8.2 Een nieuwe samenleving

• geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

tijdlijn.schooltv.nl

NEDERLAND INDUSTRIALISEERT

- Vanaf 1870 worden in de oude bedrijfstakken (textielnijverheid,

  metaalnijverheid en de papierindustrie) stoommachines ingezet (ipv

  handwerk en/of windmolens)

- betere infrastructuur (spoorlijnen, kanalen)

- groeiende bevolking:

  * tot 1870: 2 miljoen inwoners (serdert) eeuwen

  * in 1880:  4 miljoen

  * in 1920:  7 miljoen

Bouw van de eerste sluizen in het Noordzeekanaal bij IJmuiden, 1872.

ECONOMISCHE GROEI 1850-1900

- Daling van de werkeloosheid

- Stijging levensstandaard:

  * in 1850 werd 70% van het inkomen besteed aan voedsel

    (vooral aardappels, brood en vet)

  * In 1900 ging 50% van het budget op aan voedsel (groter

    assortiment: kaas, melk, vis, vlees, koffie,  thee en tabak)

  * bevrijding armoedecyclus, ontstaan kostwinnersmodel

GROEI GAAT SCHOKSGEWIJS

- Landbouwcrisis in jaren tachtig

  (markt overspoeld met

  goedkoop Amerikaans vlees en

  graan)

- massale trek naar de stad vanuit het

  platteland

- conjunctuurschommeling leidde tot

  ontslagen

- onlusten, bijvoorbeeld Palingoproer

  in Amsterdam (1886 met 26 doden)

Aanleg riolering op Nieuwezijds Voorburgwal in Amsterdam (1884)

Na enkele uitbraken van cholera zagen de stadsbestuurders in, dat hun taak verruimd moest worden, dat zij verantwoordelijk waren voor de hygiëne in de stad

Woonomstandigheden

-snelle urbanisatie

- woningen uit de grond gestampt

- geen overheidstoezicht

Werkomstandigheden

- lange werktijden

- gevaarlijk en ongezond werk

- geen overheidstoezicht

- lage lonen

- kinderarbeid

Belangrijk in de strijd tegen misstanden was de schrijver J.J. Cremer.

Zijn bekendste novelle is Fabriekskinderen (1863), geschreven als aanklacht tegen de kinderarbeid (zie bron 12).

Ook een flink aantal fabrikanten was tegen kinderarbeid. Toch namen zij kinderen in dienst. Leg uit waarom.

Beschavings-offensief hogere burgerij om neergang samenleving te voorkomen

NA PALINGOPROER NIEUWE INZICHTEN REGERING:

- Parlementaire enquete over toestanden in de fabrieken (1887)

  met de daaruit voortvloeiende sociale wetten:

 * 1889: Arbeidswet

 * en kort daarna de ongevallenwet, de woningwet en de

   leerplichtwet

- Structurele aanpak armoedeprobleem (in 1816 leefde 10%

  van de bevolking van liefdadigheid)

- Landbouwkolonies voor paupers (op vrijwillige basis).

  Ideaal en werkelijkheid

- Vervolgens de 'onvrije kolonies' voor kladlopers, vondelingen

  en wezen. Hier heerste een nog strengere tucht. 

Naar schatting 100.000 mensen hebben zo’n heropvoeding ondergaan in een van de zeven Koloniën van Weldadigheid. Ongeveer één miljoen huidige Nederlanders stamt van hen af.

Economie en Adam Smith:

- Adam Smith(1723-1790)

- Bekendste econoom uit de 18e eeuw

- Grondlegger klassiek liberalisme

- Schreef boek "The wealth of nations"

- Betoog dat de overheid zo min mogelijk met de handel      en nijverheid moet bemoeien

- Anders wordt het mechanisme van vraag en aanbod                verstoord

- Je moet vrijheid hebben om met je verstand te kunnen          beslissen over je eigen belangen in de economie."

- Overheid moet de markt zijn werk laten doen ("Laissez          Faire")

- Een “onzichtbare hand” houd namelijk alles in de                     economie in evenwicht. 

Gevolgen voor 19e eeuw: ontstaan van de sociale kwestie

Antwoorden vanuit de eigen kring

Oprichting VAKBONDEN,

maar...

- lange tijd verboden door de overheid (in Nederland tot 1871

- leden werden vaak ontslagen

De chartisten

• Roep om hervormingen:
• 'People's charter' > chartisten (1838):
• - algemeen mannenkiesrecht
• - jaarlijks geheime verkiezingen
• - uitbreiding passief kiesrecht
• - vergoeding parlemenstleden
• - verdere herindeling kiesdistricten
• - jaarlijkse verkiezingen parlement
• Beweging zakte in door:
• sociale wetgeving + andere actoren

William Lovett

gematigde leider

Feargus O"Connor,

de radicale activist

De heersers in Engelqnd vreesden een revoluties zoals die in Frankrijk had plaastgevonden. 

Vooral hard politieoptreden moest dit voorkomen 

Op 4 november 1839 probeerde een groep arbeiders een gearresteerde Chartistenleider te bevrijden in Newport (Zuid-Wales).

Bij dit incident werden 10 chartisten doodgeschoten en bleven 'de dienders' ongedeerd.

Deze afbeelding verscheen in veel kranten.

Wat valt je op?

Aanbieding 3e petitie in revolutiejaar 1848.

De actie ging met een schandaal ten onder. De organisatie beweerde dat 6 miljoen mensen de petitie ondertekend hadden. Al snel kwam uit dat dit bedrog was. In feite hadden minder dan twee miljoen mensen hun handtekening gezet.

Ook de landelijke stakingen mislukten, omdat het uithoudingsvermogen van de regering en de fabrikanten groter was dat dat van de arbeiders.

Veel opgepakte chartisten werden naar Australië verbannen

Het inwilligen van veel van de eisen van de chartisten plus een verbeterde sociaal-economische positie zorgde in Engeland voor betrekkelijke rust in het tweede deel van de 19e eeuw

Voor velen een lichtpuntje, voor anderen een nachtmerrie

Klassenstrijd

* strijd tussen bezitters en niet-bezitters

* in 19e eeuw: Rijke burgerij (bourgeoisie) tegen de arbeiders (proletariaat)

* zou eindigen wanneer productiemiddelen in handen van het volk zou komen

Marx: wetenschappelijk socialisme

- de rijken worden steeds rijker, de armen steeds armer... (Verelendung)

- het kapitalisme zal vanzelf instorten (crisis)

- het proletariaat zal de macht overnemen (revolutie) en tijdelijk een dictatuur vestigen

- uiteindelijk zal de heilstaat bereikt worden (productiemiddelen gemeenschappelijk bezit)

 

Na zijn dood (1883) bleken niet alle voorspellingen uit te komen:

- werktijden werden korter

- lonen werden hoger

Oude uitspraak klopt niet meer dat 'arbeiders niets te verliezen hebben dan hun ketenen'.

Er ontstaat verschil van mening over de manier waarop het doel bereikt moet worden:

Communisten: houden vast aan de revolutie

Socialisten/Sociaaldemocraten willen de heilstaat bereiken via de weg van de politiek: strijden voor algemeen kiesrecht