fictie & poëzie les 6: kenmerken gedichten

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Nederlands
Fictie & poëzie

Les 6: kenmerken gedichten

VWO 3
 P1 2022-2023

Terugblik

Je kent nu verschillende kenmerken van gedichten:

• versregels 
• strofe
• binnenrijm, eindrijm,  en rijmschema's
  

Vooruitblik

Aan het eind van deze les ...

... herken je verschillende rijmschema's in de gedichten.

... kun je de rijmschema's in deze gedichten benoemen. 

... weet je wat halfrijm en volrijm is.

...weet je wat een enjambement is.

...weet je wat alliteratie is.

...weet je wat assonatie is.

Wat is een versregel?

Aan de slag!

Maak slide 6 t/m 10

1. Benoem het rijmschema per gedicht.
   
2. Noteer de letters voor de versregels

Mama, papa, blijf je thuis?
Er lopen dieven door het huis.
Er lopen dieven op de gang.
In het donker ben ik bang.
Door: Joke van Leeuwen

Het huis waar ik woon, heeft wel erg dunne muren
en we wonen te dicht op een kluit.
Dus een klein beetje herrie geeft ruzie met de buren
en zo'n ruzie maakt ook weer geluid.
Door: Willem Wilmink

Toen zij een meisje was van zeventien
Moest ze de hele middag erwtjes doppen
Op het balkon, ze wou de teil omschoppen
Ze was heel woest, ze kon geen erwt meer zien
Door: Annie M.G. Schmidt

Op het hoekje van de hooigracht
En van de Nieuwe Rijn
Daar zwoer hij, dat hij zijn leven lang
Mijn boezemvriend zou zijn.
Door: Piet Paaltjens

Meester Spicht zei tegen ons vandaag maar één ding leren
Ik heb een heel mooi lied gemaakt vanmorgen bij het scheren
Daarin staat hoe blij we moeten zijn en hoe we het waarderen
Ga naar de burgemeester toe en zing ter zijner ere.
Door: Harrie Geelen

0

gedicht

Versregels: regels van een gedicht

Strofen: de regels staan bij elkaar (alinea)

Refrein: een herhaalde strofe

Coupletten: strofe die één keer voorkomt 

 

strofevormen

Distichon is een strofe van twee versregels

Terzet is een strofe van drie versregels

Kwatrijn is een strofe van vier versregels

Het afbreken van een zin op een

niet-logische plek noemen we:

ENJAMBEMENT

Enjambement

Soms wordt een versregel op een opvallend punt afgebroken: op een
plaats waar in de zin juist geen pauze valt. De zin gaat dan door op de volgende regel. Dit noem je enjambement. 

Ik denk dat er ooit wel tijden

aanbreken waarin we vrienden

kunnen zijn.

Een dichter gebruikt enjambement om: 

• het laatste woord van de versregel – en soms ook het eerste woord
van de nieuwe versregel – meer nadruk te geven; 

• versregels van ongeveer gelijke lengte te schrijven;

• minder nadruk te leggen op eindrijm.

Waarom rijmen gedichten tegenwoordig niet?

Er zit vaak wel rijm in een gedicht, maar geen eindrijm.

Je hebt iemand nodig

stil en oprecht
Die als het erop aankomt
voor je bidt of voor je vecht

Eindrijm

Eindrijm

Eindrijm

HALFRIJM 2 soorten

Klinkers die hetzelfde zijn
(assonantie)

ZIET - RIEM

HALFRIJM

Medeklinkers die hetzelfde zijn

(alliteratie)

WILLIE WORTEL

Alliteratie / Assonantie

Alliteratie (beginrijm):
Groen - grom - griezel etc.
Assonantie (klinkerrijm):
Moeten - groenten - doe - vroeg - troep - schoen- moeder - groen - groeien

sonnet

• 14 regels: 2 kwatrijnen en 2 terzetten
  
• vast rijmschema: abba abba cdc dcd
• na 2 kwatrijnen wat inhoud betreft een wending bijv. tegenstelling of een conclusie
  

Liefdesgedicht van P.C. Hooft

Gezwinde grijsaard die op wakk’re wieken staag
de dunne lucht doorsnijdt, en zonder zeil te strijken
altijd vaart voor de wind, en ieder na laat kijken,
doodsvijand van de rust, die woelt bij nacht bij daag;

onachterhaalb’re Tijd, wiens hete honger graag
verslokt, verslindt, verteert al wat er sterk mag lijken,
en keert en wendt en stort staten en koninkrijken,
voor iedereen te snel: hoe valt gij mij zo traag?

Mijn lief, sinds ik u mis, verdrijf ik met mishagen
de schoorvoetige tijd, en tob de lange dagen
met arbeid avondwaards. Uw afzijn valt te bang

en mijn verlangen kan den Tijdgod niet bewegen,
maar ’t schijnt verlangen daar zijn naam van heeft gekregen,
dat ik de tijd, die ik verkorten wil, verlang.

P.C. Hooft (1581 – 1647)

Bibliofilie

Het oude boek dat jij al zó vaak hebt herlezen!
Geknakt, mismaakt, gebroken in gebruikte staat.
Ziedaar, het heeft ineens een sprankelend gelaat,
Het voelt weer zacht en oogt in fijnheid onvolprezen.

Dit dood gewaande boek, dit duister, treurig wezen,
Herrees – voor ingewijden geenszins wonderbaar:
Zij weten, Binder, magiër en kunstenaar,
Hoezeer je jouw sublieme kunde hebt bewezen.

Je neemt het boek, in al zijn prilheid, weer ter hand,
Alsof een eens beminde op je schoot belandt,
Dankzij een goede fee hermaagd teruggekeerd.

Je leest alsof je weer de stem der Muze hoort,
Voorheen welluidend, door de wrede tijd verweerd:
Wij worden door haar klaarheid andermaal bekoord.


Een ode aan het boek zoals alleen Verlaine dat kon. Mooi vertaald door Martin Hulseboom.

Aan de slag!

Lees het gedicht op slide 28 en maak daarna de vragen op slide 29 t/m 33

Leg in ongeveer vier zinnen uit welke kenmerken van gedichten je in het gedicht herkent. Let zowel op de vorm als op de inhoud van het gedicht.

'In dit gedicht komt geen beeldspraak voor: Leg uit of deze uitspraak juist of niet juist is.

Vertel in je eigen woorden in ongeveer drie zinnen waar het gedicht over gaat.

Leg de titel van het gedicht uit.

a. Verdeel zelf het gedicht op een logische manier in distichons en/of terzetten en/of kwatrijnen.
b. Wat is het effect van zo'n verdeling in strofen?

Aan de slag!

Lees de gedichten 'Woonplaats' en 'Op school stonden ze...'op slide 35 en 36

Maak daarna de vragen op slide 37 t/m 41

a Beargumenteer of het gedicht Woonplaats een sonnet is.
b Beargumenteer of het gedicht Op school stonden ze ... een sonnet is.

Wijs in Woonplaats een voorbeeld aan van binnenrijm, een voorbeeld van assonantie en een voorbeeld van alliteratie.

Over welk gevoel gaat het gedicht Woonplaats?

Waar draait het gedicht Op school stonden ze ... om?

Bedenk jouw eigen variant op het tweede kwatrijn. Je mag dit weergeven in een kwatrijn met of zonder strak rijmschema of ritme. Je mag jouw variant aanvullen met een zelfbedachte versie van de twee terzetten.

Opdrachten

Maak nu de opdrachten op de volgende slides: 43 t/m 51

Assonantie

Alliteratie

Broederliefde – Nightvision
Laat ze zien wat we zagen

Shit we vertragen

Achter de ramen net als vazen

Rij rij rij, maar mijn glazen zijn beslagen

Broederliefde – Niet meer terug

Armoede was vroeger

toen het zo begon

Roeien met de riemen

toen ik op de bodem stond

Kwam zoek en zag woede en ik overwon

Want je koestert als je moeilijk in die motion komt

0

Dit is een voorbeeld van een..

1. Overdrijving
2. Herhaling
3. Tegenstelling
4. Opsomming

Dit is een voorbeeld van een...

1. Understatement
2. Hyperbool
3. Eufemisme
4. Omgekeerde climax

Dit is een voorbeeld van een

1. Eufemisme
2. Vergelijking
3. Metafoor
4. Hyperbool

Dit is een voorbeeld van een..

1. Herhaling
2. Hyperbool
3. Opsomming
4. Vergelijking