V4 - TH4 (V5) - DNA - BS5

Thema 4 (V5) DNA

BS 4 Translatie en eiwitsynthese 

Leerdoelen BS4

Na deze les kun je: 

• beschrijven hoe translatie plaatsvindt. 
• beschrijven hoe eiwitsynthese plaatsvindt. 

Begrippen BS4

codon

triplet

genetische code

tripletcode

startcocon

translatie

anticodon

polyribosomen

release-factor

Overzicht

BS2          BS3                BS4

BiNaS 67H

leer deze tabel af te lezen! 

dit gaan we nu eerst oefenen

(proces in ribosomen volgende les) 

tRNA 

• kleine stukjes enkel strengs RNA (wel met 3D vorm)
  
• anticodon voor aminozuur

ribosoom

bestaan uit: rRNA en eiwitten

kleine deel:

mRNA-bindingsplaats 

grote deel: 

3-tRNA-bindingsplaatsen

(transfer RNA) 

polyribosomen

• 1 RNA molecuul
  
• meerdere ribosomen 

    tegelijk aan het werk

• release factor =

    plek met stopcodon = 

    loslaten keten

verse eiwitten 

• in cytoplasma
  
• eerst 3D-bewerking
  
• eerste bewerking in ER
  
• uitgebreidere bewerking 

    in golgisysteem

eiwitten 

• in cytoplasma
  
• eerst 3D-bewerking
  
• eerste bewerking in ER
  
• uitgebreidere bewerking 

    in golgisysteem 

zet beschrijving bij het juiste proces

transcriptie 

DNA-replicatie

translatie

DNA-polymerase koppelt DNA-nucleotiden aan een oude keten

langs DNA wordt RNA gevormd

het proces stopt bij een stopcodon

het proces stopt waneer het hele genoom in een cel is gekopieerd

ribosomen vertalen RNA in een aminozuurketen

Er worden twee nieuwe DNA-ketens gevormd

Thema 4 (V5) DNA

BS 5 - Genexpressie

leerdoelen BS5 

Na deze les kun je: 

•  verschillende manieren van genregulatie beschrijven bij prokaryoten.
• verschillende manieren van genregulatie beschrijven bij eukaryoten
• beschrijven wat het belang is van genregulatie voor zelfregulatie en zelforganisatie van een organisme. 

begrippen BS5 

genregulatie

genexpressie

regulatorgenen

inductor

structuurgenen

operon

repressor

operator

corepressor

stamcellen

telomerase

omnipotent

totipotent

pluripotent

celdifferentiatie

apoptose

activators

enhancers

DNA-methylering

epigenetica

micro-RNA 

RNA-interferentie

genregulatie

waarom? 

genregulatie

waarom? 

vb-> haargroei genen moeten uit staan je maag, 

en op je hoofd wil je geen maagzuur producerende cellen 

genregulatie bij eukaryoten

waarom? 

• verschillende celtypen 
• nodig om van van zygoot (bevruchte eicel) naar meercellig organisme te gaan

stamcel = ongespecialiseerde cel (= specifieke cel)

differentieren = proces van stamcel naar gespecialiseerde ce

genregulatie bij prokaryoten

- eencelligen

- circulair DNA

- omgeving heeft invloed op de genexpressie -> vb. lactose

BS5 

geregulatie in een 

• prokaryoot
  
• eukaryoot
  

genregulatie in prokaryoten

aanwezigheid stoffen bepaald of een gen aan of uit staat:

vb: 

regulatie door lactose in E.coli

blokkade op het DNA

= repressor

RNA polymerase kan niet 

bij het DNA komen voor

traqnscriptie

regulatie door lactose in E.coli

blokkade wordt verwijderd 

-> repressor bindt aan lactose

nu kan RNA-polymerase wel bij het DNA en kan er transcriptie en later translatie plaatsvinden

begrippen

genregulatie

• het aan- en uitzetten van genen
  

genexpressie

• een gen die aan staat, leidt tot pre-mRNA en mRNA 

regulatorgenen

• genen die regelen of een gen aan of uit staat
• activatoren (aan) en repressor (uit)

genregulatie bij prokaryoten

structuurgenen

• genen die coderen voor een eiwit (gen waar het om gaat)
• dit stuk heet een operon

regulatorgenen:

• activator = inductor
  
• repressor 
• operator = stuk waaraan activator of repressor kan binden

genregulatie bij prokaryoten 

promotor

• stukje voor startcodon waarin RNA-polymerase bindt voor de transcriptie

eukaryoten: celtypen

hoe ontstaan verschillende celtypen? 

• stamcel = "alles-kun-cel"
• deze gaan specialiseren 

        differentiëren 

• dit gaat in stapjes:

       totipotent = omnipotent -> 
       pluripotent -> multipotent 

telomerase

stamcellen hebben het enzym

telomerase

- hierdoor worden de telomeren

   weer gerepareerd en dus niet 

   korter

- hierdoor blijft het DNA langer

  goed 

expressie regulatie door

• toegankelijkheid van het DNA
  
• verwerking mRNA
• translatie hulp of blokkade 

DNA-methylering

• regulatie op niveau: toegankelijkheid DNA
  
• koppeling van een CH₃ groep aan de cytosine 
• hier door wordt het meer open 
• RNA polymerase kan er makkelijker bij

expressie regulatie door

• toegankelijkheid van het DNA
  
• verwerking mRNA
• translatie hulp of blokkade 

Alternatieve splicing 

regulatie op mRNA niveau

uit 1 pre-mRNA molecuul worden meerdere mRNA's gemaakt

expressie regulatie  

apoptose 

• geprogrammeerde celdood
  
• zorgt voor de ontwikkeling van de vingers en tenen
  
• ruimt 'zieke' cellen op

huiswerk:

lees bs6

maak opdracht 28/ 30 / 32/ 34 / 35 / 37