B5 gezonde voeding

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Leerdoelen

Je kunt aangeven wat gezonde voeding is en wat de gezondheidsrisico's zijn van ongezonde of van te veel voeding.

6 groepen voedingsstoffen

koolhydraten (sachariden; binas 67F)

eiwitten (peptiden; binas 67G)

vetten (lipiden; binas 67H)

water

mineralen

vitaminen

Functies van voedingsstoffen

brandstof: koolhydraat, vet (overschot wordt opgeslagen), (in noodsituaties eiwit - > glucose. ) 

bouwstof: koolhydraat, eiwit, vet, water, vitaminen en mineralen

voedingsvezel: (plantaardig) wordt niet verteerd, wordt niet opgenomen trekt water aan en stimuleert peristaltiek

Eiwitten

- Vooral bouwstof, in mindere mate ook brandstof

- Aan elkaar geschakelde aminozuren

- Er zijn 20 soorten aminozuren, waarvan 8 'essentiëel' (móet je binnen krijgen met voeding, kan je

zelf niet maken).

- Zie BINAS 67 H:

- Let op '2' onder aminozuur.

Eiwitten

- functie: vooral bouwstof; zijn nodig bij 

transport van stoffen: zie hiernaast:

overbrengen signalen (bv hormonen)

of helpen chemische reacties versnellen 

(als enzymen): 

Eiwitten

- Ook brandstof, maar niet ideaal.

- Teveel eiwit? Kan je niet opslaan! Dan maar verbranden. Dat levert NH₃ ammoniak op (giftig).

- Ook eiwitverbranding bij te weinig brandstof.

- Extreem tekort aan brandstof (dan al niet/nauwelijks lichaamsvet meer): je eigen spieren 'opeten'.

Hoeveel soorten aminozuren zijn er?

1. 8
2. 12
3. 20
4. 24

Hoeveel daarvan zijn 'niet-essentiëel?"

1. 8
2. 12
3. 20
4. 24

Koolhydraten

- Vooral brandstof, ook bouwstof (DNA en celmembranen)

Koolhydraten (zie BINAS 67F)

- Monosachariden: enkelvoudige suikers

(bv: glucose (druivensuiker), desoxyribose (in DNA))

- Disachariden: dubbele suikers
(bv: sacharose (biet-, rietsuiker) of lactose:

- Polysachariden: meervoudige suikers
(bv: amylose (zetmeel)

Speciaal polysacharide: Voedingsvezels

- Voedingsvezels worden niet verteerd.

- Voornamelijk polysachariden (bv cellulose en pectine)

- Komt uit celwanden van plantaardige voedingsmiddelen

- Bevorderen darmwerking/stoelgang

- Geven gevoel van verzadiging

- Maar 3% krijgt genoeg voedingsvezel binnen

- Sterke link met kanker: hoe meer vezel, des te beter.

Overschot koolhydraten?

- Eerst opslag in de vorm van glycogeen

Hoe verschilt amylose (zetmeel) van glycogeen qua vorm?

Overschot koolhydraten?

En glycogeenvoorraad vol in lever en spieren?

Vetopslag onder huid of rondom organen

Vetten

- Vooral brandstof, ook bouwstof:
                                                 (fosfolipiden)

- Glycerol, met daaraan drie vetzuren:

Verzadigd/onverzadigd vet

Verzadigd vet:
- Ongezond; kans op 'dichtslibben' aders. Vooral bij dierlijke vetten. Hebben geen dubbele bindingen.

Onverzadigd vet:
- Gezond. Zorgen voor daling cholesterol. Hebben één of meer dubbele bindingen.

Als ik een vetmolecuul verteer, hoeveel moleculen hou ik dan over?

1. 1
2. 2
3. 4
4. meer dan 4

Water

- Bouwstof (in lichaamscellen, cytoplasma)

- Functie als oplosmiddel, transportmiddel (bloed, lymfe).

- Bepaalt de osmotische waarde van vloeistoffen in ons lichaam (bv. bloed, lymfe)

Voor hoeveel procent bestaan wij uit water?

1. 30%
2. 60%
3. 80%
4. 95%

Mineralen

- Bouwstoffen (bv calcium in tussencelstof van beenweefsel)

- Weinig van nodig: spoorelementen ('er hoeft slechts een spoortje aanwezig te zijn in je voedsel')

- Vaak bestanddeel van enzymen of hormonen

Vitaminen

- Bouwstoffen (o.a. als bestanddeel van enzymen).

- Nodig om gezond te blijven.

- Tekort? Gebreksziekten.

- Teveel? Kan schadelijk zijn
voor de lever.

- Zie BINAS 82A

glucose is een ...

1. koolhydraat
2. vet
3. eiwit
4. voedingsvezel

het molecuul uit de afbeelding behoort tot de ...

1. sachariden
2. peptiden
3. lipiden

zowel natrium als chloride zijn ...

1. vitaminen
2. mineralen
3. voedingsvezels

het molecuul uit de afbeelding behoort tot de ...

1. sachariden
2. peptiden
3. lipiden

Een paar vragen om te checken...

Eiwitten zijn:

1. Brandstoffen
2. Bouwstoffen
3. Brandstoffen en bouwstoffen
4. aminozuren

Wat moet je eerst verteren om aan aminozuren te komen?

1. eiwitten
2. vetten
3. koolhydraten
4. mineralen

Kun je van niet-essentiële aminozuren essentiële aminozuren maken?

1. ja
2. nee

1. Monosacharide
2. Disacharide
3. Trisacharide
4. Polysacharide

Voedingsvezels zijn meestal

1. Eiwitten
2. Vetten
3. Koolhydraten
4. Mineralen

Voedingsvezels helpen bij

1. Spierwerking
2. Darmwerking
3. Zenuwstelsel
4. Bloedsomloop

Onverzadigde vetten:

1. Hebben dubbele bindingen, zijn gezond
2. Hebben dubbele bindingen, zijn ongezond
3. Geen dubbele bindingen, zijn gezond
4. Geen dubbele bindingen, zijn ongezond

Vooral brandstof

Vooral bouwstof

Alleen brandstof

Alleen bouwstof

Eiwit

Koolhydraat

Vet

Water

Mineralen

Vitaminen

Gezonde voeding

- Variatie

- Veel groente, fruit, brood

- Zo min mogelijk bewerkt 

- Eet niet meer dan nodig

- Zo min mogelijk dierlijk vet 

(zit in vlees, vis, melk, ei)

* !

BMI

(V)LDL en HDL de dodelijke vetbalans?

Leerdoelen

Je kunt aangeven wat gezonde voeding is en wat de gezondheidsrisico's zijn van ongezonde of van te veel voeding.

Aan de slag

B5: opdr 53 t/m 70 (+ samenvatting maken)

Einde