Erfelijkheid (VWO3)

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Hoofdstuk 5 - Erfelijkheid en evolutie

Erfelijkheid en evolutie

Les 1+2: Fenotype, Genotype en Chromosomen (1+2) + Erfelijkheid (3)

Les 3+4: Evolutie (4+5)

Les 5+6: DNA technieken (6) + Erfelijkheid (8)

Toets: Maandag 5 juni

Doelen van deze les

Je kunt omschrijven wat genen en allelen zijn

Je kunt omschrijven wat een mutatie is

Je kunt omschrijven wat kanker is

Informatie op DNA

Bestaat uit basen:

A, T, G, C

A - T

G - C

Basenparen

Genen en allelen

Gen: eigenschap (bestaat uit veel basenparen)

Allel: de informatie per chomosoom

Genen en allelen

Voorbeeld: 

Gen: B - oogkleur, A - haarkleur

Gen A - twee verschillende allelen voor haarkleur

Gen B - twee dezelfde allelen voor oogkleur

Eiwitten

Genen coderen voor eiwitten

Eiwitten regelen alles wat er in het lichaam gebeurt

Mutaties

Verandering aan genotype door bv. beschadiging aan chromosoom:

Mutatie

Vaak ongevaarlijk -> fout gekopieerd DNA wordt afgebroken

Mutaties in geslachtscellen

Kunnen grotere gevolgen hebben

Als mutatie niet wordt opgemerkt - alle cellen die uit bevruchtte eicel ontstaan bevatten mutatie

Gevolg voor fenotype - afhankelijk van sterkte allel

vb. albinisme

Mutagene invloeden

Omgevingsinvloeden die kunnen leiden tot mutaties:

UV-straling (veel uit zonlicht)

Sigarettenrook

radio-activiteit

Asbest

Kanker

Ontstaat door mutatie -> door mutagene invloed en/of erfelijke aanleg

Aan het werk

Maken: 

5.3 - 1 t/m3 + 5t/m9

Afmaken:

5.1 - 2, 3, 6, 7, 9

5.2 - 2, 3, 5, 7, 10

Lezen: 5.4+5.5

3.8

Dominant en recessief

Genen en allelen

Voorbeeld: 

Gen: B - oogkleur, A - haarkleur

Gen A - twee verschillende allelen voor haarkleur

Gen B - twee dezelfde allelen voor oogkleur

Belangrijke termen

Genotype

Fenotype

Dominant

Recessief

Heterozygoot

Homozygoot

Eigenschappen doorgeven

We nemen een ander voorbeeld dan uit het boek

Versimpelde weergave

Op deze chromosomen 

ligt het gen 

voor haarkleur

allel: donker haar

allel:

rood haar

Wat is het genotype van vader?

Wat is het fenotype van vader?

Welke van de twee genen is dominant?

Welke van de twee genen is recessief?

donker haar

rood haar

Schrijf de antwoorden in je schrift!

Wat is het genotype van vader?  donker / rood

Wat is het fenotype van vader?   donker haar

Welke van de twee genen is dominant?    donker

Welke van de twee genen is recessief?     rood

donker haar

rood haar

allel: rood haar

allel:

rood haar

Wat is het genotype van Sander?

Wat is het fenotype van Sander?

Wanneer komt een recessief gen tot uiting in het fenotype?

rood haar

rood haar

Schrijf de antwoorden in je schrift!

Wat is het genotype van Sander?  rood / rood

Wat is het fenotype van Sander?   rood haar

Wanneer komt een recessief gen tot uiting in het fenotype?

Alleen als er GEEN dominant gen aanwezig is

rood haar

rood haar

Sander heeft twee genen die hetzelfde zijn: rood/rood.

Dit noemen we:

HOMOZYGOOT

(denk aan homoseksueel. Een homoseksueel stel, dat zijn twee mannen of twee vrouwen, dus allebei hetzelfde geslacht)

allel: rood haar

allel:

rood haar

Vader heeft twee genen die verschillend zijn: donker/rood.

Dit noemen we:

HETEROZYGOOT

(denk aan heteroseksueel. Een heteroseksueel stel, dat is een man en een vrouw, dus allebei een ander geslacht)

allel: donker haar

allel:

rood haar

va

                      vader                           moeder                     Sander                        zus

genotype   donker/rood             donker/rood             rood/rood              donker/donker

fenotype    donker                       donker                       rood                       donker

                       heterozygoot           heterozygoot           homozygoot        homozygoot

                                                                                                rood                        donker

Een eenvoudigere schrijfmethode voor het genotype

dominante gen: hoofdletter

recessieve gen: kleine letter

Gebruik altijd de A of B (dus Aa of BB)

(Bijv: een grote C lijkt te veel op een kleine c)

va

                      vader                           moeder                     Sander                        zus

genotype   Aa                                Aa                               aa                            AA

fenotype    donker                       donker                       rood                       donker

                       heterozygoot           heterozygoot           homozygoot        homozygoot

                                                                                                rood                        donker

Vragen

Welk allel is recessief?

1. Allel voor steil haar
2. allel voor krullend haar

Welk allel is dominant?

1. Witte vacht
2. Zwarte vacht
3. Dat kan je niet weten
4. Vachtkleur

Wat is homozygoot dominant?

1. Aa
2. aa
3. AA
4. Aa

Gen voor krullend haar (dominant) = A
Gen voor steil haar (recessief) = a
Persoon is heterozygoot en heeft krullend haar
Wat is het genotype van deze persoon?

Vader (bruine ogen) is homozygoot dominant (BB), moeder (blauwe ogen) is homozygoot recessief. Hoeveel procent kans is er dat hun eerste kind bruine ogen heeft? Leg je antwoord uit.

Het gen voor krullend haar is dominant (A), dat voor steil haar recessief (a). Een vrouw die homozygoot is voor steil haar krijgt vier kinderen van een man met krullend haar.
Wat is het genotype van de vader?

Aan het werk

Maken: 

3.3 - (1 t/m3)+5t/m9

3.8 - 1t/m3

Volgende week gaan we hier verder mee oefenen en maken we een start met Evolutie