Les (...). Ethische dilemma's (Gevolgenethiek en plichtethiek)

• Burgerschap
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

1

m

e

n

s

&

m

a

a

t

s

M

O

R

E

L

E

O

P

V

O

E

D

I

N

G

c

h

a

p

p

ij

Aan het eind 

van de les ...  

kan ik beide denkwijzen toepassen op een ethisch dilemma.

ken ik de denkwijze van de gevolgenethiek en plichtethiek.

kan ik met behulp van een stappenplan antwoord geven op een ethische vraag.

John Stuart Mill

GEVOLGENETHIEK

Hoofdgedachte

Zoek naar het grootste geluk voor de grootste groep mensen.

Voorbeeld

1. Negen personen uit jouw vriendengroep willen voetballen tijdens de pauze.
2. Eén vriend kan niet meedoen, omdat hij een gebroken been heeft.
3. Jij besluit om te gaan voetballen, want daar worden de meesten het gelukkigst van.

Immanuel Kant

PLICHTETHIEK

Hoofdgedachte

Behandel de ander, zoals je zelf ook behandeld wilt worden. En maak van die behandeling een norm die voor iedereen geldt.

Voorbeeld

1. Ik wil niet dat iemand tegen mij liegt.
2. Ik ga ervan uit dat de ander ook niet wil dat ik tegen hem lieg.
3. Je moet dus de waarheid spreken.

Opdracht

NIEUWE MOSKEE

Wat ga je doen?

Bedenk een oplossing voor het dilemma: moet de nieuwe moskee in Den Haag gebouwd worden?

1. Geef twee antwoorden op dezelfde vraag. Maak bij je eerste antwoord gebruik van de gevolgenethiek en bij het tweede antwoord van de plichtethiek.
2. Welk antwoord heeft jouw voorkeur? Motiveer je keuze. 

In Den Haag is een aanvraag ingediend voor de bouw van een nieuwe moskee. Aan de buurtbewoners van de plek waar de moskee moet komen is gevraagd om mee te denken. Uit de enquête is het volgende gebleken:

Voor de bouw van een nieuwe moskee: 14,7 %.
Tegen de bouw van een nieuwe moskee: 57,1 %.
Overige meningen: 28,2 %.

Ethisch 

STAPPENPLAN

Wat houdt het in?

1. VERKENNEN

6. BESLUITEN

2. FORMULEREN

3. ANALYSEREN

4. AFWEGEN

5. INBRENGEN

Stap 1. 

VERKENNEN

Wat ga je doen?

Breng in kaart wie bij het dilemma betrokken zijn en bepaal welke informatie over hen ontbreekt.

Doel: Krijg een zo compleet mogelijk beeld van de situatie door het verzamelen van de feiten.

Vraag: Welke informatie ontbreekt op dit moment om te kunnen beoordelen wat de situatie is?

Voorbeeld: "Hoeveel personen zijn bij de situatie betrokken?" Of: "Welke (individuele) belangen hebben zij?" Of: "Wat is hun functie (binnen de samenleving)?" En: "Wat is de leeftijd van de betrokkenen?" Etc.

Rol van de docent: De docent heeft bij het verkennen van het trolleyprobleem een antwoord op de vragen die de leerlingen niet zelf kunnen beantwoorden op basis van de afbeelding. Geen antwoord hebben op een vraag is ook mogelijk. Bij een ethisch dilemma kunnen feitelijke vragen in sommige gevallen ook onbeantwoord blijven.

Stap 2.

FORMULEREN

Wat ga je doen?

Formuleer de ethische vraag waarop jij aan het einde van het denkproces een antwoord wilt hebben om tot de best mogelijke oplossing voor het dilemma te komen.

Doel: Formuleer een gesloten waarop het antwoord sturend is voor een zo goed mogelijke oplossing voor het ethische dilemma. 

Vraag: Welke vraag helpt mij om tot een zo goed mogelijke oplossing te komen voor het trolleyprobleem?

Voorbeeld: "Kan ik vanuit mijn eigen levensbeschouwing verantwoorden om niet te handelen en de trolley op hetzelfde spoor door te laten rijden, zodat niet één maar vijf mensen om het leven komen?" Of: "Kan ik het vanuit mijn eigen levensbeschouwing verantwoorden om bij de wissel weg te lopen en de trolley op hetzelfde spoor door te laten rijden, zodat niet één maar vijf mensen om het leven komen?" En: "Kan ik het vanuit mijn eigen levensbeschouwing verantwoorden om de trolley van spoor te laten veranderen, zodat niet vijf maar één mens om het leven komt?"

Rol van de docent: De docent ziet erop toe dat de vraag van de leerling zo nauwkeurig mogelijk wordt geformuleerd vanuit het perspectief van de leerling.

Stap 3.

ANALYSEREN

Wat ga je doen?

Breng van iedereen die bij het dilemma betrokken is in kaart welke belangen, waarden, normen en argumenten zij hebben.

Doel:

Vraag:

Voorbeeld:

Rol van de docent:

Stap 4.

AFWEGEN

Wat ga je doen?

Maak een afweging tussen de belangen, waarden, normen en argumenten van de betrokkenen bij het dilemma. Maak daarbij gebruik van een of meerdere ethische stromingen. En verantwoord waarom het ene argument volgens jou zwaarder weegt dan het andere.

Doel:

Vraag:

Voorbeeld:

Rol van de docent:

Stap 5.

INBRENGEN

Wat ga je doen?

Voeg aan de afweging alternatieve oplossingen toe, die niet zijn ingebracht door de betrokkenen bij het ethische dilemma.

Doel:

Vraag:

Voorbeeld:

Rol van de docent:

Stap 6.

BESLUITEN

Wat ga je doen?

Besluit wat het best mogelijke antwoord is op jouw ethische vraag. Neem in dit besluit alle overwegingen mee, die tijdens het denkproces voorbij zijn gekomen.

Doel:

Vraag:

Voorbeeld:

Rol van de docent:

Opdracht

NIEUWE MOSKEE

Wat ga je doen?

Bekijk jouw eerste antwoord op het dilemma en maak daarna de onderstaande opdrachten.

1. Is jouw antwoord op het dilemma veranderd na gebruik van het stappenplan? Zo ja, leg uit welke stappen daaraan hebben bijgedragen. Zo niet, welke nieuwe inzichten heb je dankzij het stappenplan gekregen?
2. Welke onderdeel van het stappenplan vind jij het belangrijkst? Motiveer je antwoord.

In Den Haag is een aanvraag ingediend voor de bouw van een nieuwe moskee. Aan de buurtbewoners van de plek waar de moskee moet komen is gevraagd om mee te denken. Uit de enquête is het volgende gebleken:

Voor de bouw van een nieuwe moskee: 14,7 %.
Tegen de bouw van een nieuwe moskee: 57,1 %.
Overige meningen: 28,2 %.

Aan het eind 

van de les ...  

kan ik beide denkwijzen toepassen op een ethisch dilemma.

ken ik de denkwijze van de gevolgenethiek en plichtethiek.

kan ik met behulp van een stappenplan antwoord geven op een ethische vraag.

Waarden en normen hebben 

een belangrijke rol bij ...

1. Plichtethiek (Eén vinger omhoog)
2. Gevolgenethiek (Twee vingers omhoog)
3. Beide (Drie vingers omhoog)
4. Geen van beide (Vier vingers omhoog)

Opdracht

STANISLAV PETROV

Wat ga je doen?

Luister naar het verhaal van Stanislav Petrov en