Literatuurgeschiedenis 18 e eeuw

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Na de onstuimige zeventiende eeuw waarin Nederland onafhankelijk werd en een bloeiende economie kende, is de achttiende eeuw een nogal saaie periode waarin men genoot van de verworven rijkdommen. De literatuur werd in eerste instantie vooral beïnvloed door het Frans-classicisme.

Daarnaast zien we invloeden van het rationalisme en de verlichting. Franse schrijvers die hun land ontvlucht waren, spelen hierbij een belangrijke rol. In de tweede helft wordt ook het gevoel weer belangrijk en zien we het ontstaan van het de preromantiek. Als schrijvers daarbij in het uiterste vervallen spreken we van het sentimentalisme.

De tweede helft van deze eeuw wordt verder sterk beïnvloed door een conflict tussen groepen die de macht van de stadhouder wilden beperken (de patriotten) en de prinsgezinden die de macht van de stadhouder onveranderd wensten te zien.

Ook in Frankrijk wil de burgerij minder macht voor de koning en in 1789 breekt de Franse revolutie uit. En als de Fransen in 1795 Den Haag innemen komen we met het uitroepen van de Bataafse republiek geheel onder Franse invloed.

De belangrijkste vertegenwoordiger van het Frans- classicisme was in Nederland Pieter Langendijk (1683 – 1756).

Hij is vooral bekend geworden door zijn blijspel Het wederzijds huwelijksbedrog. In dit stuk besteedt hij veel aandacht aan de vorm (vijf bedrijven en zelfs eenheid van plaats, tijd en handeling).

De adellijke hoofdpersonen doen zich rijker voor dan ze zijn. Als dat bedrog uitkomt, zijn ze echt verliefd geworden. Het thema van het stuk is dat men zich niet beter moet voordoen dan men is. Andere bekende toneelstukken van hem zijn Don Quichot op de bruiloft van Kamacho en De wiskunstenaars of ’t gevluchte juffertje.

Vanaf 1725 zien we dat onze literatuur in toenemende mate beïnvloed wordt door het rationalisme. Rationalisten gaan ervan uit dat alleen het gebruik van het menselijk verstand (ratio) kan leiden tot zinnige kennis. Het verstand (de rede) kan de mens bevrijden van onwetendheid, bijgeloof en verstarde denkbeelden. De mens is van nature goed en als hij op de juiste manier gebruik maakt van de rede zal dat leiden tot voorspoed en geluk. Uit deze visie is de verlichting ontstaan.

Enkele belangrijke verlichtingsideeën zijn:

Het deïsme: God bestaat wel, maar grijpt niet in in het bestaan van de mens.

Het absolute koningschap wordt verworpen en moet plaats maken voor tolerantie, redelijkheid, gelijkheid en broederschap.

In de opvoeding wordt er gestreefd naar vrijheid en zelfstandigheid van het kind.

Opvoeding is in de verlichting een belangrijk thema. Volgens rationalisten kan een kind alleen in vrijheid opgroeien tot een volwaardig burger. 

In de tweede helft van de achttiende eeuw wordt naast het verstand ook het gevoel steeds belangrijker.

In de literatuur wordt er om deze ideeën te verspreiden gebruik gemaakt van nieuwe genres zoals het essay, de roman (in briefvorm), spectatoriale geschriften en imaginaire reisverhalen.

Literaire genres

het essay – beschouwing in proza over een onderwerp uit de wetenschap of kunst.

de roman in briefvorm – een roman die bestaat uit brieven die verschillende personen

naar elkaar schrijven.

spectatoriale geschrift – tijdschrift waarin allerlei godsdienstige, politieke

en literaire onderwerpen worden besproken.

kindergedicht – gedicht speciaal geschreven voor kinderen met een opvoedkundige

strekking

imaginair reisverhaal - een verhaal gebaseerd op fictieve reizen naar verzonnen

gebieden en volkeren 

Fragment Julia:

‘s Nachts, als 't lichte maan is of mijn liefste gestarnte aan een zuiver uitspansel zijn dissel begint

te wenden, begeve ik mij naar ’t kerkhof. Op haar zerk gezeten, aanschouwe ik beurteling de eeuwigen

hemel boven mij, en ieder grasje dat om de tombe mijner Julia groeit. Laatst vond ik er een viooltje,

dat in de stilte des middernachts liefelijk wasemde. Drie avonden achtereen bezocht ik dit nederig

bloempje en weende op zijne blaadjes. Helaas! gisteren vond ik het verdord en met een verflenst steeltje

naar de aarde hangen. Een bange zucht ontvloog mij. Zo verwelkte mijne Julia! zeide ik.Ik stond enige

tijd roerloos mijn viooltje aan te zien, en toen zeeg ik op het graf neder en weende overluid.