Poëzie & fictie

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Welkom!

Aan het einde van de les kun je...

...uitleggen wat het begrip 'engagement' betekent;

...benoemen of een tekst uit een verhaal 'engagement' blijkt.

Terugblik

Fictie / non-fictie

Realistisch / niet-realistisch

Proza / poezie

Aan de slag!

Paragraaf A - De wereld van vandaag

Maak opdracht 1.

Aantekening

Engagement = betrokkenheid. 

Uit het verhaal blijkt betrokkenheid bij een bepaalde problematiek (bijvoorbeeld verslaving of mensenhandel).

Huiswerk

Paragraaf A - De wereld van vandaag

Maak opdracht 1, 2 & 3.

Lees een boek.

Welkom!

Aan het einde van de les kun je...

...uitleggen wat de begrippen vooruitwijzing, stijl, motief en thema betekenen in de literatuur;

...deze herkennen en beschrijven in een tekst.

Aantekening: vooruitwijzing

Vooruitwijzing = aanwijzing in een verhaal dat er iets gaat gebeuren, vaak zonder dat je precies weet wat er gaat gebeuren. 

"Toen Anouk haar sleutel in het slot draaide, wist ze dat het te laat was."

"Later zou blijken welke fatale beslissing Achmed had gemaakt door die avond bij Farah in de auto te stappen."

Aantekening: stijl

Stijl = de manier waarop de schrijver schrijft.

Bijvoorbeeld: korte of lange zinnen, veel of weinig beeldspraak, wel of geen ironie, maar ook bijvoorbeeld: grappig, stoer of zakelijk.

"Boosheid leek zich steeds meer in zijn lijf op te proppen. Toch negeerde hij mij meestal, zei weinig, accepteerde het eten dat ik hem voorzette, en bijna iedere avond verdween hij zonder iets te zeggen naar buiten, ik wist niet waarheen."

Aantekening: thema

Het onderwerp van een verhaal kun je vaak in één woord aangeven, bijvoorbeeld liefde, vriendschap, reizen of oorlog. 

Als je nauwkeuriger wilt weten waar een verhaal over gaat en dus het thema van het boek wilt beschrijven, heb je meer woorden nodig. Vaak gebruik je hiervoor één zin. 

Thema wordt niet genoemd in een verhaal; je leest het 'tussen de regels door', je 'voelt' het.

Aantekening: motief

 Terugkerende aspecten hebben vaak met het thema te maken. Zo’n terugkerend aspect in een verhaal heet een motief. 

Denk aan toeval, haat of schuld. 

Ook kan een motief een hele zin of een voorwerp zijn, zoals een glas of spiegel. Door motieven ontstaat er een patroon in het verhaal.

Motief = element dat vaker voorkomt in een verhaal. Motieven vestigen de aandacht op iets wat belangrijk is in het verhaal.

taalenliteratuur.wordpress.com

Aan de slag!

Paragraaf C - Liefde

Maak opdracht 2 t/m 6.

Welkom!

Aan het einde van de les kun je...

...het belangrijkste kenmerk van literatuur benoemen;

...uitleggen wat een vertelperspectief is;

...vier verschillende vertelperspectieven herkennen.

Aantekening

Literatuur = verzamelnaam voor fictionele teksten die een ‘diepere laag’ hebben. 

Een belangrijk kenmerk van literatuur is originaliteit, zowel in de stijl als in de inhoud van het verhaal.

‘Literaire’ personages zijn vaak complex en ze ontwikkelen zich op een onvoorspelbare manier. 

Door die onvoorspelbaarheid en originaliteit kan literatuur je op een andere manier naar de werkelijkheid laten kijken en je aan het denken zetten.

Aantekening: vertelperspectief

Vertelperspectief = standpunt van de schrijver; op welke manier leest / ervaart de lezer het verhaal?

ik-perspectief --> wanneer het verhaal vanuit de ik-vorm wordt verteld

     1. vertellend ik-perspectief = ik-verteller vertelt achteraf wat er is gebeurd (verleden tijd)

     2. belevend ik-perspectief = ik-verteller beleeft de gebeurtenissen op dit moment (tegenwoordige tijd)

personaal perspectief --> wanneer het verhaal in de hij- en zij-vorm wordt verteld

Het verhaal wordt verteld in de derde persoon, maar volgt wel één persoon in het verhaal (dus maar vanuit één perspectief)

Aantekening: vertelperspectief

auctoriale vertelsituatie --> kenmerkt zich doordat de verteller alles weet, maar zelf niet meespeelt in het verhaal ('alwetende verteller').

De verteller staat boven het verhaal, kijkt op het verhaal neer en weet alles over de personages en de gebeurtenissen.

Let op: een ik-verteller en personale verteller kunnen onbetrouwbaar zijn! 

want:

liegen, droombeelden hebben, dingen mooier voorstellen dan dat ze zijn!

Aan de slag!

Oefenen met vertelperspectieven.

Zie Showbie, Extra lesmateriaal, Poëzie & fictie, Vertelperspectieven oefenen.

Welkom!

Aan het einde van de les kun je...

...de begrippen engagement, stijl, motief, thema en vertelperspectieven benoemen;

...drie soorten rijm herkennen in een gedicht.

Welke omschrijving hoort bij het begrip 'engagement'?

1. De manier waarop een verhaal verteld wordt.
2. De manier waarop een verhaal betrokkenheid toont.
3. De manier waarop de lezer een verhaal ervaart.
4. De manier waarop een bepaald thema steeds terugkomt.

Welk begrip hoort bij de volgende omschrijving:

"Antwoord op de vraag waarover het verhaal nog meer gaat, afgezien van de personages en gebeurtenissen."

1. Motief
2. Stijl
3. Vooruitwijzing
4. Thema

Welk begrip hoort bij de volgende omschrijving:

"Element dat vaker voorkomt in een verhaal. Motieven vestigen de aandacht op iets wat belangrijk is in het verhaal. "

1. Motief
2. Stijl
3. Vooruitwijzing
4. Thema

"De wind zorgt voor onrust: het zand, de strandtent, mijn haar. Alles lijkt op zoek te zijn naar een uitweg. Net als ik."

Welk perspectief wordt hier gebruikt?

1. Ik perspectief - belevend
2. Ik-perspectief - vertellend
3. Personaal perspectief
4. Auctoriaal perspectief

Wanneer een verteller geen rol speelt in het verhaal en alles weet van alle personen, noem je dit een ... perspectief.

1. belevend ik
2. vertellend ik
3. personale verteller
4. auctoriale verteller

De zin:
'Later zou hij nog vaak aan deze dag terugdenken.'

kom je tegen bij . . .

1. vertellend ik
2. auctoriale verteller
3. personaal perspectief
4. belevend ik

Welk perspectief is betrouwbaar?

1. vertellend ik
2. belevend ik
3. auctoriale verteller
4. personale verteller

Vormen van rijm

Vier vormen van rijm:

Eindrijm

Assonantie = klankrijm

Alliteratie = beginrijm

Binnenrijm = woorden die in een zin op elkaar rijmen

Aantekening: vormen van rijm

Eindrijm (herhaling)

De woorden aan het einde van de regel hebben dezelfde klank. 

Van het eindrijm kun je een rijmschema maken.

Aantekening: vormen van rijm

Assonantie = klinkerrijm

--> klankovereenkomst in klinkers

Maar het leven is te hard en vast

Of we al een rustplaats graven,

Nog nimmer kwam de grote nacht

En is een mensch gaan slapen. 

M. Nijhoff

Aantekening: vormen van rijm

Alliteratie = beginrijm

--> woorden beginnen met dezelfde (mede)klinker combinatie

De zwoele zomer ging ver voorbij

de horizon

gaf een glinsterende blik op 

het leven dat ik leiden zou

als het weer winter wordt.

Aantekening: vormen van rijm

Binnenrijm = rijm waarbij de rijmwoorden zich binnen één versregel bevinden.

Nooit verwacht zoveel pracht

Niettemin had ik geen zin.

Aan de slag!

Paragraaf B - Eropuit

Maak opdracht 2, 3 & 4

Welkom!

Aan het einde van de les kun je...

...gedichten analyseren door stijlfiguren te herkennen.

Terugblik

Schrijf op of er in onderstaande regels / woordgroepen sprake is van assonantie of alliteratie.

1 Liesje leerde Lotje lopen langs de lange Lindelaan.

2 Zeker weten?

3 Bloemen bloeien langs de kant.

4 De wind waait alles weg.

Stijlfiguren

Ironie = (milde) spot. 

Het (humoristische) effect wordt bereikt door iets anders te zeggen dan je bedoelt, bijvoorbeeld door middel van:

– overdrijving (iets erger maken dan het is);

– understatement (iets minder erg maken dan het is);

– omkering (het tegenovergestelde zeggen van wat je bedoelt);

– niet-passend woordgebruik (bijvoorbeeld plechtig taalgebruik in een informele situatie).

Aan de slag!

Paragraaf E – Verrassend 

Maak: opdracht 2, 4 & 6

Welkom!

Aan het einde van de les kun je...

...de stijlfiguren herhaling, opsomming en tegenstelling herkennen.

Aantekening: stijlfiguren (H1 Woordenschat)

Een stijlfiguur gebruik je om iets te benadrukken. Enkele stijlfiguren zijn:

• herhaling:

– Plus geeft meer, veel meer.

• tegenstelling:

– Vierkant in de fles, rond op de tong (reclame van jeneverproducent)

• opsomming:

– Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder (uit een liedtekst van Ramses Shaffy) 

Aantekening: stijlfiguren (H1 Woordenschat)

Bijzondere opsommingen zijn:

• de drieslag, een opsomming van drie woorden, zinnen of zinsdelen:

– Bloed, zweet en tranen

• de climax, een steeds sterker wordende reeks:

– Je hebt goed, je hebt beter, je hebt het beste (reclame van een advocatenkantoor)

• de omgekeerde climax, een steeds zwakker wordende reeks:

– Vorige week zag ik een fantastische film, nou ja, hij was mooi, ach, best wel goed eigenlijk.

Aan de slag!

H1 Woordenschat

Maak: opdracht 1, 2, 4, 5 & 6

Welkom!

Aan het einde van de les kun je...

...de stijlfiguren hyperbool, understatement en eufemisme herkennen.

Hyperbool

= een sterke overdrijving.

Als je je erg inspant:

"Ik ga dood!"

Als je lang moet wachten:

"Ik heb een eeuwigheid op je gewacht!"

Understatement

= iets afzwakken

Als je een 10 hebt gehaald voor je proefwerk:

"Je hebt het aardig goed gedaan."

Als je slaapkamer een enorme bende is:

"Het wordt eens tijd om op te ruimen."

Eufemisme

= de werkelijkheid verzachten, iets naars op een vriendelijkere manier zeggen

Als iemand is overleden:

"Hij is heengegaan."

Als iemand is ontslagen:

"We hebben haar moeten laten gaan."

Aan de slag!

H2 Woordenschat

Maak: opdracht 1 t/m 4 

Welkom!

Aan het einde van de les kun je...

...de stijlfiguren pleonasme en tautologie herkennen.

Terugblik

Noteer van onderstaande uitspraken of het een hyperbool, understatement of eufemisme is.

1. Gisteren hebben we opa naar zijn laatste rustplaats gebracht.

2. Ik had een twee voor het proefwerk, ik had dus wel een paar foutjes gemaakt.

3. In Nederland regent het 29 van de 30 dagen.

https:

Aantekening: stijlfiguren (H4 Woordenschat)

pleonasme = 

als je een eigenschap van een zaak of persoon nog eens uitdrukkelijk omschrijft door toevoeging van een ander woord, noem je dat een pleonasme

--> een ronde cirkel (een cirkel is altijd rond) ----> opnieuw herbouwen (‘herbouwen’ is al ‘opnieuw bouwen’). 

Aantekening: stijlfiguren (H4 Woordenschat)

tautologie =

bestaat uit twee woorden van dezelfde woordsoort die hetzelfde betekenen.

--> bedroefd en verdrietig

--> gratis en voor niets

--> enkel en alleen

Aan de slag!

H4 Woordenschat

Maak opdracht 1 t/m 4.