opbloei en macht van de stad

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Plaats  gebeurtenissen in chronologische volgorde

1

2

3

4

5

6

Ontstaan van de islam

Ontstaan van landbouw

Ontstaan van de democratie in Athene

Ontstaan christendom

Ontstaan van de eerste steden

Einde van het West-Romeinse Rijk

Plaats  gebeurtenissen in  chronologische volgorde

1

2

3

4

5

6

Augustus wordt eerste Romeinse keizer

Ontstaan van irrigatielandbouw

Ontstaan van de democratie in Athene

Steeds meer Germanen vestigen zich in het Romeinse Rijk

Ontstaan feodale stelsel

Einde van het West-Romeinse Rijk

Opbloei en macht van de stad

tijdvak 4   Steden en staten

1000 - 1500

Lesdoelen

• Je kunt met voorbeelden uitleggen waardoor de landbouwopbrengsten in de 11e eeuw toenamen.
• Je kunt uitleggen waarom hogere landbouwopbrengsten leidden tot meer

1. bevolkingsgroei, 
   
2. specialisatie en 
   
3. de opkomst van steden.
   

Samenleving

• Tot ±1000  -  West-Europa = agrarische samenleving (autarkie; hofstelsel met horigheid)

• Vanaf ±1000 -  West-Europa = agrarisch-urbane samenleving (landbouw met steden, dus handel en nijverheid)

Ontstaan agrarisch-urbane samenleving

Oftewel er ontstaan steeds meer steden

Oorzaken 

• toename van veiligheid (geen oorlogen en/of Vikingen meer)
• toename van voedselproductie, door:

1. technische vernieuwingen in landbouw (andere ploeg, paard voor ploeg)
2. drieslagstelsel  vervangt tweeslagstelsel
3. ontginningen zorgen voor meer landbouwgrond

Vlaanderen profiteerde als eerste van deze vernieuwingen en ontginningen. Vanuit Vlaanderen verspreidde dit zich over de rest van de Nederlanden.

Bevolkingsgroei

• Aan het einde van de ME werden gronden ontgonnnen.
• Betere landbouwmethodes zorgenden voor meer voedsel.
• Voorbeelden van betere landbouwmethodes, verbeterde ploeg, effectiever bemesten en het 3-slagstelsel.
• Doordat er meer voedsel kwam, verdwenen hongersnoden (grotendeels) en werden mensen gezonder. Hierdoor ontstond er een enorme bevolkingsgroei.
• Vooral in Vlaanderen en Noord- Italie groeide de bevolking sterk.
  

de nieuwe ploeg die verder in de grond kwam

Dmv ontginningen werd extra landbouwgrond 'gemaakt'.

Dat kon bijvoorbeeld door bossen te kappen of door veengebied (moerasgebied) te ontwateren dmv slootjes. 

Het resultaat van het ontwateren zie je op de foto

Handel en nijverheid

• In vroege Middeleeuwen was elk dorp autarkisch (=zelfvoorzienend).
• Door betere landbouwmethodes en bevolkingsgroei: specialisatie (er ontstaat weer nijverheid).
• Ambachtslieden gingen wonen op veilige, drukke plek.
• Steden ontstaan bij knooppunten van wegen/ bij kastelen.
• Door toenemende handel en nijverheid groeiden steden weer. Terugkeer agrarisch-urbane (landbouw-stedelijke) samenleving
  

1000 tot 1300 --> 30 miljoen mensen extra!

Dankzij het voedseloverschot wat onstond door landbouwverbeteringen!

Wat is geen landbouwverbetering uit de middeleeuwen?

1. Kunstmest
2. Arabisch halsjuk
3. Drieslagstelsel
4. Paarden ipv ossen

Welk begrip wordt hier omschreven?
' Door deze landbouwmethode bracht het land meer op en konden overschotten op markten in steden worden verkocht.'

1. standensamenleving
2. drieslagstelsel
3. de Hanze
4. privileges

Een vereiste voor het ontstaan van een agrarisch-urbane samenleving is

1. er moeten architecten zijn.
2. Het drieslagstelsel moet uitgevonden zijn
3. Er moet een landbouwoverschot zijn
4. Er moet in dat gebied graan zijn

De tijd van jagers en boeren

De tijd van Grieken en Romeinen

De tijd van monniken en ridders

De tijd van steden en staten

Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen

Het ontstaan van de eerste monotheistische godsdiensten

De verspreiding van het christendom

Herleving van de agrarisch-urbane samenleving

Lesdoelen

• Je kunt met voorbeelden uitleggen waardoor de landbouwopbrengsten in de 11e eeuw toenamen.
• Je kunt uitleggen waarom hogere landbouwopbrengsten leidden tot meer

1. bevolkingsgroei, 
   
2. specialisatie en 
   
3. de opkomst van steden.
   

Een bewering:
Deze bron is een goed voorbeeld van het hofstelsel in de vroege middeleeuwen.
Ondersteun deze bewering door:
- eerst uit te leggen welk kenmerk van het hofstelsel in deze bron naar voren komt en
- daarna de reden te noemen waarom de abdij het hofstelsel gebruikt om de boerderijen te beheren en
- ten slotte een voordeel te noemen van het hofstelsel voor de horige boeren.

Geschiedenis-domino! Leg de stenen op de goede plek zodat de juiste volgorde ontstaat.

zelf verder werken

beantwoord de leerdoelen 

maak §4.1. opdracht 4

Lesdoelen

• je weet in welke gebieden in Europa de overgang van een landbouw samenleving naar een landbouwstedelijke samenleving begon
• Je kunt met voorbeelden beschrijven hoe de opkomst van handel leidde tot de opkomst van jaarmarkten en havensteden in Europa.
• Je weet waarom burgers en boeren door de opkomst van steden meer vrijheid kregen.
• Je weet waarom de groeiende economische welvaart van steden ervoor zorgde dat steden meer zelf mochten beslissen
  

Kijk goed naar het kaartje (klikken = vergroten),
waar ontstonden de meeste steden in de late middeleeuwen?

Gent en Brugge

• Eerste grote steden in Nederlanden ontstonden in Vlaanderen
• Wolproductie in Vlaanderen zorgde voor een bloeiende textielnijverheid in Vlaamse steden.


• Inwoners van de gehele regio trokken naar de Vlaamse steden om te handelen

Belangrijkste Vlaamse handelssteden

De Hanze

• Handelaren organiseerden zich in koopmansgilden.
• Noodzakelijke samenwerking om elkaar bij te staan op reis (veiligheid) en om geld bij elkaar te krijgen voor handelsreizen.
• Steden organiseerden zich in Hanzen: Samenwerkingsverbanden van steden en handelaren tijdens Middeleeuwen. 
• Steden die in een Hanze samenwerkten gaven elkaars handelaren bescherming en allerlei handelsvoordelen.

Interregionale handel

• Belangrijkste handelsgebieden: Noord-Italië, Noord-Frankrijk + Vlaanderen, Noord-Duitsland
• Italiaanse handelaren trokken naar Frankse/Vlaamse jaarmarkten om goederen te kopen en verkopen.
• Vanaf de 14e eeuw werden deze jaarmarkten minder belangrijk ivm oorlogsgeweld en hoge belastingen.
• Genua en Venetië handelden nu direct met de Vlaamse handelssteden,  over zee. Handel over zee werd steeds belangrijker!

Handelsgebieden in Europa

Stadsstichtingen

• Edelen bevorderden groei van steden (meer steden = meer belastingopbrengsten)
• Edelen probeerden extra steden te stichten en gaven extra vrijheden  aan deze steden. Ze wilden dat handelaren en ambachtslieden zich daar vestigden. (dit leverde weer extra belastingen op.....)
• Versterkte stad/ dorp kon bovendien edelman bijstaan om zijn grondgebied te verdedigen.

“Ik, Otto, graaf van Gelre en Zutphen, heb van de plaats Arnhem een stad gemaakt en daaraan alle vrijheid verleend, opdat deze stad en de mensen die erin wonen en erin zullen wonen, zich in vrijheid mogen verheugen…”. 13 juli 1233

Arnhem krijgt stadsrechten.

Vrijheid in de stad

• Stedelingen probeerden om invloed te krijgen op het bestuur van de stad en de rechtspraak.
• Stedelingen betaalden belasting aan de heer en in ruil eisten ze  stadsrechten .
• Door stadsrechten mocht heer bijvoorbeeld geen recht meer spreken in stad. Stedelijke burgers gingen zelf rechtspreken.
• Burgers hadden door deze rechten meer invloed op bestuur dan mensen in dorpen.

Vrijheid op platteland

• Vrijheden en voorrechten lokten veel mensen naar stad.
• Maar doordat veel horigen naar stad gingen, ontstond een tekort aan horigen op domeinen.
• Oplossing: adel op domeinen verlaagde belastingen en verminderde herendiensten.
• Opkomst van steden zorgde dus voor vrijheid voor iedereen.

Van wie kreeg een stad, stadsrechten?

1. Magistraat
2. Schout
3. Burgemeester
4. Heer

Vraag 6: Welk begrip hoort bij onderstaande bron.

1. stadsrechten
2. domein
3. herendiensten
4. handel

Waarom zou een heer stadsrechten aan een stad verlenen?

1. Het gaf de heer aanzien als hij een grote stad in zijn gebied had
2. Hij wilde graag dat de mensen in zijn gebied een beter leven kregen.
3. Hij kreeg in ruil daarvoor belastingen en militaire steun

In de late middeleeuwen kregen veel steden stadsrechten van de vorst. Bij welk kenmerkend aspect past deze ontwikkeling?

1. het begin van staatsvorming en centralisatie
2. het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat
3. de opkomst van handel en ambachten die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-stedelijke samenleving
4. de opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden

Oorzaken ontstaan van steden

Gevolgen ontstaan van steden

Geldeconomie

Uitvindingen landbouw

Oprichting Hanze

Toenemende handel

Ontstaan marktplaatsen

Ontstaan ambachten

Kopen van stadsrechten

Lesdoelen

• je weet in welke gebieden in Europa de overgang van een landbouw samenleving naar een landbouwstedelijke samenleving begon
• Je kunt met voorbeelden beschrijven hoe de opkomst van handel leidde tot de opkomst van jaarmarkten en havensteden in Europa.
• Je weet waarom burgers en boeren door de opkomst van steden meer vrijheid kregen.
• Je weet waarom de groeiende economische welvaart van steden ervoor zorgde dat steden meer zelf mochten beslissen
  

zelf verder werken

beantwoord de leerdoelen

maak §4.1 opdr.  9