TV 4 - KA1: De opkomst van handel en ambacht

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Graag zitten 

Onderwerpen 4.1

verstedelijking

handel en nijverheid

een geldeconomie

Kenmerkend aspect

De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving 

verstedelijking

Er ontstaan weer steden

• Rond jaar 1000:
• Verandering --> handel + nijverheid bloeide weer op
• Continuiteit --> Meeste mensen woonden en werkten op platteland 

Veranderingen rond de 10e eeuw

• Veiligheid nam toe: sterkere koningen, vikingen steeds vaker verslagen
• Het klimaat wordt gunstiger

Groei en bloei landbouw

• Beter klimaat > minder misoogsten
• Meer kennis over landbouw > nieuwe technieken

>> Hogere landbouwopbrengst  en zelfs overschotten

Handel en nijverheid

Groei landbouw = bevolkingsgroei = groei handel

Ontstaan markten

• Kruizingen van (water)wegen

Jaarmarkten en weekmarkten

Handel = ontstaan steden

• Markten > werk
• Werk > wonen
• Wonen > uitbreiding voorzieningen (kerk, winkels, herbergen, etc.)

Wat willen jullie nu doen?

zelf aan de slag met samenvatten

zelf aan de slag met opdrachten

kahoot

samen presentatie doornemen

Agrarische samenleving 

(autarkische dorpsgemeenschap of hofstelsel)

geldeconomie

Kenmerkende aspecten

13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor he therleven van een agrarisch-urbane samenleving.

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

15. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

16. Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijk macht het primaat behoorde te hebben.

17. De expansie van de christelijke wered naar buiten toe, onder andere in de vorm van kruistochten.

Je kunt met enkele voorbeelden uitleggen waardoor de landbouwopbrengsten in de elfde eeuw toenamen.

Vroege middeleeuwen

~800 n. Chr.

Late middeleeuwen 

~1100 n. Chr. 

verstedelijking

Er ontstond na het jaar 1000 weerd een landbouw-stedelijke samenleving.

Steden

- enkele honderen of duizenden inwoners.

- 4000 nieuwe steden in West en Midden-Europa

Oorzaken

1. Toenemende veiligheid (einde aanvallen vikingen)

2. Toenemende voedselproductie

- meer landbouwgrond door ontginningen inpolderingen 

- Technische verbeteringen(ijzeren ploeg in zware kleigrond)

- Drieslagstelsel ipv tweeslagstelsel

- Gebruik van paarden ipv ossen.

Verbeteringen landbouw

1. Betere werktuigen: ploeg van ijzer, het halsjuk
   
2. Grond efficiënter gebruiken --> drieslagstelsel: 
   
3. Woeste gronden ontginnen (  het voor landbouw bruikbaar maken van bossen en moerassen)
   

1.

2.

Gevolgen

1. Enorme bevolkingsgroei
   
2. Overschotten verkocht op de markt.
   
3. Specialisatie in ambachten
   
4. Kleine handelsnederzettingen groeien uit tot steden.
   
5. Specialisatie luxe koopwaar in steden (textiel, sieraden, specerijen, wijn)
   
6. Ontstaan geldeconomie (bankiers en 'veiligheid' van wisselbrieven)
   

Er komen weer steden

• Voedsel ruilen op markten bij kruispunten, kloosters, kastelen --> Daar ontstonden dorpjes met handelaren 

• terugkeer  agrarisch-urbane samenleving = Maatschappij waarin merendel op platteland woont + werkt, maar ook deel in steden als ambachtsman of handelaar

Handel en nijverheid

Handel en nijverheid

luxeproducten via de zijderoute

laken uit de lage landen

veel handel ver water (hanze)

gevolgen toename handel

1. groei nieuwe steden
2. ontwikkeling geldeconomie > geldwisselaars en banken
3. ontstaan van handel over grote afstanden in luxekoopwaar ( oa zijde, specerijen met Midden-Oosten)
4. samenwerkingsverbanden zoals de Hanze (12e - 17e eeuw)

aantekening

Handelsgebieden in Europa

Samenvattend

• Door landbouwverbeteringen ontstonden er voedseloverschotten en bevolkingsgroei
• Voedseloverschot werd geruild / verkocht op lokale markten bij kruispunten, kloosters, kastelen --> Daar ontstonden dorpjes met handelaren.

Specialisatie: 

• er ontstaan ambachten (mandenmakers, smeden) 
• Handelaren en ambachtsmensen gaan wonen rond de markt --> steden ontstaan.

Terugkeer agrarisch-urbane samenleving = Maatschappij waarin merendeel op platteland woont + werkt, maar ook deel in steden als ambachtsman of handelaar

huiswerk!

Maken 4.1 opdracht 2, 3, 6 en 15

Maak indien gewenst een samenvatting 

Er komen weer steden

--> zorgt voor stijging bevolking
--> meer voedsel om te ruilen 

Zet de ontwikkelingen in de juiste volgorde in de tijd

1

2

3

4

Meer voedsel en een grotere bevolking 

Handel onstaat bij kruispunten, kloosters en kastelen

Het ontstaan van het drieslagstelsel en ontginnen van woeste gronden 

Er ontstaan dorpen en de samenleving verandert 

Bevolking van de steden

sterfteoverschot

toch aantrekkelijk door vrijheid

Daarnaast door meer bevolking niet genoeg grond voor iedereen

Een geldeconomie

Geld

• Meer handel dus behoefte aan geld
• Ieder stadsbestuur met muntrecht
• Gevolg: veel soorten geld

Rente

• Voor het handel drijven ontstond er behoefte om geld te lenen
• Kerk: verboden om rente te vragen
• Joodse geldhandelaren 

Bankier

• Op de duur minder geluisterd naar de kerk
• Niet veel geld mee op reis en lenen werden normaler
• Nieuw beroep: bankier

Wisselbrief

1. Op krediet kopen: Handelaar betaalde dan jaar later op de jaarmarkt
2. Geld inleveren bij bank: wisselbrief. Met deze wisselbrief kon je bij andere bank weer geld halen 

Je weet in welke gebieden in Europa de overgang van een landbouwsamenleving naar een landbouwstedelijke samenleving begon.

3.2 Het christendom in Europa

Stadsstichtingen - 1

Edelen bevorderden de groei van steden (meer steden = meer dit belastingopbrengsten)

Edelen probeerden extra steden te stichten en gaven extra vrijheden aan deze steden. 

Zo probeerden ze te bereiken dat handelaren en ambachtslieden zich daar vestigden. (en dit leverde weer extra belastingen op.....)

Versterkte stad/ dorp kon bovendien de edelman bijstaan om zijn grondgebied te verdedigen.

aantekening

3.2 Het christendom in Europa

Stadsstichtingen - 2

Vrijheden en voorrechten lokten veel mensen naar de stad.

Maar door de massale trek van horigen naar de stad, ontstond een tekort aan horigen op de domeinen.

Oplossing: adel verlaagde de belastingen en verminderde de herendiensten.

De opkomst van steden zorgde dus voor vrijheid voor iedereen.

aantekening

3.2 Het christendom in Europa

Stadsbestuur

De stedelingen probeerden om invloed te krijgen op het bestuur van de stad en de rechtspraak.

In ruil voor de belastingen of voor geld dat werd geleend aan de edelman, eisten ze stadsrechten = Privileges

Door deze stadsrechten mocht een edelman bijvoorbeeld geen recht meer spreken in een stad.  Patriciërs gingen rechtspreken en werden schepen.

Burgers hadden door deze rechten meer invloed op het bestuur dan mensen in dorpen.

aantekening

Kenmerkend aspect

De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving 

huiswerk!

Maken 4.1 opdracht 2, 3, 6 en 15

Maak indien gewenst een samenvatting 

KA: De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving 

Vragen

Oorzaken ontstaan van steden

Gevolgen ontstaan van steden

Geldeconomie

Uitvindingen landbouw

Oprichting Hanze

Toenemende handel

Ontstaan marktplaatsen

Ontstaan ambachten

Kopen van stadsrechten

De tijd van jagers en boeren

De tijd van Grieken en Romeinen

De tijd van monniken en ridders

De tijd van steden en staten

Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen

Het ontstaan van de eerste monotheistische godsdiensten

De verspreiding van het christendom

Herleving van de agrarisch-urbane samenleving