4 havo poëzie H6 twee x

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

les 4: Verlies; klank en ritme

4 havo - 12 april

• Even herhalen: beeldspraak - versregel - strofe - enjambement

• instructie H7 'Klank en ritme'
• aan de slag

https:

https:

https:

herhaling H6

In poëzie bepaalt de dichter hoe hij zijn zinnen over de regels verdeelt.

Een dicht- of versregel is daarom een zorgvuldig gekozen en betekenisvolle eenheid en bestaat uit de woorden die samen op één regel staan.

enjambement: het doorlopen van een zin van de ene versregel naar de volgende, waardoor het laatste en het eerste woord extra betekenis kunnen krijgen.

enjambement

Ik ben dichter

Bij de waarheid in december

dan in juli. Ik ben dichter

Bij de gratie van de kalender...

Remco Campert, Dichter, 1995

enjambement

O lief publiek, dat weten wil

Wat schuilgaat in de peuleschil

Der poëzie; ten einde raad

Zeg ik het u: een soort van zaad

Ik strooi het uit en woord voor woord

Brengt het weer ander leven voort.

Van der Graft

Je moet pas pauzeren na het woord 'poëzie', niet na 'peule-schil', want dan krijg je onzin. De tweede

regel loopt dus door in de derde. Dan pas zie je wat de dichter bedoelt. Het woord 'peuleschil

moeten we waarschijnlijk op twee manieren opvatten: als een niemendalletje (poëzie stelt weinig

voor) en als een beeld voor een verborgen bron van gedachten.

strofe

strofe: een verzameling van opeenvolgende versregels met een witregel ervoor en erna.

Reisgedicht

Als ik mijn ogen toedoe

ben ik in Honoloeloe

Jules Deelder, Interbellum, 1987

(een strofe van twee regels : distichon)

https:

https:

gedicht van Erik van Os

Agenda

Ik had in zijn agenda geschreven

zonder jou kan ik niet leven

Ik wachtte tot hij het zag

en hoopte op zijn lach

hij schreef me op die prop

hou nou eens op

je moet A:

niet overdrijven

en B:

niet in mijn agenda schrijven.

Schrijver: Erik van Os

gedicht van Erik van Os

Kunstwerk

Was ik maar dat kunstwerk

daar hangend aan jouw muur

jij had mij gekocht

al was ik veel te duur

trots zou je naar mij kijken

jouw aanwinst aan die muur

wat was ik kunst wat was ik mooi

en o wat was ik duur.

Erik van Os

gedichten.nl

H7 poëzie 

Klank en ritme

Lees elke gedicht hardop, zo hoor je dat klank en ritme een grote rol spelen in de poëzie. 

Klankovereenkomsten

Met rijm en metrum kan een dichter samenhang aanbrengen in een gedicht.

metrum: de afwisseling van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen.

Traditionele dichters gebruiken vaak vaste vormen op het gebied van rijm en metrum.

Moderne dichters gaan vrijer om met rijm en metrum.

Volrijm

Overeenkomst van klinkers in beklemtoonde lettergrepen:

lach-dag
plant-mand
mannen-kannen
hingen-gingen

Assonantie

Klinkerrijm, overeenkomst van klinkers van beklemtoonde lettergrepen.

honderd klokken doen Londen bonzen

gedwee met zijn twee naar zee

Alliteratie

Medeklinkerrijm, woorden die beginnen met dezelfde medeklinker.

doelloos, desolaat en zonder drift

zeven zwarte zwanen zwaar en zwoegend

Plaats in versregel

Eindrijm--> einde van de versregel

Voorrijm--> volrijm tussen de woorden aan het begin van de versregel

Binnenrijm--> volrijm van woorden binnen een en dezelfde regel

Middenrijm--> volrijm van woorden, midden in de versregel en op dezelfde positie in de volgende regel.

Ruisende wanden en schitterende zaken

Bruisende beken en rammelende schalen

Ik ben geboren in zonnegloren

De hemel heeft een zwijn gezonden

dat heeft mijn brein geschonden

Rijmschema's

slagrijm: aaaa

Gepaard rijm = aabb

gekruist rijm = abab

omarmend rijm = abba

verspringend rijm= abcabc

Rijm maakt eenheid

1) eindrijm                        dagen - vragen

2) alliteratie                      herhaling van medeklinkers

3) assonantie                  herhaling van klinkers

De kop was eraf. Ik liep terug naar de deur die

ik met een doffe klap weer opendeed en hield

je (tranen, tranen) vast, we schreeuwden van

jij ook altijd en ja, maar jij…je duwde een brief

onder mijn neus en ik fietste achteruit naar

het café dat net weer openging. Daarna begon

het grote geluk, hoewel steeds meer lieve kleine

dingen van ons samen in het niets verdwenen

tot die avond in de galerie, ik kreeg je nummer

en we praatten en we praatten en ik sprak je aan,

je draaide je van mij vandaan, ik zag je staan

in silhouet en was verliefd en wist niet hoe je heette.

Vorige lessen:

Kenmerken gedichten...

...ontdek je door ze te vergelijken met een verhalende tekst:

• de presentatie van de tekst op de pagina (veel wit en witregels)
• de verwoording van de tekst = (meestal geen geschiedenis (personages met handelingen) maar) de weergave van een momentopname.
• de verteller van de tekst = (lyrisch) ik-figuur, onbekende ik-verteller (soms ook hij/zij-verteller)
• lyrisch-ik = een ik-figuur die in een gedicht nadrukkelijk de eigen gevoelens verwoordt (ervaring speciaal moment)
• --> Begrip focalisator = verteller.

§4.4 Bouwstenen: versregels en strofen

• Versregel(s) (vs.)  =  regel van een gedicht; heel kort - redelijk lang
• Strofe = groepje versregels dat bij elkaar hoort ('alinea' of 'couplet' van gedicht); strofe = functioneel
• Strofevormen:

- distichon = twee versregels

- terzine / terzet = drie versregels

- kwatrijn = vier versregels

- kwintet = vijf versregels

- sextet = zes versregels

- septet = zeven versregels

- octaaf = acht versregels

§4.4 Bouwstenen: versregels en strofen

• Enjambement = afbreken van een versregel op een plaats waar geen vanzelfsprekend einde van de versregel is. De woorden vóór en ná het afbreken krijgen daardoor extra nadruk.
• Eerste strofe van De moeder de vrouw:

Ik ging naar Bommel om de brug te zien.

Ik zag de nieuwe brug. Twee overzijden

die elkaar vroeger schenen te vermijden,

worden weer buren. Een minuut of tien

dat ik daar lag, in 't gras, mijn thee gedronken,

mijn hoofd vol van het landschap wijd en zijd -

laat mij daar midden uit de oneindigheid

een stem vernemen dat mijn oren klonken.