Herhalingsles 1 - 1.1 en 1.2

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 2

Regenten en vorsten

1.1 De Gouden Eeuw

1.2 

Leerdoelen

In deze paragraaf leer je:

• hoe de economie bloeide in Nederland in de 17e eeuw
  
• hoe de steden groeiden
  
• hoe de landbouw werd uitgebreid

Kenmerkend aspect bij deze paragraaf:

ontstaan van handelskapitalisme en begin van een wereldeconomie

De Republiek bestond uit zeven gewesten

• Holland
• Zeeland
• Utrecht 
• Gelderland
• Overijsel
• Groningen
• Friesland

Brabant en Limburg generaliteitslanden

Drenthe mocht niet zelf beslissen

Flevoland bestond nog niet

Hoe wordt de Republiek rijk? 

• Nederland heeft niet heel veel producten/ grondstoffen

• Vooral veel zuivelproducten

• Oplossing: stapelplaats.

• Amsterdam wordt één grote marktplaats voor Europese producenten
• Nederland beleeft een gouden eeuw

Stapelmarkt

De schepen en handelsgoederen waren in het bezit van ondernemers.

Handelaren staken veel geld in bedrijven om nog meer winst te maken. Dat noemen we (handels)kapitalisme.

Kapitalisme: economisch systeem waarbij mensen geld steken in bedrijven om winst te maken

Handelskapitalisme: kapitalisme waarbij handelaren de leiding hadden in de economie

Nederland was het centrum van het internationale handelskapitalisme.

In beurzen dreven kooplieden handel.

Men hield rekening met concurrenten en maakte slim gebruik van de wet van vraag en aanbod.

Door de economische bloei was er veel werkgelegenheid in met name de steden. Die steden groeiden enorm. Zo ontstond in Amsterdam de grachtengordel.

Het meeste vervoer ging in Nederland via het water, daarom werden kanalen gegraven tussen de steden.

In de Gouden Eeuw komt 

er meer bevolking in de Republiek

Meer bevolking betekent ook:

• Meer ruimte nodig voor huizen, in bijvoorbeeld Amsterdam: uitbreiding met drie brede grachten met grote woonhuizen er langs

• Meer voedsel nodig: inpolderen en droogmaken van meren, zoals de Beemster en de Wormer (zorgt ook voor minder overstromingen)

Leg uit wat een stapelplaats is

Leg uit hoe bevolkingsgroei leidde tot inpoldering en het droogleggen van meren.

Leg uit wat werkgelegenheid met de groei van de steden te maken heeft.

Regenten en vorsten

1.2 Machthebbers in Europa

Leerdoelen

In deze paragraaf leer je:

• Hoe Nederland werd bestuurd
• Hoe de Franse koning heel machtig werd
  
• Hoe de Engelse koning minder machtig werd
  
• Met welke landen Nederland in oorlog was

Kenmerkende aspecten bij deze paragraaf:

Het streven van vorsten naar absolute macht

Burgerlijk bestuur en stedelijke cultuur in Nederland

De Tachtigjarige Oorlog

1568-1648

• De eerste fase wordt ook wel de Nederlandse Opstand (tegen Spanje) genoemd
• De, voornamelijk protestantse, Noordelijke Nederlanden gaan verder zonder de katholieke koning Filips II

Het eerste deel van de Nederlandse Opstand werd geleid door Willem van Oranje. Hij is een verre voorvader van onze huidige koning Willem-Alexander. In 1984 werd, 400 jaar na zijn dood, een herdenkingspostzegel uitgebracht.

Alleen verder...

• De Noordelijke Nederlanden hebben eerst nog geprobeerd een koning te vinden. Dat lukte niet. Daarom wordt besloten verder te gaan zónder koning, als de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
• Dit was uniek in de wereld: "Geen koning?! Wie beschermt je dan?!"

De Staten-Generaal

• Beslissingen die voor de hele Republiek belangrijk waren, werden genomen in de Staten-Generaal: de vergadering van alle gewestelijke staten bij elkaar


• De voorzitter van de Staten-Generaal was de raadspensionaris

Een andere belangrijke functie in de Republiek was de stadhouder. Dit waren sinds Willem van Oranje altijd de Prinsen van Oranje. In de Republiek werd dan ook zijn zoon Maurits de eerste stadhouder.

De stadhouder had hoge militaire functies: hij was kapitein-generaal van het leger en admiraal-generaal van de vloot.

Officieel was de stadhouder in dienst van de Staten-Generaal, maar wie de baas was, was niet altijd even duidelijk....

Een andere belangrijke functie in de Republiek was de stadhouder. Dit waren sinds Willem van Oranje altijd de Prinsen van Oranje. In de Republiek werd dan ook zijn zoon Maurits de eerste stadhouder.

De stadhouder had hoge militaire functies: hij was kapitein-generaal van het leger en admiraal-generaal van de vloot.

Officieel was de stadhouder in dienst van de Staten-Generaal, maar wie de baas was, was niet altijd even duidelijk....

Regenten

• In tegenstelling tot andere landen hadden de (rijke) burgers in de Republiek veel meer macht en invloed dan de adel.
• Veel van deze burgers waren enorm rijk geworden door de handel (in de steden)
• Deze groep rijke burgers noem je regenten.
• Bijna alle belangrijke banen waren in handen van de regenten.

Van vader op zoon

• Veel regentenfamilies probeerden de mooie banen in hun eigen of bevriende families te houden.
• Zo erfden kinderen al op jonge leeftijd titels of kregen ze voorrang bij banen op basis van hun achternaam.
• Toch was de machtigste man in de Republiek geen burger, maar een edelman. Dat was de stadhouder.  Hij was altijd een afstammeling van Willem van Oranje. 
• De stadhouder/ prins van Oranje was ook opperbevelhebber van het leger.

Gerard Bicker was een zoon van Andries Bicker, een van de machtigste koopmannen uit Amsterdam. Gerard had een goed leven. Hij hoefde dankzij de macht en rijkdom van zijn vader niet echt heel hard te werken. Hij zou zo'n 220 kilo hebben gewogen en werd in de volksmond ook wel "de dikke Bicker" genoemd.

Roemrijke revolutie

1688

Engelse koningen wilden ook zoveel macht.

Constante strijd om de macht.

Stadhouder Willem III verdreef zijn schoonvader James II : Glorious Revolution.

Willem III wordt koning van Engeland, maar belooft wel macht aan

het parlement.

Engeland en de Republiek worden bondgenoten tegen Frankrijk.

Ruzie tussen machtige mannen

• Raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt wilde bezuinigen op het leger. Prins Maurits wilde dat niet. 
• De ruzie loopt volledig uit de hand en in 1618 pleegde Maurits een staatsgreep en liet de raadspensionaris gevangen zetten.
• Een jaar later liet Maurits de raadspensionaris onthoofden.

De onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt in Den Haag.

De onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt in Den Haag.

Zonder stadhouder verder

1650-1672

• De stadhouder (Prins van Oranje) is de hoogste militaire baas in de Republiek
• Als stadhouder Willem II in 1650 plotseling overlijdt is zijn zoon nog niet eens geboren (pas acht dagen later)
• Sommige regenten zijn van mening dat er geen nieuwe stadhouder hoeft te komen: ze kunnen het wel alleen!

Johan de Witt werd in 1653 de nieuwe raadspensionaris. Tijdens een oorlog met Engeland liet hij een sterke vloot bouwen waarmee Michiel de Ruijter in 1667 de Engelsen versloeg.

De Witt was fel anti-stadhouder: "Vertrouw nooit een Oranje", had zijn vader ooit tegen hem gezegd.

Johan de Witt werd in 1653 de nieuwe raadspensionaris. Tijdens een oorlog met Engeland liet hij een sterke vloot bouwen waarmee Michiel de Ruijter in 1667 de Engelsen versloeg.

De Witt was fel anti-stadhouder: "Vertrouw nooit een Oranje", had zijn vader ooit tegen hem gezegd.

Het Rampjaar

1672

• In 1672 vielen de Engelsen, Fransen en Duitsers tegelijkertijd Nederland aan.
• Op zee wist De Ruijter de Engelsen tegen te houden, maar het landleger is te zwak. 
• Sommigen gaven De Witt de schuld: hij had ook het leger moeten versterken
• Samen met zijn broer Cornelis werd hij afgeslacht en opgehangen

Aan het einde van de middag drongen opgehitste, dronken en woedende schutters de gevangenis binnen en sleurden de broers naar buiten. Cornelis bezweek onder de slagen van geweerkolven. Johan werd door notaris Van Soenen met een piek in zijn gezicht gestoken. Daarna schoot luitenant-ter-zee Maerten van Valen hem van achteren met een pistool in zijn hoofd.

De lijken werden geheel ontkleed, op het Groene Zoodje aan de wipgalg ondersteboven opgehangen, opengereten en gecastreerd. Tenen, vingers, oren, neuzen, lippen en tongen werden afgesneden. De ingewanden werden uit de lichamen gehaald en volgens de ooggetuige en dichter-industrieel Joachim Oudaan deels door de omstanders opgegeten of aan honden te eten gegeven. Hendrick Verhoeff ging er prat op dat hij de harten uit de lichamen had gesneden, iets dat hij de magistraat – de ochtend van de moord – beloofd had te doen. Ze zijn nog jaren tentoongesteld geweest.

Aan het einde van de middag drongen opgehitste, dronken en woedende schutters de gevangenis binnen en sleurden de broers naar buiten. Cornelis bezweek onder de slagen van geweerkolven. Johan werd door notaris Van Soenen met een piek in zijn gezicht gestoken. Daarna schoot luitenant-ter-zee Maerten van Valen hem van achteren met een pistool in zijn hoofd.

De lijken werden geheel ontkleed, op het Groene Zoodje aan de wipgalg ondersteboven opgehangen, opengereten en gecastreerd. Tenen, vingers, oren, neuzen, lippen en tongen werden afgesneden. De ingewanden werden uit de lichamen gehaald en volgens de ooggetuige en dichter-industrieel Joachim Oudaan deels door de omstanders opgegeten of aan honden te eten gegeven. Hendrick Verhoeff ging er prat op dat hij de harten uit de lichamen had gesneden, iets dat hij de magistraat – de ochtend van de moord – beloofd had te doen. Ze zijn nog jaren tentoongesteld geweest.

Toch weer een stadhouder

1672

• Pas toen de gebieden rond Holland onder water werden gezet, gaven de Franse legers het op. De Duitsers hadden zich al teruggetrokken.
• De Republiek was gered, maar voor veel mensen was duidelijk geworden dat ze niet zonder stadhouder konden: Willem III volgde na 25 jaar zijn vader op.
• In 1689 werd hij koning van Engeland en vochten de Engelsen en Nederlanders samen tegen de Fransen.

Behalve stadhouder en Prins van Oranje, werd Willem III in 1688 ook Koning van Engeland! Daar heeft hij nog steeds de bijnaam King Billy.

Behalve stadhouder en Prins van Oranje, werd Willem III in 1688 ook Koning van Engeland! Daar heeft hij nog steeds de bijnaam King Billy.

Hoe ziet het bestuur in Frankrijk eruit?

Hoe ziet het bestuur in Engeland eruit?

Hoe ziet het bestuur in de Republiek eruit?

De meeste landen in Europa waren in de 17e eeuw een Republiek

1. Juist
2. Onjuist