Algemene beginselen van behoorlijk bestuur

• Bestuursrecht
• MBO
• Studiejaar 1

Algemene beginselen van behoorlijk bestuur

Bestuursorganen moeten zich bij het uitvoeren van hun bestuurstaak houden aan de algemene regels van de Awb en aan de bijzondere regels uit de bijzondere wetten. 

Belangrijk onderdeel van deze algemene regels zijn de algemene beginselen van behoorlijk bestuur (abbb). Soort spelregels voor de overheid. 

• Komen voort uit de jurisprudentie 
• Tegenwoordig opgenomen in de wet (Awb)
• Bestuursorgaan bestuurstaak goed uitgevoerd?
• Voldoende rekening gehouden met de belangen van de burger?
• Besluit in strijd met beginsel(en)? Vernietigbaar 

De beginselen:

1. zorgvuldigheidsbeginsel 
2. motiveringsbeginsel                                                
3. geen misbruik van bevoegdheid 
4. evenredigheidsbeginsel
5. gelijkheidsbeginsel
6. vertrouwensbeginsel                                                   
7. rechtszekerheidsbeginsel
8. verbod van willekeur

De dikgedrukte beginselen behandelen we deze week. De andere vier komende de volgende les aan bod.

1. Zorgvuldigheidsbeginsel

• Onderzoek alvorens besluit
• Bestuursorgaan moet op de hoogte zijn van alle feiten
• Welke belangen (en van wie) spelen een rol?
• Alle belangen moeten worden meegenomen bij het besluit

Als burger wil je erop vertrouwen dat de overheid niet partijdig is bij het nemen van beslissingen, maar grondig onderzoek doet en alle belangen tegen elkaar afweegt voordat een besluit wordt genomen. 

Gaat dit altijd goed in de praktijk? Nee... helaas niet!

Strijd met zorgvuldigheidsbeginsel

De gemeente Eindhoven weigert een aangevraagde parkeervergunning, omdat de straat te druk is. In werkelijkheid komen er slechts 4 auto's per uur door. 

Waarom is dit in strijd met het zorgvuldigheidsbeginsel?

O.g.v. artikel 3:2 Awb moet de overheid een besluit zorgvuldig voorbereiden en nemen: correcte behandeling van de burger, zorgvuldig onderzoek naar de feiten en belangen, procedure goed volgen en deugdelijke besluitvorming. In dit geval heeft de gemeente aldus geen zorgvuldig onderzoek gedaan naar de feiten en belangen. 

Welk van de volgende opties geeft het zorgvuldigheidsbeginsel in bestuur het beste weer?

1. Een bestuursorgaan neemt belangrijke beslissingen zonder overleg met andere leden.
2. Een bestuursorgaan week alle belangen af voordat hij een definitief besluit neemt.
3. Een bestuursorgaan negeert volledig de mogelijke gevolgen van een genomen besluit.
4. Een bestuursorgaan baseert zijn beslissingen puur op persoonlijke voorkeur, zonder rekening te houden met het beleid.

2. Motiveringsbeginsel

Wanneer een bestuursorgaan een beslissing neemt, moet het bestuursorgaan uitleggen waarom het een bepaald besluit heeft genomen. 

- feiten moeten kloppen

- motivering te allen tijde logisch en begrijpelijk dient te zijn. Een motivering moet daarom feitelijk juist zijn.

Artikel 3:46 Awb: Een besluit dient te berusten op een deugdelijke motivering. 

Noem een voorbeeld waarbij de overheid in strijd handelt met het motiveringsbeginsel.

De overheid waardeert de bouwgrond, maar houdt de taxaties achterwege waardoor 

Welke van de volgende opties is een voorbeeld van het motiveringsbeginsel in bestuur?

1. Het bestuur neemt beslissingen op basis van geruchten en speculaties.
2. Het bestuur geeft uitgebreide uitleg over de overwegingen en redenen achter elke genomen beslissing.
3. Het bestuur neemt willekeurige beslissingen zonder enige verklaring te geven.
4. Het bestuur houdt de motivering van beslissingen beperkt tot interne documentatie zonder openheid naar buiten toe.

3. Geen misbruik van bevoegdheid

Zoals we hebben geleerd, voert ieder bestuursorgaan een bestuurstaak uit. Om dat te doen, krijgt een bestuursorgaan bepaalde bevoegdheden. 

Bestuursorgaan mag deze bevoegdheden alleen gebruiken voor het doel waarvoor deze bevoegdheid is gegeven.

Voorbeeld 1 misbruik van bevoegdheid

De gemeente hanteert een eigen woonwagenbeleid dat in strijd is met de Grondwet, EVRM en de uitspraken van het EHRM. De gemeente wilde de woonwagenbewoners ontruimen, omdat volgens het beleid van de gemeente een woonwagen of standplaats niet aangemerkt kon worden als woning. O.a. op grond van artikel 8 EVRM is een woonwagen of standplaats wel aan te merken als woning en mag de gemeente dus niet ontruimen. 

Voorbeeld 2 misbruik van bevoegdheid

De gemeente weigert een nieuw café een drank- en horecavergunning te verlenen met als reden dat andere cafés in het dorp dan minder omzet maken. 

= misbruik van bevoegdheid, want de gemeente heeft de bevoegdheid om een dergelijke vergunning af te geven zodat zij het drankgebruik onder controle houden, maar NIET om andere ondernemers te beschermen tegen concurrentie.

4. Evenredigheidsbeginsel

De overheid moet ervoor zorgen dat de lasten of nadelige gevolgen van een overheidsbesluit voor een burger niet zwaarder zijn dan het algemeen belang van het besluit. 

Geen zwaarder middel als een ander middel voorhanden is.

Voorbeeld strijd met evenredigheidsbeginsel

Geluidsoverlast bij een café. Omwonenden hebben geklaagd. Café bestaat al jaren en er zijn nog nooit problemen geweest. De gemeente besluit het café definitief te sluiten. 

Dit is in strijd met het evenredigheidsbeginsel, omdat dit een veel te zwaar middel is (gevolgen veel te zwaar). Een milder middel is aanwezig, namelijk het geven van een waarschuwing. 

Stel je voor dat een lokale gemeenteraad moet beslissen over het invoeren van verkeersmaatregelen in een drukke woonwijk om de verkeersveiligheid te verbeteren. Welk scenario illustreert het evenredigheidsbeginsel in bestuur het beste?

1. Het college B&W besluit om de gehele woonwijk af te sluiten voor autoverkeer, zonder rekening te houden met de impact op de bewoners en bedrijven in het gebied.
2. Het college B&W negeert de vraag naar verkeersveiligheid volledig en laat de situatie zoals die is, zonder enige maatregelen te nemen.
3. Het college B&W beslist om verkeersmaatregelen te treffen die alleen gericht zijn op straten waarin de raadsleden zelf wonen, zonder oog te hebben voor de behoeften van andere delen van de wijk.
4. Het college B&W voert een pakket aan verkeersmaatregelen in, waaronder snelheidsbeperkingen, verkeersdrempels en betere bewegwijzering, na zorgvuldige afweging van de impact.

Wat hoort bij wat?

Zorgvuldigheidsbeginsel

Evenredigheidsbeginsel

Geen misbruik van bevoegdheid

Motiveringsbeginsel

De gemeente Bergeijk onderzoekt de feitelijke situatie voordat zij een parkeerbesluit neemt.

Geen zwaarder middel als een ander middel voorhanden is

De gemeente weigert een vergunning en legt aan de aanvrager uit dat de vergunning niet verleend kan worden omdat dat strijdig is met de wet.  

De gemeente maakt op een onjuiste manier gebruik van haar bevoegdheid om een bepaalde situatie tegen te gaan.

Noem de vier beginselen waar we het vorige week over hebben gehad:

Het zorgvuldigheidsbeginsel houdt in:

1. Dat er niet meteen een (te) zwaar middel mag worden ingezet
2. Dat alle belangen moet worden afgewogen en op de hoogte moet zijn van de feiten en omstandigheden
3. Dat een bestuursorgaan zijn bevoegdheid niet mag gebruiken voor een ander doel dan waarvoor zij is verleend

De overheid neemt een beslissing, maar legt niet op een begrijpelijke wijze uit waarom en hoe deze beslissing tot stand is gekomen. Dit is in strijd met:

1. Zorgvuldigheidsbeginsel
2. Evenredigheidsbeginsel
3. Motiveringsbeginsel

5. Gelijkheidsbeginsel

Een bestuursorgaan moet burgers in gelijke gevallen gelijk/hetzelfde behandelen. 

Artikel 1 Grondwet

Pak artikel 1 van de Grondwet erbij. Lees wat er staat en noem een voorbeeld wanneer een bestuursorgaan handelt in strijd met het gelijkheidsbeginsel.

Bijv. ene student geen studiefinanciering toekennen terwijl deze student aan precies dezelfde voorwaarden voldoet als de andere en deze andere student wordt wel een studiefinanciering toegekend. 

Dit geldt ook voor uitkeringen, vergunningen etc. 

Welk van de volgende opties illustreert het gelijkheidsbeginsel in bestuur het beste?

1. Het bestuur geeft voorrang aan de belangen van bepaalde groepen burgers boven anderen, zonder een objectieve rechtvaardiging.
2. Het bestuur behandelt alle burgers op dezelfde manier, zonder rekening te houden met individuele omstandigheden.
3. Het bestuur negeert de behoeften van minderheidsgroepen en richt zich alleen op de meerderheid van de bevolking.
4. Het bestuur waarborgt gelijke kansen en rechten voor alle burgers, ongeacht hun achtergrond, status of overtuigingen.

6. Vertrouwensbeginsel

Ook wel het 'beginsel van de opgewekte verwachting'. Het gaat erom welke verwachtingen een bestuursorgaan schept en dat je op die verwachtingen mag vertrouwen als burger. 

Let op: het vertrouwensbeginsel heeft geen wettelijke grondslag! Ondanks dat moet een bestuursorgaan zich toch aan dat beginsel houden. 

Voorbeeld vertrouwensbeginsel

Stel je hebt een vergunningsaanvraag ingediend en je wil weten wat de status is. Je belt vervolgens naar de wethouder en hij/zij zegt dat je gegarandeerd de vergunning krijgt, maar dat ze een achterstand hebben en je nog even moet wachten. 

Als dan vervolgens blijkt dat je de vergunning niet krijgt, heeft het gemeentebestuur in strijd gehandeld met het vertrouwensbeginsel. 

Welk scenario geeft het vertrouwensbeginsel in bestuur het beste weer?

1. Het bestuur verandert voortdurend van koers en neemt inconsistente beslissingen zonder uitleg.
2. Het bestuur communiceert openlijk en eerlijk met belanghebbenden over genomen beslissingen en de redenering erachter.
3. Het bestuur handelt in het geheim en weigert informatie te delen met burgers en andere betrokkenen.
4. Het bestuur geeft valse informatie aan burgers en stakeholders om hen te misleiden over hun intenties en acties.

7. Rechtszekerheidsbeginsel

Een bestuursorgaan mag niet zo maar op zijn eerder genomen besluit terugkomen en deze bijvoorbeeld ongedaan maken. Burger moet kunnen bouwen op overheid.

- lijkt op het vertrouwensbeginsel

- verschil: vertrouwensbeginsel voor besluit, rechtszekerheidsbeginsel na besluit

Vervolg rechtszekerheidsbeginsel

Geen wettelijke grondslag

Overheid wel verplicht zich aan dit beginsel te houden

Voorbeeld: de gemeente verleent een subsidie voor de organisatie van Koningsdag. Een maand voor Koningsdag laat de gemeente weten toch niets te betalen. Dit is in strijd met het rechtszekerheidsbeginsel. 

Welk antwoord illustreert het rechtszekerheidsbeginsel in bestuur het beste?

1. Het bestuur past wetten willekeurig toe, zonder rekening te houden met consistentie of voorgaande uitspraken.
2. Het bestuur volgt strikt de wetten en regels, maar geeft geen duidelijke uitleg over de genomen beslissingen.
3. Het bestuur verandert regelmatig de wetten en voorschriften zonder waarschuwing, waardoor onzekerheid ontstaat over de rechten en plichten van burgers.
4. Het bestuur handhaaft een stabiel en voorspelbaar juridisch kader, waarbij wetten consequent worden toegepast en burgers kunnen vertrouwen op consistente besluitvorming.

8. Verbod van willekeur

In sommige gevallen heeft bestuursorgaan vrijheid bij uitoefenen bestuurstaken > eigen beleid maken.

Dit beleid wordt niet getoetst door de rechter. 

Betekent dit dan ook geen controle?

Vervolg verbod van willekeur

• De rechter toetst eigen beleid niet, controleert wel. 
• Controle of eigen beleid wordt toegepast. 
• Zo niet > strijd met verbod van willekeur! 

Voorbeeld verbod van willekeur:

De gemeente wijst een subsidieaanvraag van een sportvereniging af, terwijl deze aanvraag wel verleend had moeten worden op grond van het eigen gemaakt beleid.

Dat mag dus niet. 

Vrijheid voor eigen beleid, maar dan ook volgen eigen beleid. 

Vertrouwensbeginsel vs. rechtszekerheidsbeginsel

Het vertrouwensbeginsel en het rechtszekerheidsbeginsel lijken erg op elkaar. Bedenk zelf twee casussen:

- één waarin het bestuursorgaan het vertrouwensbeginsel schendt;

- één waarin een bestuursorgaan het rechtszekerheidsbeginsel schendt. 

De studenten gaan aan de slag met het bedenken van twee casussen (1 x schending vertrouwensbeginsel en 1x schending rechtszekerheidsbeginsel). Dit moeten uiteraard andere voorbeelden zijn dan genoemd in de les. 

Evt. per tweetallen maken en laten presenteren in de les?