11.5 De nieren (zelfstandig)

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

11.5 De nieren

Deze LessonUp bestaat uit twee delen: 

1. Anatomie nieren + vorming urine (blz. 106 t/m 110)
2. Tegenstroomprincipe + hormonale invloed (blz 110 + 111)

Deelconcepten 11.5

voorurine, nierschors, niermerg, nierschors, urineleider, urineblaas, urinebuis, nefronen, glomerulus, kapsel van Bowman, ultrafiltratie, gekronkelde nierbuisje, lis van Henle, verzamelbuisje, terugresorptie, colloïd osmotische waarde waterkanalen

Binastabellen 11.5

BINAS 85A Nieren

BINAS 85B Samenstelling bloedplasma en urine

BINAS 85C Niereenheid/ nefron

BINAS 85D Osmoregulatie

BINAS 89A Hormonen

Leerdoelen 11.5 deel 1

Je leert de anatomie van je nieren

Je leert hoe je nieren stoffen uitscheiden

Deze leerdoelen horen bij de tekst op pagina 106 t/m 110

Functie van de nieren

Uit het lichaam (bloed) verwijderen van afvalstoffen (zoals ureum), overtollige zouten, overtollig water en lichaamsvreemde stoffen (afbraakproducten van medicijnen).

Bouw van de nieren

In de buikholte, bloedtoevoer door de nierslagader (1L/min), afvoer door de nierader.

Urineleiders voeren

aangemaakte urine

af naar blaas

Blaas voert urine af

door de urinebuis/ plasbuis

Bouw van de nieren

Nier bestaat uit nierschors, 

niermerg en nierbekken.

Een functionele eenheid 

van een nier heet nefron

Bouw van de nieren

Je hebt in elke nier 1,3 miljoen

^nefronen.

^{Nefron begint in de schors,} 

^{lus naar het merg, terug naar}

^{de schors en dan richting} 

^nierbekken.

Glomerulus (bundel haarvaten) binnen een kapsel van Bowman

--> hierin ontstaat zo'n 180 L voorurine per dag, waarvan 99% weer terug naar het bloed gaat. 

biologiepagina.nl

biologiepagina.nl

Vormen van transport in nieren

Gefaciliteerd transport: via eiwitpoorten.

Passief: kost geen energie (ATP) = Diffusie en Osmose

Actief: kost energie (ATP)

Gefaciliteerd Cotransport

Bij cotransport gaan meerdere stoffen door dezelfde poort, gecombineerd.

Symport: stoffen gaan dezelfde kant op

Antiport: stoffen gaan tegengestelde kanten op

Passief transport 

Diffusie = transport met de concentratiegradiënt mee. 

Bij ionen ook in in de richting van tegengestelde lading. 

Actief transport

Transport van stoffen tegen een concentratiegradiënt in, kost energie (ATP)

Secundair actief transport

Wanneer het transport

afhankelijk is van een

investering van 

energie elders

(glucose) heet dit ook

wel secundair actief

transport.

Kapsel van Bowman/ glomerulus

Haarvaten in het kapsel van Bowman zijn sterk vertakt: glomerulus.

Haarvaten hebben poriën-> er kan in korte tijd veel bloedplasma door.

Extra hoge bloeddruk in de glomerulus door verschil diameter tussen aan- en afvoerend slagadertje 

--> ultrafiltratie

Kapsel van Bowman/ glomerulus

In het filtraat/ de voorurine zitten: water, glucose en andere voedingsstoffen, zouten, ureum, andere afvalstoffen.

Bloedcellen, bloedplaatjes, plasma-eiwitten, micellen blijven in het bloed.

Voorurine -> urine

In het filtraat/ de voorurine zitten: water, glucose, zouten, ureum, andere afvalstoffen.

1. Glucose, aminozuren, vitaminen en andere voedingsstoffen moet weer terug in de bloedbaan.

2. Water en zouten moeten deels weer terug in de bloedbaan.

3. Ureum en andere afvalstoffen moeten in de voorurine blijven.

4. Extra H+ ionen moeten naar de voorurine (om te voorkomen dat bloed te zuur wordt)

BINAS 85C

en blz. 108 bron 24

In het eerste gekronkelde nierbuisje vindt terugresorptie (reabsorptie) plaats. 

Actief transport:

glucose, aminozuren, vitamines, hormonen, K+, Na+ en Cl- ionen terug naar het bloed.

Passief transport

Door osmose volgt het water (in de richting van de hoogste concentratie stoffen/ colloïd osmotische druk)

80% van het water uit de voorurine gaat hierdoor al terug naar het bloed. 

Cellen van de nierwand geven NH3 af, dit vormt in de voorurine NH4+ (met een H+ ion, actief transport) wat dan niet meer terug kan.

-> bloed minder zuur maken.

Lis van Henle - dalende been

Cellen in dit deel bevatten veel waterkanalen en geen transportkanalen voor andere stoffen.

Osmose zorgt voor terugresorptie water in de weefselvloeistof .

Hoe dieper in het niermerg, hoe hoger de osmotische waarde van de omgeving.

Osmotische waarde in de nier

= Laag in de nierschors 

(ongeveer gelijk aan 

bloedplasma en 

weefselvloeistof).

= Hoog het het niermerg

Lis van Henle - stijgende been

Dun deel: passief transport Na+ en Cl- naar buiten: osmotische waarde weefselvloeistof stijgt/ voorurine daalt.

In dit deel wordt ook ureum uit de weefselvloeistof gehaald.

Lis van Henle - stijgende been

Dikke deel: actief transport van Na+ via symport samen met en Cl- (volgt door lading)

Géén transport van water uit stijgende been!

Tweede gekronkelde nierbuisje

Actief transport via antiport van 2K+ naar binnen (ín de voorurine), 3Na+ naar buiten (naar weefsel/ bloed).

Tweede gekronkelde nierbuisje

Water volgt door osmose.

Actieve opname H+ in voorurine en afgifte van HCO3- reguleren pH van het bloed

Verzamelbuisje

Waterkanalen zorgen voor terugstromen water in het bloed.

Door de osmotische gradiënt blijft dit gebeuren van schors tot merg.

Verzamelbuisje

Onderste deel is permeabel voor ureum. Hierdoor wordt de osmotische waarde van het niermerg hoog gehouden.

Actieve uitscheiding van NaCl

-> osmotische waarde weefselvloeistof stijgt -> terugresorptie van water via osmose

Leerdoelen 11.5 deel 2

Je leert hoe het tegenstroomprincipe in je nieren werkt

Je leert hoe hormonen de water- en zouthuishouding van je lichaam regelen

Je leert hoe hormonen je bloeddruk aanpassen

Deze leerdoelen horen bij de tekst op pagina 110 en 111

Tegenstroompricipe

Het bloed rond het nier-

buisje loopt de andere

kant op dan de voorurine.

Dit bevorderd de terug-

resorptie van water.

Leg uit wat het voordeel is van een tegenstroomprincipe

Opdracht

Teken de regelkring van de regeling van de osmotische waarde van het interne milieu met behulp van ADH

Gebruik eventueel ook nog de volgende dia (bron 27)

Opdracht: oefening figuurlezen

Leg bij de vorige dia uit hoe je na veel transpiratie met zoutverlies zoveel mogelijk zout in het interne milieu kan houden.

Controleer je antwoord met de volgende twee dia's

Zoutregeling via hormonen - Renine en aldosteron

- Er is een te laag zoutgehalte in het bloed (te lage osmotische waarde).

- Hierdoor verlaagt de bloeddruk en verhoogt de afgifte van renine 

- dit stimuleer de aanmaak van angiotensine  II

- Dit verhoogt de afgifte van Aldosteron in de bijnierschors.

- Terugresorptie van Na+ neemt toe 

- Je lichaam houdt dus meer NA+ vast

(Zie BINAS 89A, 89C en 85D)

Tweede gekronkelde nierbuisje

Aldosteron bevordert de werking van de Na/K pompen in het tweede gekronkelde nierbuisje.

Hoe meer Aldosteron hoe meer zout er uit de voorurine wordt gehaald en terug naar het bloed wordt gepompt.

Tweede gekronkelde nierbuisje

Actief transport via antiport van 2K+ naar binnen (ín de voorurine), 3Na+ naar buiten (naar weefsel/ bloed).

Hormonen - Bloeddruk

Renine en ADH zijn ook betrokken bij het regelen van de bloeddruk. Veel water vasthouden betekent een hogere bloeddruk. 

Veel water verliezen betekent een lagere bloeddruk -> plaspillen

In de volgende uitlegvideo wordt de regeling van de bloeddruk door zowel het bloedvatenstelsel als het uitscheidingsstelsel uitgelegd.