Les 7. Ethisch stappenplan: trolleyprobleem

• Mens & Maatschappij
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

G

N

I

E

K

K

I

W

T

N

O

E

L

E

R

O

M

ij

p

p

p

a

h

c

s

a

a

M

&

s

n

e

M

t

L

1

Waarden en normen hebben 

een belangrijke rol bij ...

1. Plichtethiek (Eén vinger omhoog)
2. Gevolgenethiek (Twee vingers omhoog)
3. Beide (Drie vingers omhoog)
4. Geen van beide (Vier vingers omhoog)

Je gaat om met een vriend die niet erg populair is. Je komt andere vrienden tegen die je uitnodigen om met ze om te gaan, maar ze willen niet dat je vriend komt.

1. Moreel dilemma (Eén vinger omhoog)
2. Dilemma (Twee vingers omhoog)

Je besluit om met de groep vrienden mee te gaan en de andere vriend achter te laten.

1. Gevolgethiek (Eén vinger omhoog)
2. Plichtethiek (Twee vingers omhoog)

Aan het eind

van de les ... 

kan ik het ethisch stappenplan gebruiken om tot een besluit te komen bij een moreel dilemma.

Ethisch 

STAPPENPLAN

Voorbeelden van complexe vraagstukken waarbij een stappenplan kan helpen om het overzicht te krijgen:

Moet je kernwapens weigeren in Nederland, terwijl je hiervan afhankelijk bent voor de veiligheid van het land?

Kan de overheid vaccinaties verplichten?

1. VERKENNEN

6. BESLUITEN

2. FORMULEREN

3. ANALYSEREN

4. AFWEGEN

5. INBRENGEN

Voorbeelden waarom een ethisch stappenplan nodig is om complexe vraagstukken te behandelen:

1. Moet je kernwapens weigeren in Nederland, terwijl je hiervan afhankelijk bent voor de veiligheid van het land?
2. Kan de overheid vaccinaties verplichten?

Stap 1. 

VERKENNEN

Wat ga je doen?

Breng in kaart wie bij het dilemma betrokken zijn en bepaal welke informatie over hen ontbreekt.

Doel: Krijg een zo compleet mogelijk beeld van de situatie door het verzamelen van de feiten.

Vraag: Welke informatie ontbreekt op dit moment om te kunnen beoordelen wat de situatie is?

Voorbeeld: "Hoeveel personen zijn bij de situatie betrokken?" Of: "Welke (individuele) belangen hebben zij?" Of: "Wat is hun functie (binnen de samenleving)?" En: "Wat is de leeftijd van de betrokkenen?" Etc.

Rol van de docent: De docent heeft bij het verkennen van het trolleyprobleem een antwoord op de vragen die de leerlingen niet zelf kunnen beantwoorden op basis van de afbeelding. Geen antwoord hebben op een vraag is ook mogelijk. Bij een ethisch dilemma kunnen feitelijke vragen in sommige gevallen ook onbeantwoord blijven.

Stap 2.

FORMULEREN

Wat ga je doen?

Formuleer het morele dilemma waarop jij aan het einde van het denkproces een antwoord wilt hebben. Zorg ervoor dat je gevolgen van de verschillende mogelijkheden in kaart brengt.

Doel: Formuleer een gesloten waarop het antwoord sturend is voor een zo goed mogelijke oplossing voor het ethische dilemma. 

Vraag: Welke vraag helpt mij om tot een zo goed mogelijke oplossing te komen voor het trolleyprobleem?

Voorbeeld: "Kan ik vanuit mijn eigen levensbeschouwing verantwoorden om niet te handelen en de trolley op hetzelfde spoor door te laten rijden, zodat niet één maar vijf mensen om het leven komen?" Of: "Kan ik het vanuit mijn eigen levensbeschouwing verantwoorden om bij de wissel weg te lopen en de trolley op hetzelfde spoor door te laten rijden, zodat niet één maar vijf mensen om het leven komen?" En: "Kan ik het vanuit mijn eigen levensbeschouwing verantwoorden om de trolley van spoor te laten veranderen, zodat niet vijf maar één mens om het leven komt?"

Rol van de docent: De docent ziet erop toe dat de vraag van de leerling zo nauwkeurig mogelijk wordt geformuleerd vanuit het perspectief van de leerling.

Stap 3.

ANALYSEREN

Wat ga je doen?

Breng van iedereen die bij het dilemma betrokken is in kaart welke belangen, waarden, normen en argumenten zij hebben.

Doel:

Vraag:

Voorbeeld:

Rol van de docent:

Stap 4.

AFWEGEN

Wat ga je doen?

Maak een afweging tussen de belangen, waarden en argumenten van de betrokkenen bij het dilemma. Maak daarbij gebruik van een of meerdere ethische stromingen. En verantwoord waarom het ene argument volgens jou zwaarder weegt dan het andere.

Doel:

Vraag:

Voorbeeld:

Rol van de docent:

Stap 5.

INBRENGEN

Wat ga je doen?

Voeg aan de afweging alternatieve oplossingen toe, die niet zijn ingebracht door de betrokkenen bij het ethische dilemma.

Doel:

Vraag:

Voorbeeld:

Rol van de docent:

Stap 6.

BESLUITEN

Wat ga je doen?

Besluit wat het best mogelijke antwoord is op jouw ethische vraag. Neem in dit besluit alle overwegingen mee, die tijdens het denkproces voorbij zijn gekomen.

Doel:

Vraag:

Voorbeeld:

Rol van de docent:

Aan het eind

van de les ... 

kan ik het ethisch stappenplan gebruiken om tot een besluit te komen bij een moreel dilemma.