4va literaire theorie - verhaalanalyse

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Literaire theorie - verhaalanalyse

Dautzenberg H 11

Wat is volgens jou literatuur?

Wat is nu volgens jou het belangrijkste verschil tussen lectuur en literatuur?

Literatuur of lectuur?

Compositie

Verschil tussen inhoud en vorm > voorbeelden:

• gebeurtenissen 2x vertellen (door andere ogen)
  
• soms uitvoerig, soms beknopt
  

wat wordt verteld?	hoe wordt het verteld?
fabel	sujet
het vertelde	vertelling
story	plot

Handeling

• handeling, plot, intrige: de gebeurtenissen in een boek/verhaal
  
• hoofdhandeling en bijhandelingen (subplots, nevenintriges)
• onderwerp: allerkortste samenvatting van de handeling (bijv. drugsverslaving)
  

Verhalen door/in elkaar

• Dubbelroman: twee gelijkwaardige handelingen en dus twee thema's naast elkaar / boek binnen een boek
  
• Ingelast verhaal: kort verhaal met een eigen thema binnen een roman
  
• Kader- of raamvertelling: een roman die bestaat uit ingelaste verhalen (Sprookjes van duizend-en-één-nacht)
  

Het begin van een roman

• ab ovo (vanaf het ei) > normale chronologische volgorde
  
• in media res (midden in de zaken) > midden in het verhaal beginnen en daarna pas de voorgeschiedenis vertellen
  
• post rem (na de zaak) > het hele verhaal achteraf vertellen
  

Hoe begint Het diner?

1. Ab ovo
2. In medias res
3. Post rem

Hoe begint Joe Speedboot?

1. Ab ovo
2. In medias res
3. Post rem

Spanning

doet lezer verlangen verder te lezen en afloop te weten. Hoe wordt spanning gecreëerd?

1. bepaalde gebeurtenissen  > het krijgen van een dreigbrief (van wie) of een moeilijke opdracht (gaat het lukken?)
   
2. tijdsvolgorde in het boek (vooruitwijzingen)
   

3 soorten spanning

1. Inhoudelijke spanning: je wilt weten hoe het afloopt
2. Emotionele spanning: je weet meer dan de personages en wilt hen bijvoorbeeld waarschuwen
3. Intellectuele spanning: je weet minder dan de personages en snapt dus niet precies wat er gebeurt/waarom dit gebeurt. Bijvoorbeeld als een verhaal in medias res begint.

Beginzin 'Honderd jaar eenzaamheid' - G.M. Márquez

Vele jaren later, staande voor het vuurpeloton, moest kolonel Aureliano Buendía denken aan die lang vervlogen middag, toen zijn vader hem meenam om kennis te maken met het ijs. 

Welke vorm van spanning?

Welke vorm van spanning is er het duidelijkst aanwezig in dit fragment?

1. Inhoudelijke spanning
2. Emotionele spanning
3. Intellectuele spanning

Het slot

• Gesloten einde: de zaak is opgelost, alles is nu in orde
  
• Open einde: verhaal nog niet afgelopen > veroorzaakt nieuwe spanning - je blijft nog enige tijd bij het boek
  
• Cirkelvormige structuur: het slot sluit aan bij het begin
  

Ik hou van boeken met een open einde. Dat maakt dat ik er nog langer over na blijf denken

1. eens
2. oneens

Motieven

• Motieven: steeds terugkerende elementen in een verhaal. 
  
• Abstracte motieven > literair historische motieven, zoals onmacht, liefde, toeval, eenzaamheid, oorlog. 
• Leidmotieven > terugkerende concrete zaken > symbolische betekenis: dobbelsteen (toeval) spiegel (zelfbeeld)
  
• Klassieke motieven  > uit klassieke verhalen, bijv. oedipusmotief en assepoestermotief.
  

Een telkens terugkerende rode auto is een:

1. abstract motief
2. leidmotief

Personages

hoofdpersonages	bijpersonages
meerdere karaktertrekken	weinig karaktertrekken
psychologische ontwikkeling	geen ontwikkeling
betrokken bij veel gebeurtenissen	tegenstander of helper van hoofdpersonage

Personages

• Flat character =  verandert niet, oppervlakkig
• Round character = maakt een ontwikkeling door, leer je beter kennen
• Type = vaststaand stereotype personage --> heks, schooljuf

Hoe leer je een personage kennen?

• Door wat/hoe personage doet, denkt, zegt en reageert
  
• Door wat andere personages vertellen of denken over dit personage 
  

Hoe leer je in Joe Speedboot Joe Speedboot kennen?

1. Door wat hij doet
2. Door wat andere personages over hem vertellen en denken

Personages en romangenres

• primair doel om personage(s) zo diepgaand mogelijk te beschrijven > psychologische roman
  
• beschrijving maatschappelijk bepaalde groep personen > sociale roman
  
• geestelijke rijping van personage centraal > ontwikkelingsroman
  

Welk begrip hoort bij de volgende omschrijving:

"Element dat vaker voorkomt in een verhaal. Vestigt de aandacht op iets wat belangrijk is in het verhaal. "

1. Motief
2. Handeling
3. Vooruitwijzing
4. Thema

Het verhaal begint als een sprookje.

1. Ab ovo
2. In medias res
3. Post rem

Een flashback onderbreekt de chronologie van een verhaal niet.

1. waar
2. onwaar

Perspectief

 veel of weinig informatie?

• veel > boven specifieke personages uitstijgende informatie 
  
• weinig > beperkt tot wat een van de personages ziet
  

Soorten perspectief

• Auctoriale verteller (je kijkt door de ogen van de schrijver, maakt geen deel uit van de verhaalwereld)
  
• Personale verteller (je kijkt door de ogen van een personage, maakt wel deel uit van de verhaalwereld

1. ik-vorm
2. hij/zij-vorm  

Auctoriale verteller (God/alwetende verteller)

De lezer ‘bijgepraat’ door een anonieme verteller

• meestal niet zichtbaar in de tekst
  
• neemt niet deel aan het verhaal
  
• blijkt wel van alles te weten
  

Uit: Tessa de Loo, Isabelle (1989)

‘Men liet haar snel gaan, zo ontmoedigend en onaangenaam was het om met haar te spreken en haar aan te zien. Bezitten de vrouwen van Auvergne doorgaans een aardse, blozende schoonheid, deze getuige was van zo’n zeldzame lelijkheid dat zij met recht het zoveelste wonder der natuur genoemd mocht worden in deze aan natuurwonderen zo rijke streek. (…)

Zij lieten haar dus gaan en slaakten een zucht van verlichting toen de deur met een mannelijke klap achter haar dichtviel.’

Uit: ‘Vaders en zonen’ (1862) van Toergenjew.

‘De bediende, aan wie alles, zowel de turkozen oorknop als zijn gepomadeerde haren van verschillende kleur en zijn beleefde gebaren, kortom alles iemand van de nieuwe, vervolmaakte generatie verried, keek toegeeflijk de weg af en gaf ten antwoord: ‘Nee meneer, niets te zien.’

(..)

Zijn meester zuchtte en ging op een bankje zitten. Wij willen de lezer met hem doen kennismaken terwijl hij daar met zijn beentjes onder zich zit en treurig rondkijkt. Hij heet Nikolaj Petrowitsj Kirsanow.’

Personaal perspectief

• De lezer kijkt niet verder dan de neus van het personage lang is.
  
• Komt zowel voor in de ik-vorm als in de hij/zij-vorm
• Komt ook voor in films
• Soms kijk je mee met meerdere personages > wisselend personaal perspectief 

Uit: De Donkere Kamer van Damokles (1958) van W.F. Hermans

‘Dorbeck lachte. Zijn witte tanden stonden zo recht en aaneengesloten, dat het leek of zijn gebit uit twee ononderbroken messen van ivoor bestond. Hij had zwart haar en langs zijn onderkaak lag een blauwe schaduw van baardstoppels, zijn wangen gloeiden roodachtig onder zijn jukbeenderen. Hij had een stem als een klok van brons.’

De zin: 'Hij dacht eraan dat hij liever in zijn bed zou blijven."

1. personaal perspectief (ik-vorm)
2. wisselend perspectief
3. personaal perspectief (hij-vorm)

Welk perspectief vind je in Het diner?

1. Auctoriaal perspectief
2. Personaal perspectief (ik-vorm)
3. Personaal perspectief (zij-vorm)
4. Wisselend personaal perspectief

Onbetrouwbaar perspectief

De lezer twijfelt aan de juistheid van de waarnemingen van een personage. 

• Heeft de hoofdpersoon het wel bij het rechte eind? 
  
• Verbeeldt hij zich soms dingen? 
  
• Is hij misschien gek?

Voorbeeld: Het diner van H. Koch > verteller Paul heeft een gedragsstoornis

Vertellend en belevend ik

• Een personage kijkt vanuit een later tijdstip, als ouder en hopelijk wijzer mens terug op gebeurtenissen (belevend ik) uit zijn verleden.
  
• Hij kan dus – in tweede instantie – nadenken over het gebeurde en daar commentaar op leveren (vertellend ik).
  

Huiswerk

• Maak de eindtoets op blz. 79 van het werkboek van Dautzenberg. Gebruik hoofdstuk 11 van het tekstboek om eventuele begrippen op te zoeken.
• Je mag samenwerken.
• Je kunt hier tot het eind van de les aan werken.
• Neem volgende les ook je leesboek mee.
• Preek van de week gaat verder als ik weer op school ben.