Hersenschimmen + LL 2.4 Betekenistoekenning

§2.4 Betekenistoekenning

Betekenistoekenning = de betekenis van een verhalende tekst of gedicht vaststellen.

Synoniemen voor 'betekenistoekenning':

• interpretatie
• vaststellen van thematiek

Hoe interpreteer je een tekst? 

Hoe bepaal je het thema van een tekst? Hoe ken je betekenis toe aan een tekst?

• Betekenis ontstaat doordat jij als lezer actief met een tekst aan de slag gaat. 
• --> betekenistoekenning = lezersactiviteit
• Als lezer ken je betekenissen aan teksten toe door het ontdekken van betekenisstructuren.
• Het gaat dus niet om de intentie van de auteur of om een door hem/haar verborgen boodschap in de tekst die je moet zien te vinden.

Betekenisstructuren ontstaan door:

• herhalingen (overeenkomsten) van woorden, woordgroepen, gebeurtenissen, situaties, passages en scènes.
• opposities (tegenstellingen) van woorden, woordgroepen, gebeurtenissen, situaties, passages en scènes.

Betekenistoekenning

Actieve lezers zoeken en vinden herhalingen (overeenkomsten) en opposities (tegenstellingen) en kennen vervolgens betekenis toe aan wat terugkeert en wat daarmee een contrast of tegenstelling vormt. Dit is voor lezers de basis voor hun betekenistoekenning (interpretatie) van de literaire tekst.

Betekenistoekenning Hersenschimmen

Hersenschimmen: titel en thematiek

• Metafoor: Maarten > demente mens/vergeten > onmogelijk om de werkelijkheid te kennen en er vat op te krijgen (ook niet met een Heidensieck-thermometer):

• Hersenschimmen: ieder mens ervaart zijn eigen realiteit > Motto: ‘Een mooie droom waar iedereen in wordt gesust en afzonderlijk uit wakker wordt’
  

• Taal: instrument om greep op de werkelijkheid te houden.

Hersenschimmen: titel en thematiek

• Verwijzingen naar het einde/de dood:
  
• --> taal die afbrokkelt;
  
• --> verdwijnende herinneringen (ben je dan nog?);
  
• --> de winter en het isolement;
  
• --> wegvallende lichamelijke functies;
  
• --> verlies van gevoel voor conventies.
  
• Motieven die hierbij horen: Graham Greenes roman, de foto’s, de hond, het verlangen naar lente, de kinderen, flash-backs, Engels-Nederlands.
  

Hersenschimmen: vertelsituatie en stijl

• Ik-perspectief, maar met inconsistenties of stijlbreuken:
  
• --> De auteur heeft zich goed verplaatst in de situatie van Maarten en laat de lezer dit voelen,
•         maar grijpt toch zo nu en dan in (interpunctie; cursiveringen; ‘terzijdes’); 
• --> Sommige beschrijvingen van Maarten zijn ineens heel uitgebreid en soepel;

• Stijl: helder en direct > vergroot tragiek.
  
• Realistische weergave (door deskundigen bevestigd).
  
• De auteur heeft de ongrijpbaarheid van de wereld gegoten in een herkenbare en kenbare vorm en een romanwerkelijkheid gecreëerd. Soms vertoont de illusie barsten.
  

Groepsopdracht  Hersenschimmen

Vragen over Hersenschimmen

1. Beschrijf in een paar zinnen het verhaal van het boek Hersenschimmen.

2. Leg uit waarom Hersenschimmen fictie is en waarom het geen non-fictie is. (Zie LL. M1 blz. 26)

3. Gelet op het taalgebruik in Hersenschimmen kun je zeggen dat er sprake is van foregrounding, leg dat uit. Gebruik ook de informatie uit het uittreksel in je antwoord. (Zie o.a. LL M1 blz. 26)

4. Geef een voorbeeld van spanning ontstaan door een raadsel, een geheim of door dreiging.

5. Noem een open plek in Hersenschimmen. Leg uit hoe deze open plek wordt ingevuld.

6. Bernlef is van mening dat er geen eenduidig beeld van de werkelijkheid bestaat. Ieder mens construeert een beeld aan de hand van zijn eigen herinneringen, zijn eigen persoonlijke hersenschimmen. Toch probeert de mens voortdurend vat te krijgen op de werkelijkheid; met behulp van allerlei systemen probeert hij de realiteit te ordenen. (Zie het uittreksel bij “Onderwerpen”.)

Vragen over Hersenschimmen

Vervolg vraag 6

Leg met behulp van voorbeelden uit Hersenschimmen uit dat het bovenstaande naar voren komt in het boek. Gebruik in ieder geval de volgende woordgroepen in je antwoord: geen eenduidig beeld van de werkelijkheid; voortdurend vat te krijgen op de werkelijkheid.

7. Hoe weet je aan het einde van het boek dat Maarten overleden is?

8. Het motto van de roman is afkomstig uit het gedicht 'The Building' van Philip Larkin:

              A Touching dream to which we are all lulled

             But wake from separately

In vertaling van Jan Eijkelboom (in: Philip Larkin, Gedichten, Amsterdam,1983) luidt het:

'een mooie droom waar iedereen wordt ingewiegd / en elk apart uit wakker wordt'.

       --> Probeer uit te leggen wat dit motto met het verhaal van Hersenschimmen te maken heeft.

Vragen?

Indien er nog tijd over is: werk lekker verder aan je opdracht over Hersenschimmen