie) hoe minder transparant
• prijszetter (heeft redelijk veel invloed op de prijs)
• stilzwijgende prijsafspraken (kartel is verboden!)
• speltheorie, dominante strategie, Nash-evenwicht en zelfbinding
  
• (herhaald) simultaan spel (speltheorie) en sequentieel spel (spelboom)

Opdracht 3.4

84. I. Op een oligopolistische markt zijn de uitgaven aan marketing relatief hoog.
II. Op een oligopolistische markt zijn er hoge toetredingsbarrières.

Welke bewering(en) is/zijn juist?

1. Beide zijn juist
2. I is juist en II is onjuist
3. I is onjuist en II is juist
4. Beide zijn onjuist

85. I. Schaalvoordelen betekent dat de kosten per product dalen bij een grotere productieomvang.
II. Schaalvoordelen hebben alleen betrekking op constante kosten.

Welke bewering(en) is/zijn juist?

1. Beide zijn juist
2. I is juist en II is onjuist
3. I is onjuist en II is juist
4. Beide zijn onjuist

86. I. Concurrentie tussen oligopolistische bedrijven bevordert innovatie.
II. Hoge toetredingsbarrières beperken de innovatiedrang.

Welke bewering(en) is/zijn juist?

1. Beide zijn juist
2. I is juist en II is onjuist
3. I is onjuist en II is juist
4. Beide zijn onjuist

88. Oligopolisten concurreren bij voorkeur niet door ... .

1. fusie
2. marketing
3. productdifferentiatie
4. prijsdaling

89. Gegeven de collectieve vraagfunctie Qv = -80P + 1000.
(dus P = GO = -0,0125Q + 12,5 en MO = -0,025Q + 12,5)
Op deze markt zijn 2 aanbieders actief, die hun gezamenlijke omzet zo groot mogelijk willen maken.

Bij welke prijs bereiken zij dit doel?

1. € 12,50
2. € 7,50
3. € 6,25
4. € 5

90. Gegeven de collectieve vraagfunctie Qv = -40P + 200.
(dus P = GO = -0,025Q + 5 en MO = -0,05Q + 5)
Op deze markt zijn 2 aanbieders actief die hun gezamenlijke omzet zo groot mogelijk willen maken.
Aanbieder A heeft dan een marktaandeel van 60% van de omzet.
Hoe groot is de omzet van aanbieder B?

1. € 100
2. € 150
3. € 200
4. € 250

91. I. Bij een heterogeen oligopolie hebben aanbieders meer invloed op de prijs dan bij een homogeen oligopolie.
II. Bij een homogeen duopolie hanteren beide bedrijven dezelfde prijs voor het product.

Welke bewering(en) is/zijn juist?

1. Beide zijn juist
2. I is juist en II is onjuist
3. I is onjuist en II is juist
4. Beide zijn onjuist

105. Is er sprake van een dominante strategie?

1. nee
2. ja, alleen voor Akzo
3. ja, alleen voor Dupont
4. ja, voor beiden

Wat is het Nash-evenwicht?

1. 700; 700
2. 300; 1.000
3. 1.000; 300
4. 400; 400

106. Is er sprake van een gevangenendilemma?

1. ja
2. nee

135. Wanneer verschillende bedrijven gaan samenwerken om de concurrentie op de markt te beperken, dan heet dat een ...

1. monopolie
2. oligopolie
3. fusie
4. kartel

136. Als een spelsituatie wordt weergegeven in een spelboom (beslisboom) dan kiezen de spelers ...

1. simultaan
2. sequentieel

137. Twee grote bergingsbedrijven krijgen samen meer dan 60% van de Europese orders. Beide bedrijven hanteren verschillende tarieven voor hun diensten.

Om welke marktvorm gaat het hier?

1. monopolie
2. heterogeen oligopolie
3. monopolistische concurrente
4. homogeen oligopolie

146. Bij welke marktvorm kan men een marktleider aantreffen?

1. volkomen concurrentie
2. monopolistische concurrente
3. monopolie
4. oligopolie

149. Kartelvorming kan optreden op de volgende marktvorm:

1. volkomen concurrentie
2. monopolistische concurrente
3. monopolie
4. oligopolie

Leerdoelen H4. Monopolie

• Ik kan de 5 begrippen op pagina 57 omschrijven (zie ook LWEO).
• Ik kan voorbeelden noemen van markten van monopolie.
• Ik kan wettelijke en natuurlijke monopolies onderscheiden.
• Ik kan effecten beschrijven van octrooien (patenten) als tijdelijk, wettelijk monopolie.
• Ik kan de kenmerken, het gedrag en het marktresultaat van monopolie beschrijven.
• Ik kan de collectieve vraaglijn omschrijven tot de prijsafzetfunctie van een monopolist.
• Ik kan beschrijven hoe een monopolist door productdifferentiatie zijn resultaat kan verbeteren.
• Ik kan beredeneren dat het streven naar maximale winst als doelstelling van een onderneming niet altijd de meest gewenste doelstelling is.

Marktvormen

                        Hoofdstuk 1                                Hoofdstuk 2              Hoofdstuk 3               Hoofdstuk 4

Marktvormen

Oligopolie

Monopolie

Kenmerken Monopolie:

• één aanbieder
• toetredingsbarrières (schaalvoordelen en verzonken kosten)
• hoge transparantie
• prijszetter (heeft veel invloed op de prijs)
• veel macht (toezicht mededingingsautoriteit en zorgt voor meer concurrentie als dit kan)
  
• kijken naar collectieve vraaglijn voor betalingsbereidheid consument
  
• collectieve vraaglijn = individuele prijsafzetlijn

Monopolie

Vanaf 1940 was de telefonie in handen van de overheid.

                                                                  Na ontwikkelingen... was tot 2005 KPN de

                                                                  enige aanbieder van vaste telefonie in NL.

Nieuwe aanbieders

Na 2005 mochten andere aanbieders van telefonie tot de markt toetreden. Wat gebeurde er met de prijs van telefoonabonnementen?

• toename aanbod
• verschuiving aanbodlijn naar rechts
  
• daling prijs

Spoorwegen

Openbare diensten zoals de spoorwegen staan onder invloed van de overheid. Daarom zijn ze een monopolist.

De prijs van de kaartjes is redelijk, zodat het openbaar vervoer door de meeste mensen kan worden gebruikt.

Maar naast NS is er ook Arriva. Je kunt alleen niet per traject kiezen met welke vervoerder je reist!

Microsoft

Microsoft is een computer- en softwareproductiebedrijf. Het heeft een marktaandeel van meer dan 75% en is de marktleider en virtuele monopolist in de technische ruimte.

Er zijn dus wel concurrenten, maar Microsoft is veruit de grootste aanbieder.

Octrooi of patent

Het exclusieve recht op de commerciële exploitatie van een uitvinding.

Het alleenrecht duurt meestal 15 tot 20 jaar en wordt door de overheid verleend.

Waarom?

• hoge investeringskosten bij onderzoek naar medicijnen
• patent kan investering rendabel maken
• kritiek: leidt tot hoge prijzen

Soorten monopolies

• wettelijk monopolie: wettelijke basis (patent verleend door de overheid)
• natuurlijk monopolie: schaalvoordelen spelen zo’n grote rol dat er op de markt slechts plaats is voor één aanbieder

Voorbeeld:

Natuurlijk monopolie: onderneming die in een stad een netwerk van glasvezelkabels aanlegt voor een snellere internet verbinding.

Vaststelling prijs monopolist

De monopolist stelt zijn prijs vast o.b.v. de collectieve vraaglijn met als doel:

• maximale omzet: MO = 0 of
• maximale winst: MO = MK of
• kostendekking: GO = GTK (of TO = TK)

Vraag:

Waarom is deze collectieve vraaglijn (van alle consumenten

samen) gelijk aan de individuele prijsafzetlijn (vraaglijn)?

• vragers kunnen niet uitwijken naar andere aanbieders
• de monopolist verkoopt net zoveel als alle consumenten samen vragen
• de prijsafzetfunctie volgt uit de collectieve vraagfunctie: Qv = q en P = GO

Vaststelling prijs monopolist

Monopolie: MO ≠ GO (maar de helft daarvan)

• = maximale omzet
• (MO = 0)

• = maximale winst
• (MO = MK)
• = kostendekkend
• (TO = TK of GO = GTK)

Meer winst maken

Een monopolist kan meer winst maken door meer klanten te trekken met productdifferentiatie.

Voorbeeld:

• eerst een dure hardcover op de markt brengen
• later pas een goedkopere paperback of een e-book
• inspelen op de betalingsbereidheid van klanten

Aan de slag!

• wat: opdracht 4.2 en 4.3 (pagina 47)
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
• tijd: 10 minuten
• uitkomst: zo ver mogelijk
• klaar: ga verder met opdracht 4.5, 4.7, 4.9 t/m 4.15

Opdracht 4.2 (pagina 47)

Opdracht 4.3 (pagina 48)

De juiste volgorde van marktvormen naar macht van de aanbieder om de prijs te bepalen is ...

1. monopolie, monopolistische concurrentie, oligopolie, volkomen concurrentie
2. monopolie, volkomen concurrentie, oligopolie, monopolistische concurrentie
3. monopolistische concurrentie, monopolie, oligopolie, volkomen concurrentie
4. monopolie, oligopolie, monopolistische concurrentie, volkomen concurrentie

Een monopolist is actief op een markt waar de collectieve vraagfunctie naar een product luidt:
Qv = -20P + 1.200

Welke van onderstaande functies is de prijsafzetfunctie?

1. P = -1/20q2 + 60q
2. P = - 1/40q + 60
3. P = - 1/20q + 60
4. P = - 1/20q + 1.200

161. Van een monopolist is de prijsafzetfunctie P = -Q + 120 bekend en de GVK = -0,5Q + 80 met Q in 100 stuks per dag.

Bereken de winst bij een productie/afzet van 5.000 stuks.

1. € 20.000
2. € 75.000
3. € 275.000
4. € 325.000

162. Van een monopolist is de prijsafzetfunctie P = -Q + 120 bekend en de GVK = -0,5Q + 80 met Q in 100 stuks per dag.

Hoe luidt de marginale kostenfunctie (MK) van dit bedrijf?

1. MK = -Q + 80
2. MK = -0,25Q + 40
3. MK = -0,25Q +80
4. MK = -0,5Q+40

163. Van een monopolist is de prijsafzetfunctie P = -Q + 120 bekend en de GVK = -0,5Q + 80 met Q in 100 stuks per dag.

Hoe luidt de marginale opbrengstfunctie (MO) van dit bedrijf?

1. MO = -2Q + 120
2. MO = -2Q + 240
3. MO = -0,5Q +120
4. MO = -0,5Q+60

166. Het verloop van de prijsafzetlijn van een
monopolist die een primair product
aanbiedt, wordt het best weergegeven door:

1. lijn A
2. lijn B
3. lijn C
4. lijn D

171. Een monopolie dat ontstaat door het verkrijgen van een octrooi noemen we een ...

1. wettelijk monopolie
2. feitelijk monopolie
3. natuurlijk monopolie
4. patent

172. Een monopolie dat ontstaat door het verkrijgen van schaalvoordelen noemen we een ...

1. wettelijk monopolie
2. feitelijk monopolie
3. natuurlijk monopolie
4. patent

173. Kosten die niet kunnen worden terugverdiend als de productie wordt gestaakt en er geen andere gebruiksmogelijkheden zijn, noemen we ...

1. schaalvoordelen
2. toetredingsbarrières
3. vaste kosten
4. verzonken kosten

174. Wat is waar over wettelijke monopolies?

1. wettelijk monopolies hebben geen winstoogmerk
2. wettelijke monopolies zijn vaak gebaseerd op een octrooi/patent
3. bij wettelijke monopolies spelen schaalvoordelen geen rol
4. de gedane investeringen zijn verzonken kosten

175. Voor nieuwkomers op de markt is toetreding tot een monopolistische markt lastig als ...

(er kunnen meerdere antwoorden goed zijn)

1. de monopolist zijn producten onder de kostprijs verkoopt
2. de monopolist profiteert van schaalvoordelen
3. de monopolist verzonken kosten heeft
4. het product homogeen is

Maakwerk deze week

• wat: opdracht 4.2, 4.3, 4.5, 4.7, 4.9 t/m 4.15
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
• tijd: tot 1 minuut voor einde les
• uitkomst: zo ver mogelijk
• klaar: ga verder met meerkeuze 4.16 t/m 4.18

Opdracht 4.7

Opdracht 4.9 (pagina 53)