2.3 Burgers aan de macht

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 1,2

2.3 Burgers aan de macht

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen hoe de Republiek werd bestuurd en wat daar bijzonder aan was.
  
• Je kunt aan de hand van een voorbeeld uitleggen dat de stadhouder en de regenten soms verschillende belangen hadden.
  
• Je kunt uitleggen hoe de Gouden Eeuw tot een einde kwam.

Bestuur van de Republiek was in de 17e eeuw in twee opzichten anders tegenover andere landen in Europa:

1. Republiek geregeerd door kleine groep rijke mannen: regenten —> bestuurden steden en gewesten —> nieuwe bestuurders werden benoemd door regenten.
   In het buitenland = koning/vorst.
2.  Geen centraal bestuur; gewesten hadden eigen bestuur, wetten en regels. 

Bestuur Republiek

Zeven gewesten, die ieder hun eigen bestuur hadden:

• Gewestelijk Staten
• Daarin zaten afgevaardigden van de steden én van de adel, die het platteland
  bestuurde.

Bestuur Republiek

Samen namen de gewesten in de Staten-Generaal beslissingen over:

• buitenlandse politiek;
  
• verdediging van het land (leger & vloot);
  
• kolonies.
  

Gewest Holland

• Elk gewest had 1 stem in de Staten-Generaal.
  
• Holland het rijkste gewest: meeste invloed.
  --> betaalden het meeste aan leger en vloot.  

Regenten

Stadhouders

Vrouwen in de Republiek

• Overal: besturen een mannenzaak.
  
• Zij stonden aan het hoofd van het gezin.
  
• Mannen hadden de belangrijkste banen (politiek).
  
• Maar! Veel vrouwen verdienden in de Republiek hun eigen geld.

Aan het hoofd van de Republiek

1. Stadhouder
   - Leider leger en vloot, in dienst van Gewestelijke Staten
   - Altijd een afstammeling van Willem van Oranje. 

1. Raadpensionaris
   - Hoogste ambtenaar uit het gewest Holland
   - Adviseerde Staten-Generaal over buitenlandse politiek en onderhield contact andere landen. 

Ruzie tussen stadhouder en raadspensionaris 

• Na 1648 had stadhouder weinig macht meer (einde 80 jarige oorlog).
  
• Stadhouder Willem II teleurgesteld; hij wilde doorvechten.
  
• Regenten blij met vrede; beter voor handel en economie.

Verandering bestuur

• Regenten verkleinden het leger. 
  
• Willem II was boos!
• Na dood Willem II (1650); geen nieuwe stadhouder.
  

• Raadspensionaris Johan de Witt was nu de machtigste bestuurder in Republiek. Hij bezuinigde op het landleger, niet op vloot.

Johan de Witt

Willem II

Opdracht --> Werk uit.

Werk in tweetallen ca. 15 min.

Opdracht 1: Stadhouder en Raadspensionaris - Wie zijn ze?

-Schrijf een korte definitie van de functies van de stadhouder en de raadspensionaris.

-Wie was Willem van Oranje?
-Waarom is de stadhouder vaak een lid van het Huis van Oranje?

Opdracht 2: Vergelijking Stadhouder en Raadspensionaris

-Maak een vergelijkingstabel waarin je de taken en bevoegdheden van de stadhouder en de raadspensionaris opneemt.
--> Denk hierbij aan hun politieke rol, macht, en relatie met andere bestuursorganen.

Het tij keert.

• De Republiek werd aan 3 kanten tegelijk aangevallen:
  
• Engeland, Frankrijk en Münster & Keulen (twee Duitse staatjes).  
• 1672 --> het Rampjaar

Het Rampjaar

Redenen voor deze aanval:

• Engeland wilde onze winstgevende handel inpikken.
  
• Frankrijk wilde een groter grondgebied hebben.
  
•  Beide landen wilden de macht van de Republiek doorbreken.
  

Verloop

Op zee ging het goed; 

• Michiel de Ruyter won van Engelsen
  

Op land niet; 

• Franse leger en hun Duitse bondgenoten bezetten snel de Republiek

• Het volk was boos op Johan de Witt, hij had dit volgens hen veroorzaakt.
  
• Eisen weer een stadhouder: Willem III -> werd stadhouder en verdreef de troepen.

Johan de Witt nam ontslag als raadpensionaris.

Slechte afloop...

• Johan de Witt en zijn broer Cornelis kregen toch de schuld van alle problemen.
  
• Ze werden door een woedende massa gelyncht.  

Kijktip: 
Film Michiel
de Ruyter (2015) 

Einde van de Gouden Eeuw

Willem III drijft vijandelijke troepen terug

maar oorlogen gaan door.

Oorlog kost centen

Huiswerk: 

Maak paragraaf 2.3: 

8 t/m 12 af