Marktresultaat en Overheidsinvloed (1e) H2. De overheid grijpt in

• Economie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Week 7 (vanaf 10 februari 2025)

Hoofdstuk 2. De overheid grijpt in

• actualiteit (Europese Commissie dreigt met rechter over eenzijdige aanbesteding NS)
• terugblik vorige les (Pareto-criterium)
• opdracht 1.13, 1.14 en 1.17 klassikaal bespreken
• leerdoelen
• instructie (maximumprijzen)
• maakwerk: opdracht 2.1 t/m 2.6

Pareto-criterium

Een situatie op een markt is Pareto-efficiënt of Pareto-optimaal als: het marktresultaat verbetert als de vooruitgang van de een, groter is dan de achteruitgang van de ander (bijvoorbeeld toename consumentensurplus > daling producentensurplus).

Alle verliezers kunnen voor het verlies worden gecompenseerd uit de winst van de winnaars.

Opdracht 1.13

Stel dat de de rpijs daalt van € 20 naar € 10.

a. Arceer de toename van het CS. 

b. Bereken de toename van het CS.

• (€ 20 - € 10) x 6 + 0,5 x (€ 20 - € 10) x (8 - 6) x 100.000 = € 7 miljoen

Stel dat de prijs stijgt van € 20 naar € 35.

c. Geef met ABCD de verandering weer.

d. Bereken de verandering van het CS. 

• (€ 35 - € 20) x 3 + 0,5 x (€ 35 - € 20) x (6 - 3) x 100.000 = € 6,75 miljoen

Opdracht 1.14

Stel de prijs is € 15.

d. Arceer het PS bij deze prijs.

• onderste driehoek 

e. Bereken het producentensurplus.

• 0,5 x (€ 15 - € 5) x 400.000 = € 2 miljoen

De prijs stijgt van € 15 naar € 25.

f. Arceer de toename van het PS.

g. Bereken de toename van het PS.

• (€ 25 - € 15) x 4 + 0,5 x (€ 25 - € 15) x (8 - 4) x 100.000 = € 6 miljoen

Opdracht 1.17

De overheid vindt de prijs van een taxirit te laag en stelt een minimumprijs in van € 30.

c. Bereken de nieuwe marktomzet.

• TO = p x q = € 30 x 400.000 = € 12 miljoen 

d. Bereken het nieuwe producentensurplus.

• 0,5 x (€ 15 - € 5) x 400.000 + (€ 30 - € 15) x 400.000 = € 8 miljoen

e. Is hier sprake van een Pareto-efficiënte verandering?

• nee, de producenten gaan er minder op vooruit dan
• de consumenten erop achteruit gaan

f. Arceer het surplus dat verschuift. 

• zie figuur rechts

Zelftest H1

• wat: 1.6 zelftest, opdracht 1.20 t/m 1.26 (pagina 17)
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
• tijd: tot 10 minuten
• uitkomst: zo ver mogelijk
• klaar: ga verder met opdracht 1.27 t/m 1.31

Leerdoelen H2. De overheid grijpt in

• Ik kan de begrippen op pagina 40 omschrijven (zie ook LWEO).
• Ik kan een motieven noemen voor het instellen van een minimum- en maximumprijs.
  
• Ik kan grafisch en algebraïsch de gevolgen op de gevraagde en aangeboden hoeveelheid en de omvang en verdeling van het totale surplus analyseren van de instelling van een minimum- of maximumprijs.
• Ik kan met behulp van een Harberger-driehoek herkennen hoe surplusverliezen ontstaan en dit grafisch en rekenkundig onderbouwen.

De overheid 

Als de overheid de marktuitkomst ongewenst vindt, kan ze ingrijpen in de uitkomst:

• ze kan d.m.v. wet- en regelgeving bepaalde goederen of samenwerking tussen aanbieders (kartelvorming) verbieden
• ze kan ingrijpen in de prijsvorming (prijsregulering) met minimumprijzen (bijv. landbouw) of maximumprijzen (bijv. huren)
• ze kan de productiekosten beïnvloeden door een heffing op te leggen of door een subsidie te verstrekken

Gevolg ingrijpen

Ingrijpen in de markt leidt tot verlies van surplus (deadweight loss = Harbergerdriehoek).

De overheid kijkt of het verlies aan doelmatigheid (het totale surplus van CS en PS daalt!) opweegt tegen de positieve effecten van ingrijpen.

Maximumprijs

Kenmerken van een maximumprijs:

• ligt onder de evenwichtsprijs!
• beschermt de consument
  
• vraagoverschot (vraag > aanbod)

Er is een stelsel nodig om te bepalen wie in aanmerking komt (bijv. wachtlijst of loting).

Voorbeeld: huren in Nederland

• opoffering doelmatigheid om betaal baarheid wonen te behouden
• uitkomst is niet meer Pareto-efficiënt

Minimumprijs

Kenmerken van een minimumprijs:

• ligt boven de evenwichtsprijs!
• beschermt de producent
  
• aanbodoverschot (aanbod > vraag)

Voorbeeld: landbouwprijzen in de EU

• opoffering doelmatigheid om voedsel-voorziening te behouden en inkomen voor boeren
• uitkomst is niet meer Pareto-efficiënt

Leerdoelen H2. De overheid grijpt in

• Ik kan kenmerk en voorbeelden noemen van een indirecte belasting of subsidie.
• Ik kan een nieuwe aanbodlijn opstellen als gevolg een indirecte belasting of subsidie.
• Ik kan uitleggen welke invloed indirecte belastingen en subsidies hebben op het marktresultaat en de verdeling van het surplus (grafisch en rekenkundig onderbouwen).
• Ik kan het afwentelingspercentage als gevolg van een indirecte belasting berekenen.
• Ik kan uitleggen hoe de vraag- en aanbodlijn van invloed is op het afwentelingspercentage.

Maakwerk deze week

• wat: opdracht 1.1 t/m 1.11
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
• tijd: tot 1 minuut voor einde les
• uitkomst: zo ver mogelijk
• klaar: ga verder met opdracht 1.12 t/m 1.18

Week 7 (vanaf 10 februari 2025)

Hoofdstuk 1. Economische doelmatigheid

• terugblik op de vorige les
• leerdoelen
• instructie (MK en Pareto-efficiënt)
• maakwerk: opdracht 1.12 t/m 1.18

Terugblik vorige les

• Maximale betalingsbereidheid van de markt
• = € 50 (Qv = 0)

• Consumentensurplus = (30 x € 25) x 0,5 = € 375

• Evenwichtsprijs = € 25 (Qv = Qa)

• Producentensurplus = (30 x € 15) x 0,5 = € 225

• Minimale verkoopbereidheid van de markt
• = € 10 (Qa = 0)

Oefening (vraag en aanbod)

Gegeven: de vraagfunctie Qv = -4P + 100 en de aanbodfunctie Qa = 5P - 25

1. Bereken de evenwichtsprijs.
2. Bereken de evenwichtshoeveelheid.
3. Bereken de maximale betalingsbereidheid.
4. Bereken de minimale leveringsbereidheid.
5. Bereken het consumentensurplus.
6. Bereken het producentensurplus.

Oefening (vraag en aanbod)

Gegeven: de vraagfunctie Qv = -4P + 100 en de aanbodfunctie Qa = 5P - 25

1. Bereken de evenwichtsprijs.

• Qv = Qa =>
• -4P + 100 = 5P - 25 =>
• -4P - 5P = -25 - 100 =>
• -9P = -125 =>
• P = -125 / -9 => P = € 13,89

2. Bereken de evenwichtshoeveelheid.

• vul P in Qv = -4 x € 13,89 + 100 => Qv = 44,44 of
• vul P in Qa = 5 x € 13,89 -25 = 44,44

Oefening (vraag en aanbod)

Gegeven: de vraagfunctie Qv = -4P + 100 en de aanbodfunctie Qa = 5P - 25

3. Bereken de maximale betalingsbereidheid.

• Qv = 0
• 0 = -4P + 100 =>
• 4P = 100 => P = 100/ 4 => P = € 25

4. Bereken de minimale leveringsbereidheid.

• Qa = 0
  
• 0 = 5P - 25 =>
  
• -5P = -25 => P = -25/-5 => P = € 5
  

Bereken het consumentensurplus.

Bereken het producentensurplus.

Oefening (vraag en aanbod)

5. Bereken het concumentensurplus.

• ΔP = maximale betalingsbereidheid - evenwichtsprijs
• ΔP = € 25 - € 13,89 = € 11,11
• ΔQv = evenwichtshoeveelheid = 44,44
• consumentensurplus = € 11,11 x 44,44 x 0,5 = € 246,86

6. Bereken het producentensurplus.

• ΔP = evenwichtsprijs - minimale leveringsbereidheid
• ΔP = € 13,89 - € 5 = € 8,89
  
• ΔQ_a = evenwichtshoeveelheid = 44,44
  
• producentensurplus = € 8,89 x 44,44 x 0,5 = € 197,54

Leerdoelen H1. Economisch doelmatig

• Ik kan de begrippen op pagina 19 omschrijven (zie ook LWEO).
• Ik kan met een kosten-batenanalyse uitleggen wat het effect van een ruiltransactie is.
  
• Ik kan het verband uitleggen tussen de betalingsbereidheid en de vraagfunctie.
  
• Ik kan het verband uitleggen tussen de leveringsbereidheid, de marginale kosten (MK) en de aanbodfunctie.
• Ik kan het consumenten- en producentensurplus bepalen, grafisch aangeven en berekenen en de gevolgen van  prijswijzigingen berekenen en arceren in een grafiek.
• Ik kan verklaren dat het totale surplus de maatstaf is voor economische doelmatigheid.

Leerdoelen H1. Economisch doelmatig

• Ik kan aantonen dat marktevenwicht bij volkomen concurrentie een Pareto-optimum is.
• Ik kan uitleggen dat een Pareto-optimum niet gelijk is aan de maatschappelijke welvaart.
• Ik kan de nadelen van volkomen concurrentie noemen.
• Ik kan uitleggen dat innovatie marktmacht kan opleveren.
• Ik kan effecten van octrooien en patenten op marktgedrag en marktresultaat beschrijven.
• Ik kan uitleggen welke afweging de overheid moet maken voor wettelijk monopolie.

Aanbodlijn en MK

Aanbodlijn: hoeveel wil een producent aanbieden bij een bepaalde prijs?,

of een producent bereid is het product aan de bieden hangt af van de MK:

• als P < MK: producent zal niet aanbieden (je wilt je GVK terugverdienen)
  
• als P > MK: wél aanbieden
  

De MK-lijn geeft dus aan hoeveel een producent aanbiedt bij een bepaalde prijs! Bij volkomen concurrentie valt de MK-lijn dus samen met de Qa lijn:

de aanbodlijn moet worden omgeschreven!

Opdracht 1.15

Toon aan dat op de taximarkt de aanbodvergelijking Qa = 0,4p - 2 gelijk is aan de marginale kostenfunctie MK = 2,5q + 5.

• q  = 0,4p - 2 =>
• balansmethode: -0,4p = -q - 2 =>
• delen door -0,4: p = 2,5q + 5 =>
• MK = 2,5q + 5
  

Pareto-criterium

Omvang surplus: werken markten doelmatig

Vilfredo Pareto

Grondlegger van de welvaartstheorie.

Een situatie is Pareto-efficiënt of Pareto-optimaal als één persoon zijn resultaat niet kan verbeteren zonder dat dit ten koste gaat van het resultaat van iemand anders

Pareto-criterium

Een situatie op een markt is Pareto-efficiënt of Pareto-optimaal als: het marktresultaat verbetert als de vooruitgang van de een, groter is dan de achteruitgang van de ander (bijvoorbeeld toename consumentensurplus > daling producentensurplus).

Alle verliezers kunnen voor het verlies worden gecompenseerd uit de winst van de winnaars.

Pareto-criterium

In het Pareto-optimum is het totale surplus maximaal. Deze uitkomst is economisch doelmatig. Het marktmechanisme zorgt voor een Pareto-efficiënte verdeling van middelen. 

Dit betekent niet dat de verdeling van de welvaart eerlijk is.

Het surplus zegt iets over de doelmatigheid van de markt, niet iets over de welvaart, want welvaart is veel breder dan surplus!

Pareto-criterium

Volkomen concurrentie: doelmatigheid door maximaal surplus betekent niet dat de welvaart optimaal is!

• geen keuze
• gebrek aan innovatie

Andere marktvormen leveren een lager surplus op, maar hebben heterogene producten (keuze) en er is innovatie.

Overheid stimuleert innovatie door

patenten (wettelijk monopolie).

Maakwerk deze week

• wat: opdracht 1.14 en 1.16
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
• tijd: tot 5 minuten voor einde les
• uitkomst: zo ver mogelijk
• klaar: opdracht 1.12 t/m 1.18