Literatur 500 - 1805

• Duits
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4-6

Wat is literatuur?

Literatuur, ook letterkunde, schone letteren of kortweg letteren, is de verzamelde schriftelijke neerslag van een land of van een periode, voor zover het geschriften betreft die hun waarde ontlenen aan veronderstelde vormschoonheid of emotioneel effect. Het gaat dus om bijzonder knappe gedichten, verhalen, toneelstukken of andere teksten die als kunstwerken beschouwd worden.

Literatur 500 - 1805

Eine Reise durch die Zeit

Wat gaan wij bespreken?

Vanaf 500 tot 1805:

Middeleeuwen

Renaissance

Barok

Verlichting

Sturm und Drang

Klassiek 

Belangrijk voor de toets

• Van elke stroming: achtergrond, thema’s, kenmerken en belangrijke vertegenwoordigers.

• De verschillende vetgedrukte begrippen en informatie bij het teken

• Verschillende rijmschema’s herkennen

• Herkennen van kenmerken

• De informatie bij hoeft niet geleerd te worden

Werke des Mittelalters

500-1500

de vroege Middeleeuwen 8e - 11e eeuw

de hoge Middeleeuwen 12e - 14e eeuw

de late Middeleeuwen 14e - 15e eeuw

Vroege Middeleeuwen

• Oudhoogduits
• Heldendicht
• Hildebrandslied
• Ludwigslied 

hoge Middeleeuwen

• Minnezang
• Walther von der Vogelweide
• Gottfried von Strassburg 

late Middeleeuwen

• Middelhoogduits
• theoloog en dichter: Johannes von Tepl
• existentiële en theologische thema's

Kenmerken

• verschillende genres: heldendichten, minnezang en epische verhalen
• Politieke, religieuze,  sociale en culturele waarden (zie volgende dia)

Historische achtergrond/waarden

1. Germaanse tradities:  liederen, heldendichten en mondelinge verhalen
2. Kerkelijke invloed: verspreiding van het geloofd
3. Feodalisme: adel een belangrijke rol --> ridderschap en hoffelijkheid
4. Minnezang en riddercultuur: liefde en romantiek tussen edelen
5. Geestelijke literatuur: theologische teksten, Bijbelse verhalen en hagiografieën
6. Opkomst van de steden en stadsleven: stedelijke cultuur en levensstijl als onderwerp

Rijmschema

1

Na negen maanden in de moederschoot

Werd het tijd dat jij besloot

Om de wereld te gaan bekijken

En ons gezinnetje te verrijken

2

Nog in die bolle buik

Deed jij gelijk je eigen zegje

Vond jij het keizerlijke luik

En nam dus niet het normale wegje

Renaissance

(Wedergeboorte)

1500-1600

Achtergrond

Nieuwe ontwikkelingen

--> Lesen Achtergrond

• boekdrukkunst (Johannes Gutenberg)
• ontdekking Amerika (Columbus
• heliocentrisch wereldbeeld
• denken over de mens: Diesseits
• Klassieke oudheid: de mens staat centraal

Erasmus

Thomas More

Lesen: Humanisme

• interesse in literatuur en kunst uit de oudheid

• Focus op het ‘aardse’ leven en de mens als individueel en uniek wezen (das Diesseits)
  

• waardigheid van de mens centraal stellen

• het geloof dat dichters, schrijvers en kunstenaars de mensheid naar een betere manier van leven kunnen leiden

--> Vertegenwoordigers:  Erasmus van Rotterdam (1) & 

      Thomas More (2)

Reformatie

(hervorming)

• Geloof dichter bij de mens brengen

• Bijbelvertaling van Martin Luther
  

• 95 stellingen: Martin Luthers uit kritiek op Rooms- Katholieke Kerk, waaronder verkoop van aflaten. 

• Bijbelvertaling door Martin Luthers: het Christendom dichterbij de normale mens brengen.
  

• Door uitvinding van boekdrukkunst kon Luthers Bijbelvertaling snel verspreid worden tot grote ergernis van de Rooms- Katholieke Kerk. 

• Grote bijdrage aan Duitse taalontwikkeling: ''Neuhochdeutsche Sprache'' door Bijbelvertaling. Deze taal kon iedereen begrijpen i.p.v. verschillende dialecten. 

Lesen: Reformatie en bijbelvertaling Martin Luther

Volksbuch Renaissance: Till Eulenspiegel

Reformatie

(hervorming)

• Geloof dichter bij de mens brengen

• Bijbelvertaling van Martin Luther
  

• Volksboek Duits-Nederlandse folklore
  

• De voorliefde voor realistische vertellingen neemt toe. (toegankelijk door boekdrukkunst)

• Till Eulenspiegel is een nar die met zijn streken de mensen een spiegel voorhoudt en hun vermeende wijsheid onderuithaalt. 

--> Lesen: Geschichte Till Eulenspiegel 

--> Machen: Frage A + B 

--> Zeit: 5 Minuten

Lesen: Till Eulenspiegel (Tijl Uilenspiegel)

Barock 

+/- 1600 - 1720

--> Zeit des Kontrastes

• Kontrareformation: De katholieke reactie op de protestantse Reformatie met als gevolg de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) 

• Absolutismus: naar voorbeeld van Franse koning Lodewijk XIV
  

•  Zeit der tödlichen Krankheiten: Pokken, Tuberculose, Pest, Cholera, Hongersnoden

Lesen: Politik

• Absolutisme: De koning had het alleenrecht op de macht (door God verkregen). Alle beslissingen mocht hij zelf nemen. Hij stond boven de wet. Beispiel: Lodewijk XIV von Frankreich (der Sonnenkönig). Ook in de 'Duitse' staten werd zijn voorbeeld gevolgd door de adel (op kleiner niveau). 

• De adel en geestelijken had grote vrijheden, leefden rijkelijk en hoefden geen belasting te betalen.

• Het grootste deel van de bevolking waren boeren en burgers, die moesten opdraaien voor alle kosten die de koning, de adel en de geestelijkheid maakten. 

Lesen: Gesellschaft

• Sterke contrasten in de maatschappij: macht, pracht, levenslust en rijkdom <-> doodsangst, pessimisme, Dertigjarige Oorlog, zieke, armoede

• Barok = Kunststijl (schilderkunst, theater, literatuur) in de 17e eeuw gekenmerkt door sterke contrasten en andere theatrale effecten om de toeschouwer in vervoering te brengen

• Motieven in de literatuur en theater: tegenpolen van de wereld (vergankelijkheid van het aardse) v.s hiernamaals (hemelse gelukzaligheid). Vanitas-Motief = 

    uitbeelding van vergankelijkheid van het leven. 

    Levenslust tegenover hunkering naar de eeuwigheid

Literatuur: vormen en kenmerken

Vormen:

• Theaterkunst: toneelstukken, komedies en tragedies (aan het hof)
• Historische romans: verhaal gebaseerd op waargebeurde gebeurtenissen uit het verleden.

• Schelmenroman: verhaal van een sociale verschoppeling van zijn geboorte tot zijn jong volwassenheid
• Figuurgedicht: poëtisch werk met een combinatie van woord en beeld in een bepaalde vorm.

Kenmerken:

• Herhaling: woorden worden herhaaldelijk gebruikt
• Antithese: Tegenstellingen benoemen
• Aanspreken: Lezer wordt aangesproken

Barok: Übung 1, 2, 3

Was: Aufgabe 1, 2, 3

Mit wem: zu zweit (flüstern)

Zeit: 15 Minuten, danach besprechen

Fertig = 

• Weiterlesen Buch
• Lernen Vokabeln Lektion 5 (D-N)

Aufklärung

1720-1770

De mens bevrijden van zijn onmondigheid

"Sapere aude!"

Lesen: Aufklärung Achtergrond 

Immanuel Kant (1724-1804)

De kern van de Verlichting

• Het verstand (Vernunft) dient als maatstaf voor het persoonlijk handelen.
  
• Aandacht voor het hier en nu, in plaats van voor het hiernamaals.
  
• Men heeft een positief en optimistisch mensbeeld: de wetenschap zal ons verder brengen, de mens is “maakbaar”.
• Tolerantie in geloof en opvoeding.
  
• Emancipatie van onderdrukte groepen in de samenleving.
  

Lesen: Literatur

Genres

• Fabel
• Drama

Doel om de lezers/publiek op een onderhoudende manier te onderwijzen.

Vertegenwoordiger

Gotthhold Ephraim Lessing

• eerste moderne schrijver in de Duitse literatuur 

• grondlegger van het klassieke Duitse drama 

• Zijn werk stond in het teken van de godsdiensttolerantie. Hij wees fanatisme en onverdraagzaamheid af.
  

Didactische poëzie: der Tanzbär von Gotthold Ephraim Lessing

Machen: Aufgabe 1

Wie: Lies das gedicht und beantworte die zwei Fragen

Zeit: 3 Minuten, danach besprechen

Lesen: Ringparabel von Lessing

• Machen: Aufgabe 2 Frage a - h
  
• Wie: Lies das gedicht und beantworte die Fragen auf Niederländisch.
  
• Mit wem: selbstständig
  
• Zeit:  10 Minuten, danach besprechen
  

Sturm und Drang

1770-1789

De geniale tijd/periode

Friedrich Maximilian Klinger (Toneelstuk)

De Sturm und Drang was een protest- en jongerenbeweging die was gericht tegen het rationalisme van de Verlichting, dat als eenzijdig werd ervaren, en tegen maatschappelijke conventies, die als beperkend werden ervaren.

Kenmerken

• Subjectiviteit van de dichter: hart, genie, sentiment en natuur
• geen traditionele regels van de poëzie --> vrije ritmes
• Taalgebruik: onrustig, voorwaarts bewegend ritme, weglatingstekens (-), superlatieven (overtreffende trap) en nadrukkelijk taalgebaar (versterkend woord)

Belangrijke vertegenwoordigers

• Johann Wolfgang von Goethe
• Friedrich Schiller
• Friedrich Gottlieb Klopstock

Ballade

De ballade is een vorm van poëzie. Het is een verhalend gedicht dat bestaat uit verzen en coupletten. Het combineert verschillende kenmerken van toneelstukken, poëzie en proza (verhalend). 

Erlkönig von Goethe

Erlkönig

Erlkönig 

Klassik

1785-1805

Weimar - Goethe

Jena - Schiller

Vorige Stunde - Sturm und Drang

Sturm und Drang (1770 - 1789): Literaire protestreactie op het rationalisme van de Aufklärung (verlichting). Kenmerkend in literaire werken:

• Vrijheid van gevoel (sentiment)
• emotie in plaats van ratio
• natuurlijke driften van de mens (angst, verlangen, verdriet, liefde etc.) 
• eigen ervaringen en gevoelswereld.
  
• literaire regels werden niet meer opgevolgd

Voorbeeld tekst: Ballade  Der Erlkönig van 

                                        Johann Wolfgang von Goethe

Klassik - historische achtergrond

De Weimarer Klassik was een reactie op de Sturm und Drang en de Franse Revolutie. Veel schrijvers van de Sturm und Drang voelden zich onderdrukt en steunden de Franse Revolutie en uitten zich fel. In 1789 barste deze revolutie los, maar de revolutie mislukte al binnen een paar jaar. Dit was een teleurstelling voor schrijvers van de Sturm und Drang. Zij stapten over naar de Weimarer Klassik. 

De Weimarer Klassik was niet radicaal en fel gericht tegen de adel en monarchie. In plaats daarvan geloofde men dat door onderwijs en wijsheid de mens beter kon worden. In plaats van revolutie wilden zij de maatschappij hervormen op een vreedzame en humane manier. 

Klassik: Kenmerken

• verwijzing naar de cultuur van de Grieks-Romeinse Oudheid

• de mens: harmonie, innerlijke rust, evenwicht en het streven naar humaniteit (streven naar menselijke waardigheid voor ieder individu)

• Gevoel en verstand dienen tot synthese te komen (Verlichting + Sturm und Drang)

Johann Wolfgang von Goethe

Faust & Iphigenie van Tauris

Friedrich Schiller

Ode an die Freude -& die Handschuh

Der Handschuh

Was: Ballade von Schiller

Wie: Lies mit und höre gut zu und mache danach die Aufgabe

Zeit: 10 Minuten

Verschiedene Versionen

Welche gefällt dir?

Hip Hop

Trance

Techno

Jazz

Toetsweek

• Van elke stroming: achtergrond, thema’s, kenmerken en belangrijke vertegenwoordigers.
  

• De verschillende vetgedrukte begrippen en informatie bij het teken.
  

• Verschillende rijmschema’s herkennen
  

• Herkennen van kenmerken